Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
3.16. interaktiv təlim üsullarından istifadə
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 198
3.16. interaktiv təlim üsullarından istifadə Ölkəmizdə gedən təhsil islahatı ümumtəhsil məktəblərində çalışan ibtidai sinif müəllimləri qarşısında da çox mühüm vəzifələr qoymuşdur. Bu vəzifələr içərisində yeni təlim metodlanndan istifadə edilməsi günün ən aktual tələblərindən hesab olunur. Təhsil islahatına dair direktiv sənədlərdə göstərilir ki, həyatımızın bütün sahələrində baş verən dəyişikliklər, yeniləşmə yalnız sosial, iqtisadi, siyasi sahədə deyil, habelə təhsil sahəsində yeniliklərin həyata keçirilməsinə zəruri ehtiyac duyulur. Bu yeniliklərin isə ən başlıcası təlimin məzmununun yaxşılaşdırılması ilə mümkündür. Təhsilin məzmununun yaxşılaşdıniması isə yeni təlim texnologiyala- nnın tətbiqi ilə həyata keçirilir. Təlimin keyfiyyəti yeni texnologiyalann tətbiqindən asılı olduğu üçün bu problem mühüm aktuallıq kəsb edir. Yeni təfəkkürə, yeni texnologiyaya əsaslanan mütərəqqi həyat tərzi asta və mükəmməl bir şəkildə cəmiyyətimizin yaşayışına, düşüncəsinə daxil olmaqdadır. Yeni təlim texnologiyalan isə hər hansı mövzunun tədrisi zamanı tətbiq edilərkən yeni təlim metodlanna müraciət olunmasını tələb edir. İbtidai siniflərdə istifadə olunan təlim metodlannm sayı çox olsa da, onlann böyük əksəriyyətindən dərs zamanı az istifadə edilməsinin imkanlan bu gün üçün çox azalmasıdır. Bunun isə bir neçə səbəbləri vardır. Birincisi, 1993-cü ildə qəbul olunmuş Təhsil Qanununda və Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisində sonuncu müzakirələri keçirilən «Təhsil Qanunu»nun yeni layihəsində təlimin üsullannm tətbiq edilməsi üçün dünya standartlannm gözlənilməsi ilə bağlı müəllimlər qarşısında ciddi tələblər qoyulur. İkincisi, Qərb və Amerika təhsilinin ən demokratik üsulları bu. gün böyük sürətlə Azərbaycan təhsilinə nüfiız edir. "^^^mncüsü isə Azərbaycan təhsili özü Qərb və Amerika 199 təhsilinə inteqrasiya olunmağa ehtiyac duyur. Belə olan təqdirdə köhnə təhsilin metodlanndan istifadə etmək təhsilin məzmununun yaxşılaşmasına böyük zərbə vuracaq, başqa sözlə desək, bu, işi ləngidir. Ona görə də istər-istəməz təhsilin məzmununun yaxşılaşmasına xidmət edən yeni təlim metodlarından istifadənin imkanlanndan səmərəli istifadə etməyə çox böyük ehtiyac vardır. Belə təlim metodlarından biri də interaktiv təlim metodlandır. İnteraktiv təlim metodları deyəndə söhbət yeni metodlardan gedir. Bu gün inkişaf etmiş Avropa ölkələrində bu metodun onlarla növündən istifadə olunur. Təəssüf ki, bəzi mütəxəssislər, xüsusilə metodist alimlərin bəziləri bu metodu birtərəfli metod kimi təqdim edirlər. Unutmaq olmaz ki, interaktiv təlim metodları sinif kontingentinin bütün üzvlərinin aktivləşməsini təmin etdiyi üçün hər bir mövzunun öyrədilməsində bilavasitə səciyyəvi xarakter daşıyan interaktiv metoddan istifadə edilməsi məqsədəuyğun sayıla bilər. Bunun üçün hər şeydən əvvəl dərsdə son dərəcə ciddi demokratik mühit yaratmaq lazımdır. Elə bir mühit ki, orada müəllim də, şagird də özünü son dərəcə sərbəst hiss edə bilsin. Şagirdlərin aktivləşməsinə şərait yaradan interaktiv metodlarını tətbiq edən müəllim dərsdə mediator (vasitəçi) rolunu oynamalıdır. Ona görə də ibtidai siniflərdə dərs deyən müəllim dünyanın qabaqcıl ölkələrinin təhsil sistemi üçün örnək sayılan interaktiv təlim üsullanndan istifadə etməyə borcludur. Çünki bu metod özünün aktuallığı ilə bütün dünya müəllimlərinin diqqət mərəkəzindədir. Problemin qo>^luşunu, məsələnin mahiyyətini aydınlaş- dırmazdan qabaq «İnteraktiv metodlar» ifadəsinə münasibətimizi bildirmək istərdik. Bu söz vahidlərindən biri haqqında, yəni «metod» sözü barədə pedaqoji ədəbiyyatda həm etimoloji, həm də lüğəti mənada hər cür izahlar olduğunu nəzərə alaraq yalnız «interaktiv» sözünün lüğəti-etimoloji anlamları barədə bir qədər ətraflı danışmaq istərdik». «İnteraktiv» latın sözü olub iki yozumda təqdim olunur. Birincisi «intero» şəklində, yəni «daxili» mənasında, ikincisi 200 ise «intemaşhin» şəklində «beynəlxalq» mənasında işlədilir. «Aktiv» sözü isə beynəlxalq status almış «aktivişhin» sözündən olub «fəal», «fəallıq», «fəallaşmaq» mənasında işlədilir. Özü də bu fəallaşma adi və normal fəallaşma kimi yox, çevik və dinamik fəallaşma kimi başa düşülür. Deməli, «interaktiv» sözü pedaqoji prosesin son dərəcə dinamik fəallaşdıniması kimi başa düşülməlidir. Bu fəallıq bütün beynəlxalq standartlara cavab verməlidir. Avropa alimləri interaktivliyi pedaqoji prosesin bütün sahələrinə, tərəflərinə, istiqamətlərinə şamil edirlər. Yəni dünya pedaqoqlan «interaktiv təlim», «interaktiv tərbiyə», «interaktiv üsul», «interaktiv priyom», «interaktiv yol», «interaktiv tələb», «interaktiv texnologiya», «interaktiv vasitə» deyəndə pedaqoji prosesin bütün mərhələlərində beynəlxalq standartlara cavab verən dinamik fəallığı nəzərdə tuturlar. Göründüyü kimi interaktiv təlim-tərbiyə prosesinin bütün tərəfləri üçün zəruri sayılır. Təəssüf ki, respublikamızın pedaqoji ictimaiyyəti, xüsusilə metodist-pedaqoq alimlər yalnız interaktiv üsullarmdan söhbət açırlar. Respublikamızın pedaqoji mətbuatmda dərc olunan bütün materiallannda (F.Bünyadova və B.Abdulladan savayı) interaktiv təlim metodlan barədə bir növ kosmetik şərhlər verilir. Hansı ki, bu yazılarda müəlliflər «interaktiv təlim metodu», «interaktiv təlim üsullan» deməklə birtərəfli mövqe tuturlar. Yəni interaktivliyi yataız dərsə şamil etməklə kifayətlənirlər. 1 (l.Bünyadova F. «Təlim və tərbiyədə interaktiv texnologiya» Bakı 2000). Bunu isə təbii hal kimi qəbul etmək lazımdır. Ona görə ki, dünyanın apancı təlim-tərbiyə müəssisələrində artıq sınaqdan keçirilərək böyük müvəffəqiyyətlə tətbiq edilən interaktiv metodlar, üsullar, texnologiyalardan yalnız hələ ki, biri respublikamızın apancı pedaqoji işçiləri tərəfindən tətbiq olunmağa başlanılıb. Başqa sözlə desək, Azərbaycan məktəblərində, ali və orta ixtisas müəssisələrində, elmi tədqiqat institutlannda mütəxəssislər tərəfindən hazırlanan məqalə və digər materiallar yalmz interaktiv təlim metodları ilə bağlıdır. Həmin yazılarm bir qismində 201 «interaktiv təlim üsullan» kimi idealist ifadə tərzinə rast gəlirik. Yeri gəlmişkən onu da qeyd etmək lazımdır ki, pedaqoji ədəbiyyatda «metod» və «üsul» anlayışlanmn sinonim kimi işlədilməsinə baxmayaraq, onlan fərqli şəkildə işlədən müəllifərə də rast gəlirik. Fikrimizcə, İm sözlərin sinonim kimi işlədilməsi daha düzgün sayılmalıdır. Məlum olduğu kimi, interaktiv təlim metodlan ən yeni təlim texnologiyalanndan biri sayılır. Təhsil islahatına dair direktiv və proqram sənədlərdə göstərilir ki, təhsilin məzmununun yaxşılaşdıniması, onun Avropa və Qərb təhsilinə inteqrasiya olunması üçün yeni iş prinsipinin müəyyənləşdirilməsinə, dərsə verilən müasir tələblərin ciddi şəkildə gözlənilməsinə və yeni təlim texnologiyalanmn tətbiq olunmasına zəruri ehtiyac var. Belə olan təqdirdə yeni təlim texnologiyalanndan bir qədər geniş söhbət açmağa ciddi ehtiyac duyulur. Biz bu məsələlərə münasibət bildirməklə yanaşı problemlə bağlı mövcud ədəbiyyatın da təhlilinə nəzər yetirəcəyik. Yanmfəsildə məsələnin mahiyyəti ilə yanaşı ədəbiyyatın təhlilini paralel aydınlaşdırmağı planlaşdırdığımız üçün yeri gəldikcə ədəbiyyatın təhlilinə də diqqət yetirəcəyik. Təlim texnologiyalan ilə bağlı fikir yürütməzdən əvvəl onu qeyd etmək vacibdir ki, bu məsələ ilə bağlı hələ SSRİ məkanında bir sıra pedaqoq alimlər müəyyən fikir söyləmişlər. Lakin bu fikirlər konkret yox, ümumi xarakter daşımışdır. Müəlliflər demək olar ki, yeni təlim texnologiyalannı proqramlaşdınimış təlimlə məhdudlaşdınr, 70-ci illərdən sonra həm Rusiyada, həm də Azərbaycanda yeni təlim texnologiyasının bariz nümunəsi kimi proqramlaşdınimış təlimdən geniş şəkildə olmasa da, danışmağa başlamışlar. Rus alimlərilə yanaşı B.A.Əhmədov proqramlaşdınimış təlim metodlan barədə tədqiqat apanb, bir sıra yazılar çap etdirsə də, yeni təlim texnologiyalannm məhiyyətini aydınlaşdırmağa müyəssər olmamışdır. (B.A.Əhmədov. «Proqramlaşdınimış təlim metodlan-tədqiqat işi»). Əslində sovet məktəbləri həmin 202 illərdə yeni təlim texnologiyalanm qəbul etməyə hazır deyildi. Müasir pedaqogika ibtidai siniflərdə yeni təlim texnolo- giyalanndan istifadənin bir çox imkanlanndan faydalanmağı zəruri bilir. Son zamanlar «Pedaqogika» adlı dərs vəsaitlərindən birinin müəllifləri olan Ə.X.Rzayev, F.A.Rüstəmov yeni təlim texnologiyalarından həm dərsliklərində, həm də silsilə məqalələrində təlimin yeni texnologiyalan ilə bağlı çox mühüm aktuallıq kəsb edən tövsiyələr verir və dərin elmi əsaslara söykənən ideyalar irəli sürürlər. Onlann fikirlərinə əsaslansaq qeyd etməliyik ki, pedaqoji texnologiya dedikdə hər şeydən əvvəl praktik mənada qarşıya qo 5 mlmuş məqsədə uyğun olaraq bilik, bacanq, vərdiş və münasibətləri formalaşdırmaq və onlara nəzarəti həyata keçirmək üçün əməliyyatlar komplekti başa düşülür. Onlar yeni pedaqoji texnologiyada müəllimin fəaliyyətinin aşağıdakı funksional komponentlərini müəyyənləşdirirlər: 1) qnostik (idrak) komponent; 2) layihələşdirici komponent; 3) konstruktiv komponent; 4) təşkilatçılıq komponenti; 5) kommunikativ (ünsiyyət) komponent. Müəlliflər iddia edirlər ki, müəllimin təlim texnologi- yalannı aşağıdakı əməliyyatlar təşkil edir. - bilikləri toplamaq (əldə etmək) üçün əməliyyatlar; - təlimin və təhsil-tərbiyənin məqsədini layihələşdirmək üçün əməliyyatlar; - təlim, təhsil-tərbiyə prosesini təşkil etmək üçün əməliyyatlar; - bilikləri kommunikatordan (müəllimdən) şagirdlərə ötürmək üçün əməliyyatlar. Bu əməliyyatlan həyata keçirmək üçün pedaqoji və psixoloji texnologiyaları da unutmaq olmaz. Çünki pedaqoji və psixoloji texnologiyalar apancı mövqe daşıyırlar. Pedaqoji texnologiyalarda əməliyyatlar və hərəkətlər fiziki cəhətdən hiss olimur. Psixoloji texnologiyalar gizli xarakter daşıyır, bu 203 konkret insanın psixikasında baş verən əməliyyatlar və hərəkətlər fiziki cəhətdən hiss olunur. Amma pedaqoji və psixoloji texnologiyalar arasında dəqiq sərhəd müəyyənləşdirmək olduqca çətindir. Pedaqoji texnologiyalann növləri çoxdur. Onlann içərisində təlim texnologiyası, təhsil-tərbiyə texnologiyası, inkişaf texnologiyası və didaktik texnologiya haqqında xüsusilə danışmaq lazımdır. Təlim texnologiyası dedikdə bilik, bacanq və vərdişlər formalaşdırmaq üçün əməliyyatlar komplekti başa düşülür. Təhsil-tərbiyə texnologiyası dedikdə nisbi, sabit və müntəzəm olaraq çətinləşən bilik, bacanq və vərdişlər, münasibətlər sisteminin məqsədyönlü formalaşduilması nəzərdə tutulur. İnkişaf texnologiyası dedikdə ibtidai sinif şagirdlərinin fizioloji, fiziki, əqli və ən ümdəsi psixoloji inkişafı nəzərdə tutulur. Hər hansı təlim üsulunun tətbiq edilməsi zamanı uşaqlan psixoloji cəhətdən öyrənmədən sinfin interaktivliyini artırmaq olmaz. Məhz ona görə də bu prosesdə müəllimin uşaqlan psixoloji cəhətdən öyrətməsinə böyük ehtiyac duyulur. Psixi inkişaf dedikdə, əqli bacanqlann formalaşdıniması, insan psixikasında hər hansı əməliyyatlann çoxalması (artması) başa düşülür. Beləliklə, bacanqlann formalaşması harada baş verirsə, orada da psixi inkişaf müşahidə olunur. Diaqnostika texnologiyası - pedaqoqlann və ya psixoloqlann uşağın məktəbə hazırlığını diaqnostlaşdınlma- sıdır. Ə.Paşayev və F.Rüstəmova görə təlim texnologiyalann- da müə 5 ^ən spesifik prinsiplər təsvir olunur. (1.Ə.Paşayev, F.Rüstəmov, «Pedaqogika», Bakı Çaşıoğlu, 2002). Aşağıda onlann təhlilini veririk. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|