Azərbaycan Respublikası Milli Elmlər Akademiyası Fəlsəfə, Sosiologiya və h üquq İnstitutu
|
yetirmək və nəzərə almaq üçün öz qətiyyətlərini ifadə etdilər. Beləliklə, üzv dövlətlər beynəlxalq hüququn əsas prinsipləri daxil olmaqlaYekun Aktda əks olunmuş müddəalardan irəli gə lən öhdəliklərin dəqiq yerinə yetirilməsi üçün özlərinin ümumi razılığını ifadə etdilər. Burdan belə bir nəticəyə gəlmək olar ki. bu müddəalar beynəlxalq hüququn adət-hüquqi normaları for masını aldılar. Adət-hüquq normaları isə müqavilə-hüquq nor maları iiə yanaşı beynəlxalq-hüquq normaların mövcud olan for masıdır. Beləliklə, Yekun Aktın müddəaları normativ mahiyyətə malikdir və icra olunması üçün ümumməcburi beynəlxalq- hüquqi norma və prinsiplərdir. [82, 110] ATƏT BMT Nizamnaməsinin VIII fəslinin mənasına görə regional təhlükəsizliyin təminatına yönəlmiş avropa strukturu dur. Hüquq ədəbiyyatında bu haqda fikir yekdildir. ATƏT (ATƏM) müşavirəsi üç mərhələ üzrə keçirilmişdir. Birinci mərhələdə ( 3 - 9 iyul 1973-cü ildə) Xelsinki şəhə rində 35 ölkələrin xarici işlər nazirlərinin konfransi keçirilmiş dir. Bu konfransda Müşavirənin gündəliyi və prosedur qaydala rını müəyyən və əks etdirən “Göy kitab” adlı sənəd qəbul olun muşdur. İkinci mərhələdə (18 sentyabr 1973-cü il - 21 iyul 1975-ci il) Cenevrədə, səfirlər səviyyəsində, Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq üzrə Müşavirəsinin üzv dövlətləri nümayəndələri nin görüşü keçirilmişdir. Bu görüşdə Xelsinki Yekun Aktı layi həsinə düzəlişlər edilmiş, bu sənədin son variantı hazırlanmış və razılaşdırılmışdır. Üçüncü mərhələ (30iyul - 1 avqust 1975-ci il) Xelsinki şə hərində 35 üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının Zirvə Görüşü səviyyəsində keçirilmiş və burada Avropada Təhlükə sizlik və Əməkdaşlıq üzrə Müşavirənin Yekun Aktı imzalan 70 mışdır. (Bu ölkələrdən 7-si Varşava Müqaviləsi Təşkilatı, 16-sı NATO-ya üzv olan dövlətlər və 12-si bitərəf və heç bir tərəfə qoşulmamış dövlətlər idi.) Sonrakı dövrdə Xelsinki Yekun Aktının yerinə yetirilməsi nin gözdən keçirilməsi və bu əməkdaşlığın inkişafı və dərinləş dirilməsi məqsədilə üzv dövlətlərin bir neçə görüşü (4 oktyabr 1977-8 mart 1978-ci illər Belqradda, 11 noyabr 1980 - 9 sent yabr 1983-ci illər Madriddə, 4 noyabr 1986 - 19 yanvar 1989- cu illər Vyanada) keçirilmişdir. Bununla yanaşı 17 yanvar 1984 - 19 sentyabr 1986 illər Stokholmda etibar etmə tədbirləri, təh lükəsizlik və tərksilah olma üzrə Konfrans keçirilmişdir. Bun dan əlavə, 1989-cu il Parisdə, 1990-cı il Hopenhaqendə, 10 sentyabr— 4 oktyabr 1991-ci il Moskvada ATƏT-in İnsan Öl çüsü üzrə Konfransları keçirilmişdir. 1975-ci il Xelsinki şəhərində keçirilmiş ölkələrin dövlət və hökumət başçılarının Zirvə Görüşündən sonra başqa bir neçə digər Zirvə Görüşü də keçirilmişdir (ölkələrin dövlət və höku mət başçıları səviyyəsində). 19-21 noyabr 1990-cı ildə ATƏM-ə üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində Paris Zirvə Görüşü keçirildi. Bu görüşdə bir neçə mühüm əhəmiyyətli sənəd qəbul edildi. Bun ların içərisində “soyuq müharibəyə” son qoyulmasını elan etmiş “ Yeni Avropa Üçün Paris Xartiyası” imzalandı, Avropada adi si lahlı qoşunlar haqqında Müqavilə (AASQM) bağlanmış, 22 üzv dövlətin (NATO və VMT üzvləri) birgə bəyannaməsi qəbul olunmuş, və hal-hazırda da mövcud olan siyasi məsləhətləşmələ rin üçpilləli mexanizmi: Zirvə Görüşləri, Xarici İşlər Nazirlərin Şurası, Yüksək vəzifəli şəxslər Komitəsi yaradılmışdır (sonralar bu qurum Rəhbəredici Komitəyə çevrilmişdir). 24 mart 1992-ci ildə Xelsinkidə ATƏT-in üzv dövlətləri 71 ölkələrinin dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində Zirvə Gö rüşü keçirilmiş və bu görüşdə “Dəyişikliklər Zamanına Çağı rış” adlı sənəd qəbul edilmiş və “Vankuverdən Vladivostoka qədər” hərbi-siyasi sabitliyin və əməkdaşlığın inkişafmi dəstək ləmək məqsədini qoyan ATƏM-in üzv dövlətlər arasında əsa sən siyasi dialoq forumundan regional təşkilata çevrilməsinin əsası qoyulmuşdur. 6 dekabr 1994-cü ildə Budapeşt Zirvə Görüşü keçirilmiş və bu görüşdə ATƏM-in adı 1 yanvar 1995-ci ildən Avropada Təh lükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatına (ATƏT-ə) dəyişdirilmə sinə dair razılıq əldə edilmiş və “Yeni Dövrdə Əsl Tərəfdaşlıq Yolunda” adlı siyasi Bəyannamə qəbul edilmişdir. Zirvə görü şündə qəbul olunan ən mühüm qərarlardan biri təşkilatın Avro pada sülhün və təhlükəsizliyin bərqərar edilməsi istiqamətində fəaliyyətinin genişləndirilməsi oldu. 2-3 dekabr 1996-cı ildə ATƏT-ə üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində Lissabon Zirvə Görüşü keçiril miş və bu görüşdə böluşdürücü xəttlər olmadan vahid, dinc və demokratik Avropanın qurulması zərurətini qeyd edilən “XXI əsrdə Avropa üçün ümümi və tamhəcmli təhlükəsizlik modeli haqqında” adlı Bəyannamə qəbul olunmuşdur. 18-19 noyabr 1999-cu ildə ATƏT-ə üzv ölkələrin dövlət və hökumət başçıları səviyyəsində Stambul Zirvə Görüşü keçiril miş və bu görüşdə “Avropa Təhlükəsizlik Xartiyası” adlı sənəd qəbul olunmuşdur. 1 dekabr 2010-cu ildə Astana şəhəri Qazaxıstanda ATƏT- in son Zirvə Görüşü keçirilmiş və bu görüşdə “Təhlükəsizlik Cəmiyyətinə doğru” adlı sənəd qəbul olunmuşdur. Ermənistan-Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ATƏT-in diqqət mərkəzində saxladığı məsələlərdən biri olmuş 72 dur. Bu təşkilat münaqişənin həlli prosesində vasitəçilik missiya sını öz üzərinə götürmüş və bu istiqamətdə müəyyən irəliləyişlər əldə olunması üçün bir çox mühüm addımlar atmışdır. 1992-ci ilin fevralında ATƏM-in ilk missiyası Ermənistan- Azərbaycan, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə dair məruzə hazır lamaq məqsədilə Azərbaycana gəldi. Missiyanın məruzəsi Yüksək Vəzifəli Şəxslər Komitəsinin (YVŞK) fevral ayında Praqa şəhərində keçirilən iclasına təqdim olundu. Bu məruzədə Dağlıq Qarabağın Azərbaycan ərazisi olması faktı bir daha təsdiqləndi. YVŞK münaqişənin nizamlanmasına sülh vasitə lərlə nail olmağın zəruriliyini də bəyan etmişdi. 1992-ci ilin mart ayında ATƏM-in nümayəndələri yenidən regiona səfər etdilər və bu dəfə də YVŞK-nın iclasında məruzə dinlənildi və komitə yenidən tərəfləri Dağlıq Qarabağa dair sülh konfransının keçirilməsinə şərait yaratmağa çağırdı. Martın 24-də ATƏM-in Xarici İşlər Nazirləri Şurası vəziy yəti müzakirə edərək münaqişənin sülh yolu ilə nizamlanmasını təmin etmək üçün YVŞK-nin zəmanəti əsasında Dağlıq Qara bağa dair sülh konfransının çağırılması barədə qarar qəbul etdi. Həmin il martın 24-də Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə, danışıqlar vasitəsi ilə həlli üçün ATƏT-in Minsk qrupu yaradılmışdır. Konfransda ABŞ, Fransa, Almaniya, İtaliya, Tür kiyə, Çexiya-Slovakiya, Belarus, İsveç, Azərbaycan və Ermə nistan nümayəndələrinin iştirakı nəzərdə tutulmuşdu. 1992-ci ilin mayında ATƏM-in Yüksək Vəzifəli Şəxslər Komitəsi tərə findən konfransın təşkili və iclasın keçirilməsi şərtləri, eləcə də sədrin səlahiyyətlərini müəyyənləşdirən qərar qəbul olundu. Minsk Konfransının keçirilməsi üçün yaradılan Minsk qrupu münaqişənin həlli prosesində iştirak etməli və nəticədə Minskdə bu münaqişənin həllinə dair yekun sənəd qəbul olunmalı idi. 73 Yüklə Dostları ilə paylaş:
|