Azərbaycan respublikasi prezidenti yaninda döVLƏT İdarəSİNİn akademiyasi abduləli abdullayev malik səLİmov müqayiSƏLİ İNZİbati HÜquq
Yüklə 1,41 Mb. Pdf görüntüsü
|
V FƏSIL DÖVLƏT TƏSİSATLARI §1. Dövlət təsisatlarının anlayışı və idarəetmə bölmələri Dövlət təsisatları müxtəlif adlar altında çıxış edirlər, məhz buna görə də onların həqiqi təyinatı haqqında dərhal hüquqi qiymətin verilməsi mümkün olmur. Onlar müxtəlif formada fəaliyyət göstərirlər, o cümlədən kassalar, xidmətlər, idarələr, bürolar və s. adlarla çıxış edirlər. Onların yerinə yetirdikləri fəaliyyət sahəsi, görüləcək işlərin dərəcəsi və həcmi müxtəlif olur. Məsələn, orta səviyyəli kommunanın sosial yardım bürosunun depozit kassası və yaxud Parisə yardım üzrə dövlət fondunun istehsal və nəqliyyat bölməsi, dövlət müəssisələrinin müəyyən qismi ümumi hüquqi təşkilatlar formasında fəaliyyət göstərirlər. Fransada hətta bəzi dövlət müəssisələrinin çoxunun hüquqi statusu yoxdur. Bu, Fransa hüququnun mürəkkəbliyindən irəli gəlir. 1982-ci il qanunu ilə milliləşdirilmiş sənaye birlikləri və «Er- Frans» kimi müəssisələr ümumi hüquqi təsisatlar deyillər. Maliyyə bölmələri, depozit kassalar öz vəsaitlərinin ölkənin iqtisadi-maliyyə həyatında oynadığı rolun miqdarına görə Fransada dövlət təsisatları içərisində ən nəhəngləri hesab olunurlar. Milliləşdirilməsinə baxmayaraq, Fransada banklar və sığorta şirkətləri ümumi hüquqi təsisatlar deyillər. Ticarət palataları tərəfindən ictimai mənafelərin təmsilçiliyinin həyata keçirilməsinə baxmayaraq, onlar da ümumi hüquqi təsisatlar deyillər. Kənd təsərrüfatında çalışanlar və peşə işçiləri - memarlar, vəkillər, həkimləri təmsil edən qurumlar da ümumi hüquqi təsisatlar deyillər. Buna baxmayaraq, bir sıra iqtisadi orqanlar ümumi hüquqi təsisatlar formasını əldə etmişlər. Buraya Fransada taxıl bazarının təşkili və qaydaya salınması üçün yaradılmış taxıl üzrə milli peşələrarası xidmət və kənd təsərrüfatı bazarının təşkili və qaydaya salınması üzrə fondları aid etmək olar. Sosial sahədə, iri milli sosial təminat kassaları, xəstəlik üzrə milli sığorta kassası, xüsusi təşkilatlar olan yerli kassalardan, ilkin kassalar fərqli olaraq ümumi hüquqi təsisatlardır. Universitet və məktəb fəaliyyəti üzrə milli və regional mərkəzlər də ümumi hüquqi təsisatlar hesab olunurlar. 72 Mədəniyyət sahəsində olduqca çoxsaylı ümumi hüquqi təsisatlar vardır. Liseylər, universitetlər, çox böyük ali təhsil ocaqları ümumi hüquqi təsisatlara aiddir. Fransa radio verilişləri və televiziya təşkilatı, milli elmi-tədqiqatlar mərkəzi və Fransa akademiyası da ümumi hüquqi təsisatlardır. İnzibati və idarəetmə sahələrində də son illər ərzində dövlət periferiya təsisatları kateqoriyası xeyli genişlənmişdir. İxtisaslaşdırılmış, eləcə də çoxsaylı və çoxməqsədli kommuna sindikatları, qarışıq sindikatlar, departamentlərarası birliklər, şəhər nahiyələri və ya şəhər cəmiyyətləri, habelə yeni şəhərləri və regionları planlaşdırma və abadlaşdırma idarələri bu kateqoriyaya daxildir. Müdafiə obyektlərinin tikintisi bir qayda olaraq, müdafiə tədbirlərini təmin edən dövlət idarəsinə həvalə edilir. Dövlət idarəsi (təsisatı) tez inkişaf edən çoxillik bitkilərə bənzəyir, hər il və hər ay onun yeni-yeni növləri meydana gəlir. 22 may, 1971-ci il tarixli qanunla dövlət təsisatlarının üç kateqoriyası - meşə təsərrüfatını idarəetmə üzrə kommunalararası birliklər, meşə təsərrüfatının idarəetməsi üzrə qarışıq birliklər və meşə təsərrüfatı peşə birliyi yaradılmışdır. Son zamanlar yaradılan agentlik, enerjidən istifadə, əmək şəraitinin yaxşılaşdırılması məsələləri üzrə agentliklər və s. dövlət təsisatları hesab edilir. Dövlət təsisatları həm ümumi hüquq rejiminə tabe olan digər hüquqi şəxslərlə, həm də xüsusi təsisatlarla münasibətlərdə olurlar. Dövlət təsisatları hər şeydən əvvəl idarəetmə bölmələrini əhatə edən, yəni dövlətə və yerli hakimiyyət orqanlarına münasibəti, onlann ixtisaslaşması və fəaliyyətləri üzərində nəzarətin həyata keçirilməsini təmin edən hüquqi qurumlardır. Dövlət təsisatları bununla səciyyələnirlər ki, onlar ümumi (ictimai) xidmətçilərdir. Bu təsisatların yaranmasına dair verilən hüquqi aktlarda onları bəzi hallarda «mülki şəxs və maliyyə muxtariyyəti» əlamətlərinə malik təsisatlar adlandırırlar. Belə şəxsləndirilmə, adətən bir-birilə uzlaşan iki başlıca ilkin şərtlərə əsaslanır: - birinci ilkin şərt «iştirak» sözü ilə qeyd edilir. Dövlət təsisatı şəxsi vətəndaşlar və ya ictimaiyyəti idarəetmə fəaliyyətinə cəlb etməyin hüquqi formasıdır. Dövlət təsisatının həmişə olduğu kimi, inzibati şurası olur. Müxtəlif adlar daşıya bilən həmin şuranın tərkibinə müxtəlif idarələrin nümayəndələri daxil edilir. Məsələn, universitetlərin müstəqilliyinin təmin edilməsi üçün 1968-ci il hadisələrindən sonra həmin dövlət təsisatının tərkibinə professor-müəllim heyəti və tələbələr sırasından seçkili nümayəndələr da 73 xil edildi ki, bu da müstəqilliyin hüquqi təminatçısına çevrildi. Bu öz-özlüyündə yeni forma deyildir, çünki məclislərin və yaxud şuraların köməyi ilə kommersantlarm və yaxud sənayeçilərin mənafelərinin təmsilçiliyini təmin edən ticarət palataları artıq XIX əsrin əvvəllərində həmin peşələrin nümayəndələrini öz tərkibinə daxil etmişdir. 26 iyul, 1983-cü il tarixli qanunla nəzərdə tutulmuş «ümumi bölmənin demokratikləşdirilməsi» prosesi muzdlu əmək nümayəndələrinin inzibati şuralara müstəqil qaydada seçilməsi yolu ilə təmin olunurdu. 2. Dövlət təsisatları yaradılmasının ikinci şərti idarəetmənin çevikliyidir. Yeni təsisat çox zaman dövlətdə və yaxud yerli kollektivlər səviyyəsində mövcud olan xidmətlərə nisbətən çevik idarəetmənin təmin edilməsi üçün yaradılır. Bu forma bəzi tələblərdən kənara çıxmaqla, idarəetmə təsirinin daha 3 diksək səmərəliliyini təmin etməyə imkan verir. 4 fevral, 1959- cu ildə Fransa radio verilişləri və televiziya təşkilatı ordononsla məhz bu məqsədlə yaradılmışdır. Həmin təşkilat nəinki təkcə müvafiq sahənin idarə olunmasında çevikliyi artırır, həm də onun siyasi müstəqilliyi təmin etmək məqsədini daşıyırdı. Dövlət ixtisaslaşma əlamətləri olan təsisatlar dəqiq ifadə olunmuş hüquqi şəxsdir. O, geniş səlahiyyətlərə və praktiki olaraq universal funksiyalara malikdir. Dövlət təşkilatları isə sərbəst ifadə olunan ixtisaslaşma ilə səciyyələnirlər. Məsələn, xeyriyyəçilik məsələləri üzrə büro öz fəaliyyətindən istifadə etmək üçün kinoteatrlar şəbəkəsindən istifadə edə bilməz. Dövlət məktəblərində yaradılmış kassalar şagirdlərə yardım göstərə bilməz. Fransada televiziya ilə reklam verilişlərinin tez-tez təkrar olunması əhalinin narazılığına səbəb olmuşdur. Buna görə çoxlu diskussiyalar başlandı, elə buna görə də bir çox inzibati hüquq sahəsində olan alim və professorlara təklif olunmuşdur ki, milli məclisin səlahiyyətli komissiyasında bu məsələyə dair öz mülahizələrini bildirsinlər. Onların əksəriyyəti ixtisaslaşma meyarlarına istinad edərək bildirdilər ki, Fransa radio verilişləri və televiziya təşkilatı reklam üçün deyil, informasiya verilişləri, əyləncəli proqramlar, verilişlər və tamaşalar göstərmək üçün yaradılmışdır, reklamla məşğul olmaqla o özünün ixtisaslaşma istiqamətlərini zəiflədir. Bunun cavabında etiraz etdilər ki, öz əsas vəzifələrini yerinə yetirməklə yanaşı, söhbət maliyyə vəsaitinin əldə olunmasından getdiyinə görə reklam göstərilməsi həmin təşkilatın ixtisaslaşması ilə ziddiyyət təşkil etmir, nəticədə isə bu etiraz həlledici oldu. 74 Yüklə 1,41 Mb. Dostları ilə paylaş:
|