Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə, Sosiologiya və h üquq İnstitutu

İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurasının  36-cı 
sessiyasının “Ermənistan  Respublikasının Azərbaycan  Respubli­
kasına qarşı  təcavüzü haqqında*’  adlı  9/36-P  nömrəli  və  İKT-na 
üzv  ölan  və  üzv  olmayan ölkələrə  və müsəlman  icmalarına  iqti­
sadi  yardımın göstərilməsinə aid  fəaliyyət haqqında” adlı  3/36-E 
nömrəli  qətnamənin  Azərbaycan  Respublikasına  iqtisadi  yardı­
mın  göstərilməsinə  haqqında  B.  bölməsi  və  “İslam  müqəddəs 
yerlərinin qorunması  haqqında”  adlı  3/35-C  nömrəli  qətnamənin 
c) “Ermənistan Respublikasının Azərbaycan Respublikasına qar­
şı  təcavüzünün nəticəsi  kimi  Azərbaycanın  işğal  olunmuş  ərazi­
lərində  İslam  tarixi  və  mədəniyyət  abidələrinin  və  müqəddəs 
yerlərin  məhv  edilməsi  və  dağıdılması  haqqında”  adlı  bölməsi;
04-06  Cumada  al  Sani,  143111  (18-20  May,  2010)  Düşənbə, 
Tacikistan  Respublikasında keçirilmiş  İslam  Konfransı  Təşkilatı 
Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  36-cı  sessiyasının  Düşənbə 
Bəyannaməsinin  müddəaları  və  “Ermənistan  Respublikasının 
Azərbaycan  Respublikasına  qarşı  təcavüzü  haqqında”  adlı 
10/37-P nömrəli  qətnaməsi  və İKT-na üzv olan  və  üzv  olmayan 
ölkələrə və müsəlman  icmalarına  iqtisadi  yardımın göstərilməsi­
nə  aid  fəaliyyət  haqqında”  adlı  6/37-E  nömrəli  qətnamənin 
Azərbaycan  Respublikasına  iqtisadi  yardımın  göstərilməsinə 
haqqında A.  bölməsi  və  “İslam  müqəddəs  yerlərinin  qorunması 
haqqında” adlı  2/37-C  nömrəli  qətnamənin c)  “Ermənistan  Res­
publikasının Azərbaycan  Respublikasına qarşı  təcavüzünün  nəti­
cəsi  kimi  Azərbaycanın  işğal  olunmuş  ərazilərində  İslam  tarixi 
və mədəniyyət abidələrinin və müqəddəs yerlərin  məhv  edilməsi 
və dağıdılması  haqqında” adlı  bölməsi.
İKT  tərəfindən  qəbul  olunmuş  sənədlərin  və  bu  sənədlərdə 
əks olunmuş normaların təbiəti  müxtəlifdir.  İKT üzv olan ölkələ­
rin dövlət və hökumət başçıların summitlərində, həmdə  İKT üzv
54
olan  ölkələrin  xarici  işlər  nazirləri  səviyyəsində  qəbul  olunmuş 
kommunuke və  bəyanatlarda əks olunmuş  normalar öz təbiətinə 
görə  siyasi  normalardır.  Onların  əhəmiyyəti  bu  sənədləri  qəbul 
etmiş  dövlətlərin  siyasi  iradəsini  əks  etdirməsindən  ibarətdir. 
İKT  üzv  olan ölkələrin dövlət və  hökumət başçıları,  həmdə  İKT 
üzv  olan  ölkələrin xarici  işlər nazirləri  səviyyəsində  qəbul  olun­
muş qətnamələrdə əks olunmuş normalar öz təbiətinə görə hüqu­
qi  xarakterli  normalardır.  Həm  siyasi  normalar,  həmdə  hüquqi 
normalar müəyyən  sosial  münasibətləri  nizamlamağa yönəliblər, 
yəni  onlar  sosial  normalardır.  Və  bu  amil  onlan  birləşdirir. 
Lakin  siyasi  normalar  yanlız  siyasi  münasibətləri  nizamlayır, 
hüquqi  normalar  isə  müxtəlif münasibətləri,  o  cümlədən  həmdə 
ölkələr  arasında  siyasi  münasibətləri  nizamlaya  bilər.  Bu  halda 
onlar  dövlətlərin  subyektiv  hüquqlarını  və  öhdəliklərini  müəy­
yən edir.
Bununla  yanaşı,  Ermənistan-Azərbaycan,  Dağlıq  Qarabağ 
münaqişəsinə  dair  İKT  qəbul  olunmuş  qərar  və  qətnamələrin 
müəyyən təsnifatını aparmaq olar.  Bunlar aşağıdakılardır:
1 .“Ermənistanla  Azərbaycan  arasında  münaqişə  haqqında” 
və  “Ermənistan  Respublikasının  Azərbaycan  Respublikasına 
qarşı təcavüzü haqqında” Qətnamələr.
“Ermənistanla  Azərbaycan  arasında  münaqişə  haqqında” 
Qətnamə  (I2/2I-P)  ilk  dəfə  İKT  Xarici  İşlər Nazirlərinin  1993- 
cii  ildə  Kəraçidə  keçirilmiş  21-ci  sessiyasında,  sonralar  isə  İKT 
Xarici  İşlər  Nazirlərinin  1994-cü  ildə  Kasablankada  keçirilmiş 
22-ci sessiyasında (1 1/22-P) və İKT Dövlət və Hökumət başçıla­
rının  1994-cü ildə Kasablankada keçirilmiş VII  Zirvə Görüşündə 
(1 l/7-P(İS),  eləcə  də  İKT  Xarici  İşlər Nazirlərinin  1995-ci  ildə 
Konakridə  keçirilmiş  23-cü  sessiyasında  (İ1/23-P)  qəbul  edil­
mişdir.  Sonralar  isə  “Ermənistanla  Azərbaycan  arasında  mü­
55

---

naqişə  haqqında”  düstur  Ermənistanla  -  Azərbaycan  münaqi­
şəsinin  mahiyyətini  daha dəqiq  ifadə edən “Ermənistan  Respub­
likasının  Azərbaycan  Respublikasına  qarşı  təcavüzü  haqqında” 
düsturu ilə əvəz edilmişdir.
İKT  Xarici  İşlər Nazirləri  Şurasının  1996-cı  ildə  Cakartada 
keçirilmiş  24-cü  sessiyasında  “Ermənistan  Respublikasının 
Azərbaycan  Respublikasına  qarşı  təcavüzü  haqqında”  Qətnamə 
(12/24-P) adını  almış  bu sənəd İKT Dövlət və  Hökumət başçıla­
rının  1997-ci  ildə  Tehranda  keçirilmiş  VIII  Zirvə  Görüşündə 
(12/8-P  (İS),  İKT Xarici  İşlər Nazirlərinin  1998-cı  ildə  Dohada 
keçirilmiş 25-ci sessiyasında (13/25-P), İKT Xarici İşlər Nazirlə­
rinin  1999-cu  ildə  Uaqaduquda  keçirilmiş  26-cı  sessiyasında 
(14/26-P), İKT Xarici İşlər Nazirləri Şurasının 2000-cı  ildə Kua- 
la-Lıımpurda keçirilmiş  27-ci  sessiyasında (17/27-P),  İKT  Döv­
lət və  Hökumət başçılarının 2000-ci  ildə  Doha, Qətər dövlətində 
keçirilmiş  IX  Zirvə  Görüşündə  (21/9-P(İS),  İKT  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  2001-ci  ildə  Bamakoda  keçirilmiş  28-ci 
sessiyasında  (21/28-P),  İKİ'  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının 
2002-ci  ildə  Xartumda  keçirilmiş  29-cu  sessiyasında  (20/29-P), 
İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  İran  İslam  Respublikasının 
Tehran  şəhərində  28-30  may  2003-cü  ildə  keçrilmiş  30-cu 
sessiyasında (13/30-P),  İKT Dövlət və  Hökumət  başçılarının  16- 
17  Oktyabr  2003-cü  ildə  Putracaya,  Malayziyada  keçirilmiş  X 
Zirvə  Görüşündə  (12/10-P(İS),  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri 
Şurasının  İstanbul, Türkiyə  Respublikasında 26-28 İyun 2004-cü 
ildə  keçirilmiş  31 -ci  sessiyasında  (10/31-P),  İKT  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  Sana,  Yəmən  Respublikasında  28-30  İyun 
2005  ildə keçirilmiş 32-ci  sessiyasında (9/32-P), İKT Xarici  İşlər 
Nazirlərinin  Bakı  şəhəri,  Azərbaycan  Respublikasında  hicri 
tarixi  ilə 23-25 camadal avval  1427H  ildə (miladi tarixi  ilə  19-21
56
İyun 2006-cı  ildə) keçirilmiş İKT Xarici  İşlər Nazirləri Şurasının
33-cü  sessiyasında  (9/33-P),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici 
İşlər Nazirləri  Şurasının  Islamabad,  Pakistan  İslam  Respublika­
sında  15-17  May  2007  ildə  keçirilmiş  34-cü sessiyasında (7/34- 
P), İKT Dövlət və Hökumət başçılarının  13-14 Mart 2008-ci  ildə 
Dakar,  Seneqal  Respublikasında  keçirilmiş  İslam  Konfransı 
Təşkilatının  On  Birinci  Zirvə  Görüşündə  (10/11-P  (İS),  İslam 
Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının  Kampala, 
liqanda  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə  14-16  Cumada  al  Sani 
1429H  (miladi  tarixi  ilə  18-20  İyun  2008)  ildə  keçirilmiş  35-ci 
sessiyasında  (6/35-P),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər 
Nazirləri  Şurasının  Dəməşk,  Suriya Ərəb  Respublikasında  hicri 
tarixi  ilə  28  Camadul  avval  -  1  Camadul  Sani,  1430H  (miladi 
tarixi  ilə  23-25  May,  2009)  ildə  keçirilmiş  36-cı  sessiyasında 
(9/36-POL),  İslam  Konfransı  Təşkilatı  Xarici  İşlər  Nazirləri 
Şurasının  Düşənbə,  Tacikistan  Respublikasında  hicri  tarixi  ilə 
04-06 Cumada al  Sani,  1431H (18-20 May, 2010) ildə keçirilmiş 
37-ci sessiyasında (10/37-POL) bir daha qəbul olunmuşdur.
2.“Azərbayean  Respublikasına  İqtisadi  yardım  göstərilməsi 
haqqında” Qətnamələr.
İlk  dəfə  bu  qətnamə  İKT  Xarici  İşlər  Nazirləri  Şurasının
1994-cü  ildə  Kasablanka,  Mərakeş  Krallığında  keçirilmiş  22-ci 
sessiyasında  (16/22-E)  qəbul  olunmuşdur.  Sonralar  eyniadlı  və 
ya eyniməzmunlu qətnamələr İKT Dövlət və Hökumət başçıları­
nın  1994-cü  ildə  Kasablanka,  Mərakeş  Krallığında  keçirilmiş 
VII Zirvə Görüşündə (16/7-E(İS),  İKT Xarici  İşlər Nazirləri  Şu­
rasının  1995-ci  ildə  Konakridə  keçirilmiş  23-cü  sessiyasında 
(17/23-E),  İKT  Xarici  İşlər Nazirlərinin  1996-cı  ildə  Cakartada 
keçirilmiş  24-cü  sessiyasında  (18/24-E),  İKT  Dövlət  və  Höku­
mət başçılarının  1997-ci  ildə Tehranda keçirilmiş  VIII Zirvə Gö­
57

---