Azərbaycan Respublikası Kənd Təsərrüfatı Nazirliyi Aqrar Elm Mərkəzi
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
прошедшие несколько этапов субкультивирования. Изученная система имеет перспективы для дальнейших исследований адаптивности различных сортов пшеницы на клеточном уровне. CELLULAR TECHNOLOGY IN WHEAT SELECTION M.H.MAMEDOVA, T.H.KARAGEZOV Research Institute of Crop Husbandry Formation of callus tissue from immature embryos of two types of wheat in normal and stressful conditions essentially depends on variety and physiological state of initial plant. The used system permitted to conduct a cell selection and to study the features of response to salt stress in callus cells of two types of wheat Triticum aestivum and Triticum durum. The dedifferentiated cells are more sensitive to salt stress than cells which passed several stages of subculturing. The studied system has the perspective for further researches of adaptability of different wheat varieties at the cellular level. UOT TORPAQ-İQLİM ŞƏRAİTİNDƏN ASILI OLARAQ BUĞDA GENOTİPLƏRİNİN MƏHSULDARLIĞI VƏ KEYFİYYƏT GÖSTƏRİCİLƏRİNİN TƏDQİQİ S.A.ABDULBAQİYEVA, S.İ.HÜSEYNOV, A.A.ZAMANOV, İ.Q.İBRAHİMOVA Azərbaycan Elmi Tədqiqat Əkinçilik İnstitutu, Az.1098, Bakı ş. Pirşağı qəs., Sovxoz 2 e-mail: sevda_30@mail.ru Məqalədə ekoloji şəraitdən asili olaraq buğda genotiplərinin dənində keyfiyyət və texnoloji göstəriciləri öyrənilmiş və əldə olunan nəticələrdən məqsədyönlü seleksiya prosesində yeni yüksək məhsuldar və keyfiyyətli sortların yaradılmasında istifadə olunmüşdur. Çox illik seleksiya tədqiqatlarının nətıcəsi olaraq “Gilavar” yumşaq buğda sortu Seleksiya Nailiyyətlərinin Sınağı və Mühafizəsi üzrə Dövlət Komissiyasına təqdim edilmişdir. Açar sözlər: buğda, bitki, seleksiya, quraqlıq, məhsuldarlıq, keyfiyyət Ключевые слова: пшеница, растение, селекция, засуха, продуктивность, качество Key words: wheat, plant, breeding, drought, productivity, quality Ərzaq çatışmamazlığı hal-hazırda bəşəriyyət qarşısında duran qlobal problemlərdəndir. Birləşmiş Millətlər Təşkilatının məlumatına görə 2050-ci ilə qədər dünya əhalisinin sayı 9 milyarda çatacaq, ərzaqa olan tələbat isə 2 dəfə artacaqdır. Ən çox əhali artımı kənd təsərrüfatı istehsalını artırmaq üçün torpaq potensialı olmayan bölgələrdə gözlənilir. Ərzaq istehsalının artımı mövcud resurslardan daha effektiv istifadə hesabına baş verməlidir. Artan tələbatı ödəmək üçün daha az vəsait sərfi ilə daha çox buğda istehsal etmək lazımdır. Son illərdə Respublikanın özünü taxılla təmin etməsi problemi sahələrin artırılması, yeni texnologiyaların tətbiqi, yeni sortların yaradılması və istehsala tətbiqi hesabına həll olunur. Seleksiyaçıların nailiyyətləri və mütərəqqi texnoloji tədbirlərin tətbiqi sayəsində Respublikamızda taxıl altında olan sahələr bir min ha civarında təşkil edir. Hal-hazırda Azərbaycanda buğda əkin sahələrinin yarısı quraq dəmyə və qismən nəmliklə təmin olunmuş dəmyə bölgələrinə təsədüf etdiyindən bu gün mövcud buğda sortlarından yüksək keyfiyyətli məhsul alınması üçün bu bölgələrin ekoloji amilləri nəzərə alınmalıdır. Son illərdə ekstremal amil kimi buğda bitkisinin inkişafına təsir edən amillərdən biri olan quraqlığın respublikanın müxtəlif bölgələrində tez-tez baş verməsi, buğda sortlarında xəstəliklərin geniş yayılması həm məhsul itkisinə, həm də onun keyfiyyətinin aşağı düşməsinə güclü təsir etmişdir. Quraqlığın tarixən öyrənilməsi göstərmişdir ki, keçən əsrdə təxminən hər 10 ildən bir kəskin atmosfer quraqlığı baş verdiyi halda, son illərdə bu tendensiya qlobal iqlim dəyişkənliyi ilə əlaqədar olaraq tez-tez təkrar olunur. Ölkədə ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsində buğdanın xüsusi yer tutduğunu nəzərə alaraq, yeni intesiv, biotik və abiotik amilllərə davamlı və bölgələrin ekoloji amillərinə cavab verən buğda sortlarının seçilməsi və yayılması ilə taxılçılıqda məhsuldarlığın və onun iqtisadi səmərililiyinin artırılması aktual məsələlərdəndir. Son zamanlar bir sıra tədqiqatçılar quraqlığın təsirindən asılı olaraq müxtəlif bərk və yumşaq buğda sortlarının keyfiyyətinin artırılmasına yüksək diqqət verirlər [1;2;3]. Buna görə də tədqiqat işinin əsas məqsədi keyfiyyət göstəriciləri ilə quraqlığa davamlılıq, məhsuldarlıq və keyfiyyət əlamətlərinin qarşılıqlı əlaqəsinin buğda genotiplərinin üzərində öyrənilməsi olmuşdur. Bununla əlaqədar olaraq qarşıya qoyulan məqsədin yerinə yetrilməsi üçün ümumiqəbul edilmış metodikaya uyğun olaraq tarla şəraitində AzET Əkinçilik İnstitutunun yardımçı təcrübə təsərrüfatında və Cəlilabad BTS-nin su ilə təmin olunmayan torpaqlarında Beynəlxalq seleksiya mərkəzləri CİMMYT və İCARDA-dan alınmış buğda genofondundan seçilmiş müxtəlif növ bərk və yumşaq buğda sortnümunələri əkilərək seleksiya əhəmiyyətliliyi öyrənilmiş, yeni yüksək məhsuldar, keyfiyyətli və quraqlığa davamlı sortların yaradılmasında istifadə olunması tövsiyə olunmuşdur. Təcrübələr 4 təkrarda, hər biri 50 m 2 sahəsi olan ləklərdə qoyulmuşdur. Çıxışdan başlayaraq vegetasiyanın sonunadək fenoloji müşahidələr Кuperman metoduna (4), xəstəliklərə sirayyətlənmənin qiymətləndirilməsi CİMMYT və İCARDA beynəlxalq təşkilatlarının təlimatlarına [7;8], dəndə azotun miqdarı (Keltek 1003 LKB firması cihazının köməkliyi ilə) modifikasiya olunmuş Keldal mikrometodu ilə təyin olunmuşdur. Azotun qiymətini zülala çevirmək üçün Nx5,7 əmsalından istifadə olunmuşdur [6]. Dənin şüşəvariliyi farinotomla, kleykovinanın miqdarı nişastanı undan (suda yumaqla) ayırmaqla yuma üsulu ulə, KDƏ İDK-1 cihazının köməyi ilə, sedimentasiyanın miqdarı isə yüksək molekullu hissəciklərin sirkə turşusunda çökdürülməsi üsulu ilə təyin edilmişdir [5]. Мəhsuldarlıq vahid sahədən götrülmüş dərzlərə görə hesablanmışdır. Bу тядгигат илlərиндя Азярбайъанын мцряккяб торпаг-иглим шяраитиня уйьунлашан, йени мящсулдар вя кейфиййятли буьда сортларынын йарадылмасыны сцрятляндирмяк мягсяди иля Бейнялхалг селексийа мяркязляриндян интродуксийа едилмиш мцхтялиф тяйинатлы питомниклярдян, ясасян də ЫBWSN, WWONЫR, EYTSA, FEFWSN, HRWSN питомниклярдян сечилмиш нцмунялярдян тяшкил едлмиш йцксяк кейфиййятли буьда nümunələri tədqiq edilmişdir. Vеэетасийа мцддятиндя феноложи мцшащидяляр апарылмыш, онларын хястяликляря давамлылыглары, структур елементляри, биткилярин бойу, сцнбцллямя, там йетишкянлик, мящсулдарлыг эюстяриъиляри вя кейфиййят мцяййян едилмишдир. Тядгиг едилян нцмунлярин бюлэяляр цзря структур елементляринин анализинин нятиъяляри, мящсулдарлыг эюстяриъиляри mцхтялиф олмушдур Ъялилабад БТС-дя апарылан тяърцбялярдя ися 4 нцмуня сары пас (10МС-20С) bир нцмуня ися гонур пас хястялийиня сирайятлянмишдир. Биткilərin бойу Абшеронда 86,4-106,0 см (ən alçaq boylu-F02N7-A Karlik-86,4 sm və ən hündür boylu isə 38 İBWSN 52-106 sm), Ъялилабад БТС-дя ися 75,8-102,0 см интервалында (ən qısa boylu Renan -75,8 və ən hündür boylu isə FEFWSN 82-102 sm), 1000 дянин кцтляси уйьун олараг 44,5- 59,8 г вя 37,4-46,1 г, мящсулдарлыг ися 420-564 г/м 2 вя 243-483 г/м 2 интервалында дяйишмишдир. Гейд олунан эюстяриъилярдя олдуьу кими, структур елементляринин анализинин нятиъяляри дя Абшерон yardımçı təcrübə təsərrüfatında aparılan təcrübələrdə Ъялилабад БТС нисбятян йцксяк олмушдур. Bu onunla əlaqədardır ki, suvarılan şəraitdə karbohidratların dənə axını zülali maddələrə nisbətən daha sürətli olur, su ilə təmin olunmayan şəraitdə isə karbohidratların gövdədən və yarpaqlardan dənə axını zəifləyir və zülali maddələrin axının sürətlənir. Buna görə də sünbülün kütləsi, sünbülün uzunluğu, sünbülün eni, sünbülcüklərin sayı və 1000 dənin kütləsi, Абшерон yardımçı təcrübə təsərrüfatında aparılan təcrübələrdə daha yüksək olmuşdur. Bu fərq 1000 dənin kütləsinə görə 12,9%, sünbülün kütləsinə görə 15,0%, sünbülün uzunluğuna görə 20,5%, sünbülün eninə görə 9,1%, sünbülcüklərin sayına görə 12,0%, Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|