Azərbaycan Respublikası Tohsil Nazirliyi Azərbaycan Ə m ək və Sosial Münasibətlər Akademiyası G.İ.İsmayılov İnformasiya iQTİsadiyyati (Dərslik)

Sovet iqtisadıyyatımn  inkişaf templərinin  azalması  nəticəsindo 
enerji tələbatı  templəri  də azalmış,  lakm düz İttifaqm dağılmasma 
qədər  enerjının  ıstehlakı  istehsahn  artırdmasmdan  çox  idi.  Eyni 
zamanda  SİÖ  ÜDM  1973-cü  ildən  1985-ci  ilə  kimi  32%  artmış- 
dır,  bu  zaman  enerji  istehlakı  5%  artmışdır.  Eyni  dövr  üçün 
ABŞ-da kənd təsərrüfatı  üzrə göstərieilər qeyd olunub,  bu  zaman 
elektrik  enerjisinin  1,65  dəfə  azalmasma  baxmayaraq,  ümumi 
məhsul 25 % artmışdır.
Cədvəl 11.
40-80-ci  illərin SSRİ-nin ÜDM və 
enerji istehiakının dinamikası
) 
"1 
İ 
Dövr
1940-1960
1971-1980
1981-1985
1 
'
ÜDM artımı
2,16
1,2
1,104
Enerji ıstehlaktnm artımı
2,97
1,54 
| 
1,123
Rusiyada  da  iqtisadi  inkişafın  informasiya  tipiııə  keçidi  Iabüd 
edən yeganə  obyektiv amil  ətraf mühitin  vəziyyətınin  pisləşməsi 
və  bununla  əlaqədar uşaq  və  böyüklərin xəstəliklərin  artmasıdır. 
İctimai  istehsal  daxilində  pozitiv  restruktizasiyası  baş  verməmiş- 
dir, əksinə 90-cı  illərdə texnoloji  inkişaf -  bir quruluşdan  digərinə 
keçid  (müasir şəraitdə  dördüncüsündən beşincisinə  və  ya  altıncı- 
sımn  müəyyfən  elementlərinə)  iqtisadi  inkişafm  informasiya  nö- 
vünün formalaşmasmm obyektiv səbəbi kimi  çıxış  edir.
8.2. İqtisadi inkişafm  informasiya 
tipinin əlamətləri
İqtisadi  inkişafm  informasiya tipinin  əhəmiyyətli  fərqləndirici 
əlamətləri  kimi  mütəxəssislər  onun  sabit  antientropik  xarakterim 
qeyd edir.
İnformasiya  nəzəriyyəsində  entropıya  vəziyyətin  qeyri  müəy- 
yənlik ölçüsü deməkdir.  Aqrar və industrial  iqtisadiyyata xas  olan 
ekstentiv  və  ya  mtensiv  iqtisadi  inkişaf cismin və ya enerjinin  is- 
tehlakmm geııişlənməsinə əsaslanır,  bu da entropiyanın 
a rtm a sın a

---

sobob  olur.  İE-nin xarakterik xüsusiyyəti  istehsal gücü kimi  infor- 
masiyanın  istifadəsinin  genişlənməsindən  ibarətdir,  bunun  osas 
təyinedici  xüsusiyyəti  vəziyyətin  qeyri  müəyyənliyin  azaltmaq 
bacarığıdır.
İqtisadi  inkişafın  informasiya tipi  industrial  və  aqrar  iqtısadiy- 
yatın  effektivliyini  təyin  edən  problemlə  əlaqəii  deyil.  Bu  əsas 
endoqen  inkişafdır -  o  insan kapitalına əsaslanır.
Burada  bilik yeni  biiik  yaradır,  bu da maddi  ehtiyyatlarla bəra- 
bər  fıziki  məhsullar  yaradır.  Onun  bilavasitə  mənbəiəri  ınsan 
amilinin  ınkişafına  istiqamətlənmiş  yeniliklər  və  sormayəlordir. 
Bundan irəli gələrək iqtisadi  inkişafın dolayı  əlanıətləri kimi  aşa- 
ğıdakıları qeyd etmək olar:
-  əhalinin  yüksək  təhsil  səviyyəsi,  əsasən  də  yüksək  təhsiüi 
şəxslərin;
məşğulların ümumi  sayında müəyyən xüsusı  çəkisi;
- bir çox göstəricılərlə xarakterizə olunan məlumatın olverişliyi;
- ölkənin əhalisinin orta sinifınin xüsusi  çəkisi.
Qeyd  olunan  göstəricilərin  yaxşılaşdırılması  cəmıyyətin  de- 
mokratikləşməsinə,  həmçinin  postindustrial  cəmiyyətdə  bütün 
fəaliyyot  növlərinin  intelektləşməsinə  və  humanlaşmasına  kö- 
məkiiyin  göstərılməsi.  Postindustrial  cəmiyyət  -  xidmətlər  cə- 
miyyətidir.  Burada  əmək  məlumatların  emahna,  nozarətə,  ümu- 
miyyətlə  məlumatın  istehsalına  istiqamətlənib.  Müvafıq  olaraq 
inkişafda bu  əməklə  şərtləndirilib.
Əgər  əvvəlki  cəmiyyətlər  üç  əsas  infrastruktur  -  nəqliyyat, 
enerqosistem  və  kommunıkasiyalar  sisteminin  köməyi  ilə  inkişaf 
edir  və  təşkilatlanırdısa,  informasiya  cəmiyyətınin  qurulmasında 
və  inkişafm  informasiya  tipinın  yüksəlməsində  əsas  rolu  teleko- 
munnikasiyalar  sistemi  oynamağa  başlamışdır,  onun  köməyi  sa- 
yəsində  uzaqlıq  məkan  deyil,  vaxt  anlayışı  oimuşdur.  Şəbəkədə 
birləşmış  kompüteriər  əvvəllər  gorünməmış  sayda  subyektlorin 
qarşılıqlı  əlaqəsinı  təmin  edirdı,  bunun nəticəsində  özünəməxsus 
Şəbəkə  iqtisadiyyatı  formalaşır.  Bunun  nəticəsində  fırmanın  sa- 
hibkarlıq uğuru yerləşmə  yerindən,  ölkənin iqtisadi  nfahı  ısə ora- 
da  olan  təbii  ehtiyatların  sayından  bilavasitə  asılılığını  itirmişdir.

---

Buna baxmayaraq şəbəkədə  nə qədər qovşaq  varsa,  bir  o  qədər o 
qiyraətlidir.
İnkışafın  infomıasiya  modcli  yalnız  90-cı  illərin  ınformasiya 
texnologiyalarının  və  əlaqənin  elektron  kanallarımn  dünyamn  bir 
çox  ölkələri  üçün  reallıq  olmuşdur.  Ənənəvi  anlayışda  iqtisadi  in- 
kişafın templəri, yənı  ÜDM artımı faizlərin gələcək dovr göstərici- 
lərə  nisbətdə  faizləri  digər ölkələrə  baxanda  Triada  ölkələri  üçün 
aktual  olmuşdur,  çünkı  məhsulun  fıziki  artımı  ilə  nisbətdə  vacib 
həyat parametrlərinin keyfıyyət dəyişiklərinə səbəb olmuşdur.  Dc- 
mək olar ki, Triada ölkələrinin milli təsərrüfatlarında emal sənaye- 
sinin bir  çox  sahələrinin denerqizasiya və  dematerilizasiya proses- 
lən  qurulur.  İndustrializasiya  müddətinə  nisbətdə  daha  kıçik  olan 
istehsalın  material  tutumluğu  informasiya  iqtisadiyyatı  şəraitində 
məhsulun  fıziki  həcminin artım templərinin durmadan  azaiması və 
inkişaf etmiş ölkələrdə həyatm keyfıyyət parametrlərinin dəyişmə- 
si deməkdır, bu tam məntiqi və qaçılmazdır.
8.3.  Bərpa olunmayan təbii ehtiyatların 
istehlakının azalması
Bərpa olunmayan  təbii ehtiyyatların istehlakmm azalması nəti- 
cəsində  artım  hədlərinin  konsepsiyası  aktual  olnıuşdur,  ona  əsa- 
sən  hal-hazırda qlobal  tarazlıq və  sabit  inkişafm  nail  olunnıası  ta- 
mamilə  mümkündür  və  lazımdır.  Son onilliklərdə  qabaqcd  ölkə- 
lərdə  tez  inkişaf  edən  informasiya  iqtisadiyyatı  sənayc  material 
və  enerji  tutumluluğuna  nisbətən  azlığı  Roma klubunun  iştirakçı- 
larına  sıfır  inkişaf ideyasmı  irəli  sürməyə  və  əsaslandırmağa  im- 
kan  vermişdir.  Sonuncu  istehsalın  inkişafınm  dayanıııası  deyil, 
yeni  formalann yaranması  deməkdir.
Ölkələrin iqtısadi  inkişafınm məzmunu tərəfmin transformasi- 
ya  prosesi  ilə  bərabər  onun  neqativ  nəticələrinin  aradan  qaldırıl- 
ması  və  ya  yumşaldılması  ilə  bağlı  yeni  problemlər  yaranmışdır. 
Son  nəticədə  bütün  bu  problemlər  iqtisadı  inkişafm  informasiya 
tipinin  formalaşması  prosesinin dövlət tənzimlənməsi problcmin- 
də cəmləşdirilib.  Yəni:

---