Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə, Sosiologiya və h üquq İnstitutu

rüşündə  (I8/8-E  (İS),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirlərinin  1998-ci  ildə 
Dohada keçirilmiş 25-ci sessiyasında (18/25-E), İKT  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  1999-cu  ildə  Uaqaduquda  keçirilmiş  26-cı 
sessiyasında  (19/26-E),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının 
2000-ci  ildə  Kuala-Lumpurda  keçirilmiş  27-ci  sessiyasında 
(20/27-E), İKT Dövlət və Hökumət başçılarının 2000-ci ildə Do­
hada keçirilmiş IX  Zirvə  Görüşündə (21/9-E(İS),  İKT Xarici  İş­
lər  Nazirləri  Şurasının  2001-ci  ildə  Bamakoda  keçirilmiş  28-ci 
sessiyasında  (21/28-E)  və  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının 
2002-ci  ildə  Xartumda keçirilmiş  29-cu  sessiyasında  (21/29-E), 
İKT  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurasının  İran  İslam  Respublikasının 
Tehran  şəhərində  28-30  may  2003-cü  ildə  keçirilmiş  30-cu 
sessiyasında (21/30-E),  İKT Dövlət və Hökumət başçılarının  16- 
17  Oktyabr  2003-cü  ildə  Putracaya,  Malayziyada  keçirilmiş  X 
Zirvə  Görüşündə  (21/10-E(1S),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri 
Şurasının İstanbul, Türkiyə  Respublikasında 26-28  İyun 2004-cü 
ildə  keçirilmiş  31-ci  sessiyasında  (21/31-E),  İKT  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  Sana,  Yəmən  Respublikasında  28-30  İyun 
2005  ildə  keçirilmiş  32-ci  sessiyasında  (10/32-E),  İKT  Xarici 
İşlər Nazirlərinin  Bakı  şəhəri,  Azərbaycan  Respublikasında hicri 
tarixi  ilə 23-25 camadal  avval  1427H  ildə (miladi tarixi  ilə  19-21 
İyun 2006-cı  ildə) keçirilmiş  İKT  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurasının
33-cii  sessiyasında  (10/33-E),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici 
İşlər Nazirləri  Şurasının  İslamabad,  Pakustan  İslam  Respublika­
sında  15-17  May  2007  ildə  keçirilmiş  34-cü  sessiyasında (3/34- 
E), İKT Dövlət və Hökumət başçılarının  13-14 Mart 2008-ci  ildə 
Dakar,  Seneqal  Respublikasında  keçirilmiş  İslam  Konfransı 
Təşkilatının  On  Birinci  Zirvə  Görüşündə  (2/11-E  (İS),  İslam 
Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  Kampala, 
Uqanda  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə  14-16  Cumada  al  Sani
58
1429H  (miladi  tarixi  ilə  18-20  İyun  2008)  ildə  keçirilmiş  35-ci 
sessiyasında  (3/35-E),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  Dəməşk,  Suriya Ərəb  Respublikasında  hicri 
tarixi  ilə  28  Camadul  avval  -  1  Camadul  Sani,  1430H  (miladi 
tarixi  ilə  23-25  May,  2009)  ildə  keçirilmiş  36-cı  sessiyasında 
(3/36-E),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər  Nazirləri 
Şurasının  Düşənbə,  Tacikistan  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə 
04-06 Cumada al Sani,  143IH (18-20 May, 2010) ildə keçirilmiş 
37-ci sessiyasında (6/37-E) qəbul olunmuşdur.
3.“Ermənistan  Respublikasının  Azərbaycan  Respublikasına 
qarşı  təcavüzü  nəticəsində  Azərbaycanın  işğal  olunmuş  ərazi­
lərində  İslam  tarixi  və  mədəniyyət  abidələrinin  məhv  edilməsi 
və dağıdılması haqqında” Qətnamələr.
İlk dəfə  belə  bir qətnamə  İKT  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurası­
nın  1999-cü  ildə  Uaqaduquda  keçirilmiş  26-cı  sessiyasında 
(39/26-C)  və  o  vaxtdan  etibarən  cüzi  dəyişikliklərlə  İKT  Xarici 
İşlər  Nazirləri  Şurasının  2000-cı  ildə  Kuala-Lumpurda  keçiril­
miş  27-ci  sessiyasında  (25/27-C),  İKT  Dövlət  və  Hökumət  baş­
çılarının  2000-ci  ildə  Dohada  keçirilmiş  IX  Zirvə  Görüşündə 
(25/'9  C(İS),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  2001 -ci  ildə 
Bamakoda keçirilmiş  28-ci  sessiyasında (12/28-C)  və  İKT  Xari­
ci  İşlər Nazirləri  Şurasının  2002-ci  ildə  Xartumda  keçirilmiş 29- 
cu  sessiyasında  (1  1/29-C),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının 
İran  İslam  Respublikasının Tehran şəhərində 28-30 may 2003-cü 
ildə  keçirilmiş  30-cu  sessiyasında  (10/30-C),  İKT  Dövlət  və 
Hökumət  başçılarının  16-17  Oktyabr  2003-cü  ildə  Putracaya, 
Malayziyada  keçirilmiş  X  Zirvə  Görüşündə,  İKT  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  İstanbul,  Türkiyə  Respublikasında  26-28 
İyun  2004-cü  ildə  keçirilmiş  31-ci  sessiyasında  (1 1/31-C),  İKT 
Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  Sana,  Yəmən  Respublikasında
59

---

28-30 İyun 2005 ildə keçirilmiş 32-ci sessiyasında (2/32-C), İKT 
Xarici  İşlər Nazirlərinin Bakı şəhəri, Azərbaycan Respublikasın­
da hicri  tarixi  ilə 23-25  camadal  avval  1427H  ildə (miladi tarixi 
ilə  19-21  İyun 2006-cı ildə) keçirilmiş İKT' Xarici  İşlər Nazirləri 
Şurasının 33-cü sessiyasında (2/33-C), İslam Konfransı Təşkilatı 
Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  İslamabad,  Pakustan  İslam 
Respublikasında  15-17  May  2007  ildə keçirilmiş  34-cü  sessiya­
sında (2/34-C), İKT Dövlət və Hökumət başçılarının  13-14 Mart 
2008-ci  ildə  Dakar,  Seneqal  Respublikasında  keçirilmiş  İslam 
Konfransı Təşkilatının On Birinci Zirvə Görüşündə (2/11 -C (İS), 
İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurasının  Kam­
pala,  Uqanda  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə  14-16  Cumada al 
Sani  1429H  (miladi  tarixi  ilə  18-20  İyun  2008)  ildə  keçirilmiş 
35-ci  sessiyasında  (3/35-C),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici 
İşlər  Nazirləri  Şurasının  Dəməşk,  Suriya  Ərəb  Respublikasında 
hicri  tarixi  ilə  28  Camadul  avval  -  1  Camadul  Sani,  1430H 
(miladi tarixi  ilə 23-25  May, 2009)  ildə  keçirilmiş 36-cı  sessiya­
sında  (2/36-C),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər  Nazirləri 
Şurasının  Düşənbə,  Tacikistan  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə 
04-06 Cumada al Sani,  1431H  (18-20 May, 2010) ildə keçirilmiş 
37-ci sessiyasında (2/37-C) qəbul olunmuşdur.
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ münaqişəsinə dair 
İKT qəbul  etdiyi  son  qətnamələrin  qeyd olunması  da çox vacib­
dir.  25  may  2009-cu  ildə  Dəməşkdə  keçirilmiş  İKT-nın  xarici 
işlər nazirlərinin  36-cı  konfransında  İKT və  18-20  may  2010-cu 
ildə  Düşənbədə  keçirilmiş  İKT-nin xarici  işlər nazirlərinin 37-ci 
konfrasmda  yenidən  Azərbaycana  qarşı  erməni  təcavüzünü 
pislədi.  İKT  yekun  toplantısında  qəbul  olunmuş  qətnamələrin 
içərisində  Azərbaycana  qarşı  Ermənistanın  təcavüzü  haqqında, 
Azərbaycana qarşı  Ermənistanın təcavüzü  ilə bağlı  Azərbaycana
60
iqtisadi  yardımın  göstərilməsi  haqqında,  Azərbaycan  Respubli­
kasına  qarşı  Ermənistan  Respublikasının  təcavüzü  nəticəsində 
Azərbaycanın  işğal  olunmuş ərazilərində  İslam mədəni  və tarixi 
abidələrin məhv edilməsi  haqqında qətnamələr də öz əksini tap- 
mışdır.[25]
Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ  münaqişəsinə  dair 
İKT tərəfindən qəbul  olunmuş sənədlərin, o cümlədən qərarların 
və  qətnamələrin  məzmununu  qısaca  ifadə  edərək,  aşağıdakı 
nəticələrə gəlmək olar:
- Birincisi,  İKT Ermənistan tərəfindən azərbaycan torpaqla­
rının işğal olunması  faktını  təsdiq  edir (  məsələn,  bax  13-15  de­
kabr  1994  -ci  ildə  Kasablanka,  Mərakeşdə  keçirilmiş  İKT  VII 
sammitinin  Yekun  kommünikesinin  8  bəndi;  12-13  noyabr 
2000-ci ildə Doha, Qətərdə keçirilmiş İKT IX sammitinin Yekun 
kommünikesinin  61  bəndi;  16-17  oktyabr  2003-cü  ildə  Malay­
ziyada keçirilmiş  İKT  X  sammitinin  Yekun  kommünikesinin  33 
bəndi;  13-14  mart  2008-ci  ildə  Dakarda,  Seneqal  Respub­
likasında keçirilmiş  İKT  XI  sammitinin  Yekun  kommünikesinin 
61  bəndi və s.).  [22];
-  İkincisi,  İKT  Azərbaycan  Respublikasına qarşı  Ermənista­
nın təcavüzünü qətiyyətlə  pisləyir və  bu təcavüzə  son qoyulma­
sını  tələb edir və bununla yanaşı  həmdə  Ermənistan  silahlı  qüv­
vələrinin  bütün  işğal  olunmuş azərbaycan torpağlarından dərhal, 
tam  və şərtsiz çıxarılmasını  tələb edir;
-  Üçüncüsü,  İKİ’  Ermənistanı  təcavüzkar  kimi  tanıyaraq, 
BMT-nin  Təhlükəsizlik  Şurasına,  Azərbaycana  qarşı  təcavüzün 
baş  verməsi  faktının  tanınması  və  BMT-nin  Nazamnaməsinin 
Vll  fəslinə  uyğun  olaraq  BMT-nin Təhlükəsizlik  Şurası  tərəfin­
dən  özünün  əvvəllər  qəbul  etdiyi  qərarlarının  təmin  edilməsi 
məqsədilə  müvafiq  addımların  atılması  üçün  müraciət  etdi.  Er­
61

---