Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi

 
 
olar.  Bu  məlumatlar  əsasında    şoranlığa  davamlı  buğdada  hüceyrə  xətlərinin  seçilməsi  üçün 
nəticədə stres şəraitində uzun müddətli  becərilmə lazımdır. 
Qeyd etmək lazımdır ki, tədqiqatların nəticələrinin müqayisəsi zamanı dedifferensasiyaya 
uğrayan hüceyrələr bir neçə mərhələdə subkultivasiya keçən hüceyrələrdən duzlaşmaya daha çox 
həssas  olduqları  aşkarlanmışdır.  Kallusəmələgəlmədə  iştirak  edən  toxumaların  duz  stresində 
yüksək həssaslığının izahı, stres şəraitində  dedifferensasiya zamanı  embrion toxuması iki stresə  
həm dediferensasiya, həm də duz stresinə məruz qalmasıdır. 
Birinci sxemlə aparılan tədqiqatların nəticələri Şək. 1, 2, 3, 4 və 5-də göstərilmişdir. NaCl 
duzunun  istifadə  olunan  qatılığı  0,2  %-1%  mq/l    qədər  olmuşdur.  Şəkillərdən  göründüyü  kimi 
kallus  hüceyrələri  bu  qatılıqlarda  normal  induksiya  olunur  və  embriogen  kallusun  alınması 
üstunlük təşkil edir. 
  Şək.1. Yumşaq buğda sortu –Murov-2   
  Şək.2.Bərk buğda sortu Bərəkətli -95 
  Şək.3.Yumşaq buğda sortu Qobustan 
   Şək.4.Bərk buğda sortu Qarabağ 
   Şək.5.Yumşaq buğda sortu Əzəmətli -95 
 
İkincı  sxemlə  aparılan tədqiqatların  nəticələri-  6,  7,  8,  9–cu  şəkillərdə  göstərilmişdir.  Bu 
sxemlə  istifadə  olunan  NaCl  duzunun  qatılığı  0,6%-1,7%  qədər  olmuşdur.  Bu  təcrübələrdə 
yuksək duz qatılığına məruz qalmış kallus kulturasında qarışıq kallus tiplərinə rast gəlınır. 
 

---

 
 
   Şək.6. Yumşaq buğda sortu Murov-2  
  Şək.7. Bərk buğda sortu Qaraqılcıq -2 
  Şək.8.Yumşaq buğda sortu Əzəmətli -95 
   Şək.9.Bərk bugda sortu Bərəkətli -95 
 
Beləliklə, normal və stres şəraitdə buğda bitkisinin  iki növündə  yetişməmiş  rüşeymdən 
kallus  toxumasının    formalaşması  mahiyyətcə  sort  və  ilkin  bitkinin  fizioloji  vəziyyətindən 
asılıdır.  İstifadə  edilən  sistem  hüceyrə  seleksiyasının  kecirilməsinə  və  buğdanın  iki  növündən 
(Triticum  aestivum  və  Triticum  durum)  alınan    kallus  hüceyrələrinin  duz  stresinə    cavab 
reaksiyaları xüsusiyyətlərinin öyrənilməsinə imkan verir. Dedifferensasiyaya uğrayan hüceyrələr 
bir neçə subkultivasiya mərhələsi keçən  hüceyrələrdən  daha çox duz stresinə həssasdır.  
Tədqiq  olunan  sistem  buğda  bitkisinin  müxtəlif  sortlarında  adaptivliyin  hüceyrə 
səviyyəsində  öyrənilməsinə perspektivlər yaradır. 
 
 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Альтергот В.Ф. Действие повышенной температуры на растение в эксперименте и 
природе. Тимирязевские чтения Х / В.Ф. Альтергот//  М.: Наука. - 1981. – С. 56.  
2.
 
Жученко  А.А.  Адаптивный  потенциал  культурных  растений  /  А.А.  Жученко  //  – 
Кишинев: (Б.и), 1988. - С. 268-272  
3.
 
Жученко  А.А.  Стратегия  адаптивной  интенсификации  сельского  хозяйства 
(концепция) / А.А. Жученко // – Пущино.: (Б.и), 1994.- С.148.  
4.
 
Жученко  А.А.  Эколого-генетические  основы  адаптивной  системы  селекции 
растений / А.А. Жученко // Сельскохозяйственная биология.- 2000. - №3. - С. 3-29  

---

 
 
5.
 
Самсонов  С.К.  I  Всесоюзный  симпозиум  "Стрессовые  белки  растений"  /  С.К. 
Самсонов // Сельскохозяйственная биология. -1988. -№4.- С. 134-136 
6.
 
Сидоров  В.А.,  Самойлов  В.М.,  Дубинич  В.Л.  Селекция  цитоплазматических 
мутантов  картофеля  /  В.А.  Сидоров,  В.М.  Самойлов,  В.Л.  Дубинич  //  Генетика.  - 
1990. - Т. 26. -№1. -С. 84-89  
7.
 
Məmmədova  M.H.,  Qaragözov  T.H.,  Əliyev  C.Ə.  Bərk  buğdanın  yetişməmiş 
rüşeymindən kallusəmələgəlməsi və bitkinin regenerasiyası. // Xəbərlər –Biolog. Elmləri. 
1993. n1-3. S. 189-195 
8.
 
Шаяхметов И.Ф., Иштерякова Ф.К., Хабирова М.М.  Особенности каллусообразо- 
вания и  регенирации  растений  в  культуре  незрелых  зародышей  яровой  твердой 
пшеницы. //Сельскохозяйственная биология.-N4.-1988. 
9.
 
Шевелуха, В.С. Рост растений и его регуляция в онтогенезе / В.С. Шевелуха.– М.: 
Колос, 1992. – С. 594.  
10.
 
Almansouri, M. Compared effects of sudden and progressive imposi-tions of salt stress in 
three durum wheat (Triticum durum Desf.) cultivars / M.Almansouri, J.M.Kinet, S.Lutts 
// Journal of Plant Physiology.- 1999.- 154.- P. 743-752  
11.
 
Cuartero,  J.  Increasing  salt  tolerance  in  the  tomato  /  J.  Cuartero,  M.C.  Bolarin,  M.J. 
Asins, V.Moreno // Journal of Experimental Botany. - 2006.-57.- 1045-1058 
12.
 
Gorham,  J.  Chromosomal  location  of  a  K+/Na+  discrimination  charac-ter  in  the  D  
genome  of  wheat.  /  J.Gorham,  C.Hardy,  R.G.  Wyn  Jones,  L.R.Joppa,  C.N.  Law  // 
Theoretical and Applied Genetics. -1987.- 74.- Р. 584-588  
13.
 
Hasegawa  P.M.,  Bressan  R.A.,  Handa  S.,  HAnda  A.K.  Cellular  mechanisms      of 
tolerance to water stress // Hort. Sci.- 1993.- V.19.- P.371-377 
14.
 
Murashiqe  T.,  Skoog  F.A.  A  revised  medium  for  rapid  growth  and  bioassays      with 
tobacco tissue cultures. Phisiol. Plant. -1962. V15, N 13 P. 473 -497 
15.
 
Omar, MS, DP Yousif, AJM Al-Jibouri, MS Al-Rawi and MK Hamid, In vitro selection 
of water stress tolerance of corn line Helianthus Annuş L. CV. Myak. Int. J. Agric. Biol, 
1: 13-18 . Link | 1993 
16.
 
Paek  K.Y.,  Chandler  S.F.,  Thorpe  T.A.  Physiological  effects  of  Na  SO  and  NaCl  on 
callus cultures of Brassica compestris (Chinese cabbage) // Physiol. Plant.- 1988.-V.72.- 
P.160-166 
17.
 
Rus,  AM,  C.  Rios,  E.  Olmos,  A.  Santa Cruz  and  MC  Bolarin,  2000.  Long-term  culture 
change  reaction  of  the  salt  and  salt-resistant  callus  lines  of  salt-sensitive  species  of 
tomatoes. Plant Physiology, 157: 413-420. Link | Sabbah, S. and M. Tal, 2000 
18.
 
Tanzarella  0.A.,  Greco  B.  Clonal  propagation  of  triticum  durum  Desf.  From  immature 
embryos and shoot base- 137 explants. // Euphytica.-1985.-V.34-P.273. 
19.
 
Vang, V.W. Salinity tolerance in sorgum I.Whole plant responseto so-dium chloride in S. 
bicolor and S. halepense / V.W. Vang, R.J. Newton, F.R. Mil-ler //Crop Sci. - 1990. - v. 
30. - № 4. - Р.781-785  
 
 
КЛЕТОЧНАЯ ТЕХНОЛОГИЯ В СЕЛЕКЦИИ ПШЕНИЦЫ 
 
М.Г.МАМЕДОВА, Т.Г.КАРАГЕЗОВ  
Научно-Исследовательский  Институт Земледелия 
 
Формирование каллусной ткани  из  незрелых  зародышей  двух  видов  пшеницы  в 
нормальных  и  стрессовых  условиях  существенным  образом  зависит  от  сорта  и 
физиологического  состояния  исходного  растения.  Использованная  система,  позволила 
провести  клеточную  селекцию  и  изучить  особенности  ответа  на  солевой  стресс  у 
каллусных  клеток  двух  видов  пшеницы  Triticum  aestivum  и  Triticum  durum. 
Дедифференцирущиеся  клетки  более  чувствительны  к  солевому  стрессу,  чем  клетки 

---