torpaqlar şabalıdı torpaq tipi ilə eynidir. Fərqi ondadır ki, humus qatının qalınlığı 15sm-dən
yuxarı olmayıb, çox da dərin olmayan 70-90 sm. profilindədir. Bəzən belə torpaqlar çayların
konuslarında, qum-çınqıl, xırda çay daşları qalıqlarının üzərində də əmələ gəlir [2].
Tədqiqatda aşağıdakı nəticə alınmışdır.
Şabalıdı torpaqların təsnifatı onu göstərir ki, bu torpaqlarda qədimdən üzümçülük,
bağçılıq, dənli, tərəvəz, bostan, yem və pambıq bitkiləri becərilmişdir. Hədsiz şumlama,
becərmə, suvarma tədbirləri aparıldığından şabalıdı torpaqlarda növbəli əkinlərə riayət edilməsi,
üzvi və mineral gübrələrdən geniş istifadə edilməsi və torpaq münbitliyinin yüksəldilməsi ön
plana çəkilməlidir
ƏDƏBİYYAT
1.
Məmmədov Q.Ş. Azərbaycan Respublikasının Dövlət Torpaq Kadastrı: Hüquqi, elmi
və praktiki məsələləri. Bakı – “ELM” – 2003, 448 səh.
2.
Salayev M.E., Babayev M.P., Cəfərova Ç.M., Həsənov V.H, “Azərbaycan
torpaqlarının morfogenetik diaqnostikası”. Bakı, “ELM”, 2004. 202 səh.
3.
Салаев М.Э. – «Почвы Малого Кавказа», Баку,1966, 329 стр.
ИЗМЕНЕНИЯ АГРОМЕЛИОРАТИВНЫХ СОСТОЯНИИ СЕРО-КОРИЧНЕВЫХ
(КОРИЧНЕВЫХ) ПОЧВ ГЯНДЖА-КАЗАХСКОЙ ОБЛАСТИ ПОД
АНТРОПОГЕННЫМ ВЛИЯНИЕМ
Л.В.КАРАЕВА
Институт Эрозии и Орошения
Гянджа-Казахский
регион
состоит
из
большой
предгорной
равнины,
простирающийся от Запада к Востоку между горными системами Большой и Малый
Кавказ и частично из горной местности. Его площадь имеет почвенный покров в 1,23
млн./га и в основном состоит из каштанового (серо-коричневого) типа почвы.
Эти почвы обладают лёгким гранулометрическим составом и высокой
влагопроницаемостью. Почвы, возникающие в межконусовых депрессиях, имея среднюю
глинистость по своему гранулометрическому составу, распространены на гравиевых
слоях.
CHANGE OF AGROMELIORATIV SITUATION OF A GRAY BROWN (BROWN)
SOILS OF GANJA-GAZAKH REGION UNDER THE ANTHROPOGENIC EFFECTS
L.V.GARAYEVA
Institute of Erosian and Irrigation
The Ganja-Gazakh region consists of partially highlands and large foothills which
stretches from West to East between mountain system the Big and Small Caucasus. The area has
1,23 million hectare soil cover which generally consists of maroon (gray-brown) type of the soil.
Soil has easy granulometric structure and also has high moisture permeability. Soils that
form in the inter cone depressions has the average clayines by granulometric structure and
extend in gravel layers.
UOT. 631.47-638.1
LƏNKƏRAN MUĞAN BÖLGƏSİNDƏ QƏHVƏYİ TORPAQLARIN MORFOGENETİK
DİAQNOSTİKASINA VƏ MÜNBİTLİK GÖSTƏRİCİLƏIRİNƏ DƏNLİ-TAXIL VƏ
ÜZÜM BİTKİLƏRİNİN TƏSİRİ
V.H.HƏSƏNOV, M.İ.MƏMMƏDOV, R.H.ASLANOVA, B.N.İSMAYILOV,
Ş.M.ƏLİYEVA
AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu AZ 1073, Azərbaycan Bakı ş., M.Arif küçəsi
5, E mail:
vilayet-hesenov@mail.ru
Regionun təbii qəhvəyi rorpaqları ilə müqayisədə dənli-taxıl və üzüm bitkiləri altında
istifadə edilən torpaqların morfogenetik göstəricilərində və münbitlik parametrlərində baş verən
dəyişikliklər öyrənilmişdir. Üzüm bağları altındakı torpaqların profilində əlverişli aqronomik
xüsusiyyətlərə malik yumşaq, optimal humuslu (3,1-4,0%) (AU 'az=25-30 sm) və zəif bərkimiş
əkinaltı qat (AU "az=20-25sm) horizontlardan ibarət qalın (40-45 sm) mədəniləşmiş qatın
formalaşması 0,8-1,0m dərinliyə qədər karbonatlardan yuyulmqla torpaqəmələgətirən
çöküntülərdə toplanması (CaCO
3
=12,5-20,3 %) və qida maddələrinin ümumi (N=0,26-0,3-%;
P
2
O
5
= 0,18-0,20%; K
2
O= 1,34-1,95%) və mənimsənilən formaları (N/NH
3
=9-13mq/kq1;
N/NO
3
=4-5mq/kq; P
2
O
5
=21-23mq/kq; K
2
O=190-225 mq/kq) ilə optimal təmin olunması
müəyyən edilmişdir.
Açar sözlər: üzüm bağları, humus, dəmyə, antropogen, qida maddələri, torpaq
profili, morfogenit diaqnostika
Ключевые слова: виноградные плантации, гумус, богара, антропогенный, пи-
тательные вещества, почвенный профиль, морфогенетическая диагностика
Key words: grapes plantation, humus, rainfed agricultural system, antropogenic,
nutrient substance,
profile of soils,
morphogenetic diagnostics
Üzümçülük və şərabçılıq aqrar-sənaye sahələri arasında xüsusi yer tutmaqla, əlavə dəyər
yaradılması və iqtisadi səmərəlilik baxımından Respublika iqtisadiyyatı üçün mühüm əhəmiyyət
kəsb edir.
Lənkəran Muğanı bölgəsinə daxil olan Cəlilabad rayonu ərazisi Respublikanın əsas
taxılçılıq zonası olmaqla bərabər dəmyə üzüm bitkisinin inkişafı üçün əlverişli torpaq-ekoloji
şəraitə malikdir. Azərbaycanda üzüm plantasiyalarının sahəsi 1975-80-ci illərdə 250-300 min
hektara qədər artırılmışdır. Lakin, M.Qarbaçovun 1985-90-cı illərdə alkoqolizmə qarşı mübarizə
sərəncamından sonra üzüm bağları qırılaraq sahəsi kəskin azalmışdır. Son illərdə iri fermer və
fərdi təsər-rüfatlarda yeni üzüm plantasiyaları salınmaqla sahəsi xeyli genişləndirilir.
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İ.Əliyevin 2011-ci il 15 dekabr tarixli sərəncamı
ilə “2012-2020-ci illərdə Respublikada üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı” təsdiq
edilmişdir. Bu proqramın tətbiqi digər sosial-iqtisadi sahələrdə olduğu kimi, üzümçülüyün də
inkişafında əsaslı dönüş yaradacaqdır.
Hazırda üzümçülüyün inkişafı ilə əlaqədar olaraq mühüm tədbirlər görülür. Köhnə üzüm
bağları bərpa edilir, müxtəlif üzüm növlərindən ibarət yeni üzümlüklər salınır. 1970-80-cı illərdə
salınmış və son 5-10 ildə əkilmiş üzüm bağları altında istifadə edilən torpaqların morfogenetik
diaqnostikasında və münbitlik göstəricilərində köklü dəyişikliklər baş vermişdir ki, onların
kompleks tədqiqatlar əsasında öyrənilməsi müasir aktuallığa və dəyərli elmi-təcrübi əhəmiyyətə
malikdir.
Lənkəran Muğanı bölgəsinin və xüsusən Cəlilabad rayonunun ərazisi üzüm bitkisinin
inkişafı üçün əlverişli relyef şəraitinə və quru subtropik bioiqlim xüsusiyyətlərinə malikdir.
Yağıntıların orta illik miqdarı 520-633 mm, havanın temperaturu 13,5-14,0
0
C, fəal temperatur
(>10
0
C) 3500-3800
0
C, nisbi rütubətlənmə 76-80% təşkil edir ki, bu da üzüm bitkisinin dəmyə