15
toksiki təsir) işemiya, tromboz (sistemik hipotenziya, duktal hipertenziya,
tromboemboliya) və zimogen qranulaların intarsellülar taransportunun pozulması
(estrogen, alkoqol, hiperlipidemiya, dərman) lizosomal enzimlərin zimogen
qranulalarda birləşməsinə və fermentlərin aktivləşməsinə şərait yaradır. Mədəaltı
vəzdə fermentativ autooksidasiyanın digər mexanizmləri arasında tripsinin
ingibitorlarının (α
1
-antitripsin və α
2
-makroqlobulin) olmaması və ya aralarındakı
tarazlığın pozulmasında yer alır[5,41,55,126].
Pankraesın aktivləşmiş fermentləri I-li aqressiya faktorları yaradırlar ki, bu da
özünü yerli təsir etməsi ilə göstərir. Fosfolipaza A
2
hüceyrə membranını dağıdır,
lipaza hüceyrədaxili triqliseridləri yağ turşularına kimi hidrolizə edir ki, bu da öz
növbəsində kalsium ionları ilə birləşərək vəzi toxumasında, peritonda və
peritonarxası toxumalarda piy nekrozuna səbəb olur. Tripsin və ximotripsin
toxumalarda zülal proteolizi törədir, elastaza damarların divarını və orta birləşdirici
toxumanın sturukturunu dağıdaraq hemorragik (proteolitik) nekroza səbəb olur.
Pankreas və peritonarxası toxumada perifokal demarqasion iltihabi zonanın, nekroz,
həmçinin nekrobiozun formalaşması I-li aseptik patalogiyadır. Mədəaltı vəzinin
başqa enzimi-qlikolitik ferment (α-amilaza) KP-nin patogenezində rol oynamır .
KP-in patogenezində önəmli mərhələ tripsinlə kallikrein-kinin (bradikinin,
histamin, serotonin), plazmin və trombin sistemlərinin aktivləşməsidir. Bu sistemin
orqanizmin müxtəlif ferment sistemləri ilə əlaqədar olaraq KP zamanı II-li damar
effektinin inkişaf etməsinə və xəstəliyin destruktiv formasının formalaşmasına səbəb
olduğu çoxsaylı elmi-tədqiqat işləri ilə təsdiq edilmişdir [ 4,41,54,244] .
Beləki, tripsinin mikrosirkulyator şəbəkədə kallikrein-kinin, plazmin və
trombin sistemlərini patoloji aktivləşdirməsi lokal qan dövranı pozğunluqlarının
dərinləşməsinə, plazmorragik, eyni zamanda hemorragik ödemin artmasına,
disseminə olunmuş mikrotrombozların baş verməsinə səbəb olur. Plazminogenin
plazminə, eyni zamanda Hageman amilinin tripsinlə aktivləşməsi XI amili
(troomboplastinin sələfləri) aktivləşdirir və nəticədə Damar Daxili Laxtalanma
Sindromu (DDLS ) üçün xarakterizə olunan hiperkoaqulyasiya, damardaxili tromboz
və fibrinoliz baş verir. Yanaşı olraq VII faktorun (prokonvertin) əmələ gəlməsi daxili
16
laxtalanma mexanizmlərinin aktivləşməsində əsas rol oyanyır. İki faktor VII
mexanizmin aktivləşməsində önəmlidir: sitokinlər və qana diffuz şəkildə
tromboplastin tərkibli maddələrin keçməsi. Davam edən intensiv laxtalanma
trombozlara, eyni zamanda orqan disfunksiyasına səbəb olmaqla yanşı laxtalanma
faktorlarının tükənməsinə və hemorragiyalara meyl törədir. DDLS geriyə dönən
prosesdir. Davam edərsə letallıq 2 dəfə arta bilir və gedişatını dəyişə bilən yeganə
vasitə səbəbi aradan qaldırmaqdır. Yuxarıda sadalananların nəticəsi olaraq KP
zamanı damar keçiriciliyinin artması, mikrosirkulyasiyanın pozulması pankreasda,
peritonarxası toxumada ödemin formalaşması və qarın boşluğuna eksudasiyanın
artması səciyyəvidir [3,4,5,54,55,77,275 ].
III-lü aqressiya faktorları kimi, xəstəliyin patogenezində yerli və ümumi
iltihabi reaksiya, hemodinamik göstəricilərin ümumi pozulması, ürək və tənəffüs
çatışmazlığı, mononüklear hüceyrələrin sintezi, makrofaq, neytrofillər, həmçinin
müxtəlif iltihab mediatorlarının: interleykinlər 1, 6, 8, şiş nekrozu faktoru,
trombositlərin aktivləşmə faktoru, qeyri pankreatik fosfolipaza A
2
, prostoqlandinlər,
tromboksan, leykotrienlər və azot oksidi göstərilir. Nekroz ocaqlarını
məhdudlaşdırmaq və nekrotik toxumanı neytrallaşdırmaq üçün bu ocaqlarda birincili
leykositar, makrofoqal və limfositar infiltrasiya qeyd olunur. Çox saylı müasir elmi-
tədqiqat işlərinə əsasən destruktiv pankreatitlərin patogenezində iltihab
mediatorlarının mühüm rolu olduğu aydınlaşdırılmışdır. Belə ki, nekroz ocağında
hüceyrə endotelində iltihab (İL-1
β
,6,8,TNF) və iltihab əleyhi (İL-4,10), intreleykinlər,
oksigenin aktiv radikalları ifraz olunur. Mədəaltı vəzinin geniş nekrozu zamanı
makrofaqların, neytrofil leykositlərin, həmçinin limfositlərin stimulyasiyası güclənir,
eyni zamanda interleykinlər və sərbəst oksigen radikallarının sintezi artaraq immun
sisteminin nəzarəti altından çıxır. Nəticədə iltihab və iltihab əleyhi interleykinlər
arasında tarazlıq pozulur, həmçinin bu mediatorlar nəinki pankreası, eləcədə digər
orqanlarıda zədələyir. Bu zaman toxumaların nekrozunu interleykinlər, həmçinin
digər iltihab mediatorlarından daha çox aktiv oksigen radikalları azot monooksidi
(NO) və daha aqressiv mediator olan peroksinitril (ONOO) törədir. KP zamanı
destruksiya prosesi proqressivləşdikcə iltihaba yerli reaksiya, orqanizmin iltihaba
17
sistem reaksiyasına (SİRS) çevrilir. Qeyd olunan iltihab mediatorlarının yüksək
konsentarasiyasına və yuxarıda sadaladığımız digər patogenetik mexanizmlərə əsasən
poliorqan disfunksiyası, eləcədə pliorqan çatışmazlığı ehtimalını proqnozlaşdırmaq
mümkündür ki, bu zaman artıq pankreotogen toksemiya formalaşır [16,17,50 ].
Beləki, pankreotogen toksemiyanın formalaşmasında portal sistem və döş
limfatik axarının mühüm rolu var. Buna görə də KP zamanı birincili hədəf orqanları
kimi qaraciyər, ağciyərlər, ürək, mərkəzi sinir sistemi və böyrəklər sadaladığımız
ardıcıllıqla fermentativ, həmçinin toksiki aqressiya məhsulları ilə zədələnir.
Beləcə, sistem və ümumi sirkulyator pozğunluqlar, həmçinin endogen
intoksikasiya hemostaz sistemində ciddi funksional pozğunluqlar törədir.
1.2.Hemostaz sistemi haqqında
Hemostaz sistemi orqanizmin kəskin müdafiə mexanizmlərindən biri olub, bir
tərəfdən dövran edən qanın duru halda qalmasına, digər tərəfdən isə, qanaxma zamanı
bu prosesin qarşısını almağa yönəlmiş bioloji çoxkomponentli bir sistemdir.
Hemostaz sisteminin aşağıdakı komponentləri var:
Hemokoaqulyasiya:
1. damar-trombositar
2. qanın laxtalnma sistemi (koaqulyasiya)
Fizioloji antikoaqulyantlar
Fibrinolitik sistem (trombolizis)
Orqanizmin funksional vəziyyətinin dəyişməsi kompensator olaraq digər
sistemlərin hərəkətə keçməsinə səbəb olur. Beləcə bir-biri ilə əlaqəli asılılıq
mexanizmlərində olan funksional pozuntular artdıqca DDLS-in inkişafına və ya
hemorragiyalara gətirib çıxardır[12,21,180].
1.2.1. Damar-trombositar mexanizm
Damar-trombositar mexanizm zamanı damarların divarı və onu əhatə edən
ətraf toxumalar, həmçinin qanın formalı elementləri əsas rol oynayır (xüsusən bu
zaman trombositlər başlıca amildir).
Dostları ilə paylaş: |