Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistraтura məRKƏZI»
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.5
59
(0,35×263700/100) artmışdır. Maya dəyərinin səviyyəsinin bu qayda üzrə yüksəldilməsi əsas etibarı ilə daxili amillər hesabına baş vermişdir. Məhsulun satışından əldə edilən gəlirlərin məbləğinin 3,9% artması maya dəyərinin sə- viyyəsinin 1,4%, mütləq ifadədə isə 3691,8 min manat (1,4×263700/ 100) azalmasına səbəb olmuşdur. Material və pul vəsaitlərinə istifadəni xarakterizə edən digər amillərin təsiri nəticəsində məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyəri 1,75% və ya 4614,8 min manat (1,75×263700/100) yüksəlmişdir. Bazar münasibətləri şəraitində müxtəlif rentabelli məhsul qruplannın, iş və xidmətlərin maya dəyərinin ümumi göstəricisinə təsirinin qiymətləndiril- məsi iqtisadi təhlil prosesində mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdən biridir. Məlumdur ki, bu göstəricinin ümumi səviyyəsində ayrı-ayrı məhsul qrupları üzrə maya dəyərinin aşağı salınması planmın yerinə yetirilməsi öz ifadəsini tapmır. Bu isə öz növbəsində problemi dərinləşdirməklə göstərilən istiqamətdə aparılan iqtisadi təhlilin zəruriliyini daha da artırır. Qeyd olunan qayda üzrə iqtisadi təhlil işi aparmaq üçün müəssisədə istehsal olunan bütün məhsulları aşağıdakı kimi dörd qrupa bölmək məqsədəuyğundur: • rentabeili olmayan məhsullar; • aşağırentabelli məhsullar; • orta rentabelli məhsullar; • yüksək rentabelli məhsullar (bax. cədvəl 3.5).
Rеntabеllik səviyyəsi üzrə məhsul qrupları Faktiki əmtəəlik məhsul buraxılışı, min man. Məhsul bu- raxilişinın faktiki st- rukturu, yеkuna nis- bətən, %-lə Maya
dəyərinin aşağı
salınması üzrə planını yеrinə yеtirilməsi, %-lə hеsabat
ilinin plan ma-
ya dəyəri ilə
hеsabat ilinin
faktiki maya
dəyəri ilə A 1 2 3 4 1.Rеntabеlli оlmayan məhsullar
43240
42479
19,3
98,2
60
2.Aşağı rеntabеlli məhsullar
68544 68372
31,0
99,7
3.Оrta rеntabеlli məhsullar
70315 70210
31,9
99,9
4.Yüksək rеntabеlli məhsullar
39500
39227
17,8
99,3
Yеkunu 221599
220288 100,0
99,4
3.5 saylı cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi əmtəəlik məhsulun tərkibində rentabellik səviyyəsi müxtəlif olan qrupların xüsusi çəkisi 17,8 öyrəndiyimiz təsərrüfat subyekti üzrə maya dəyərinin aşağı salınması planının yerinə yetirilməsində ayrı-ayrı məhsul qruplarının müxtəlif rol oynadığıni göstərir. Iqtisadi təhlil prosesində müxtəlif rentabelli məhsul qruplarının maya dəyərinin aşağı salınması planının yerinə yetirilməsindəki xüsusi çəkisi bizim fikrimizcə mühüm əhəmiyyət kəsb edən metodika vasitəsilə hesablanır və qiymətləndirilir: 1. Rentabelli olmayan məhsullar üzrə: (100 - 98,2)×0,192 = 0,3456 % 2. Aşağı rentabelli məhsullar üzrə: (100-99,7)×0,31=0,093% 3. Orta rentabelli məhsullar üzrə: (100-99,9)×0,319=0,0319 % 4. Yüksək rentabelli məhsullar üzrə: (100-99,3)×0,178=0,1246 % Beləliklə, hesablamalardan göründüyü kimi rentabellik səviyyəsi müxtəlif olan dörd qrup məhsullann maya dəyərinin aşağı salınması planının yerinə yetirilməsində xüsusi çəkisi 0,6% (0,3456+0,093+0,0319+0,1246) bərabərdir ki, bu da ümumi kənarlaşma (100-99,4) ilə eynidir. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində satışın həcmi, maya dəyəri və mənfəət göstəriciləri arasındakı funksional asılılığın müəvvən edilməsi (IY mərhələ) və qiymətləndirilməsi mühüm əhəmiyyətə malikdir. Yuxarıda göstərildiyi kimi istehsala məsrəflərin uçotunun «direkt-kostinq» sistemi üzrə təşkili zamanı bu problem öz həllini tapır. «Direkt-kostinq» sistemi məsrəflərin (istehsalın həcminin dəyişməsindən və ya satışdan yaranan gəlirlərin məbləğindən asılı 61
olaraq) şərti-daimi və dəyişən xərclərə bölgüsünü nəzərdə tutur. Bizim fikrimizcə «istehsalın həcmi» ümumiləşdirilmiş göstərici olduğundan və maliyyə məhsuldarlığını əks etdirmədiyindən (bu bazar iqtisadiyyatı şəraitində mühüm əhəmiyyət kəsb edir) məsrəflərin təsnifləşdirilməsi zamanı məhsul (iş və xidmətlər) satışından əldə olunan gəlirlərin məbləğini əsas əlamət kimi götürmək lazımdır. Məlumdur ki, şərti-sabit xərclər məhsul (iş və xidmətlər) satışından əldə olunan gəlirlərin məbləğinin dəyişməsindən asılı olmayaraq sabit qalır. Mütləq ifadədə təhlil olunan və qiymətləndirilən şərti-sabit xərclərə icarə haqqı, əsas fondların amortizasiyası, qeyri-maddi aktivlərin köhnəlməsi, kənar təşkilatların xidmətləri (gəlirlərin inkassa edilməsi üzrə məsrəflər çixılmaqla), istehsalın təşkili və texnologiyasının təkmilləşdirilməsi ilə bağlı qeyri-kapital xarakterli məsrəflər, inzibati idarə binalarının saxlanması xərcləri və s. aiddir. Maya dəyərinin tərkibində böyük xüsusi çəkiyə malik olan ikinci qrup (dəyişən) xərclər isə məhsul (iş və xidmətlər) satışından yaranan gəlirlərin həc- minə proporsional olaraq dəyişir. Əməyin ödənilməsinə məsrəflər, nəqliyyat xərcləri, əhalinin məşğulluq fonduna, sosial və məcburi tibbi sığortaya ayırmalar, istehsal məqsədləri üçün istifadə olunan yanacaq və elektrik enerjisi, xammal və material xərcləri və s. dəyişən məsrəfiər blokuna aiddir. Məsrəflərin göstərilən qayda üzrə təsnifləşdirilməsi, onların şərti-sabit və dəyişən xərclər blokuna bölünməsi satışın həcmi, maya dəyəri və mənfəət gös- təriciləri arasındakı funksional asılılığı müəyyən etməyə və «rentabellik asta- nası» deyilən nöqtəni dəqiq hesablamağa imkan verir. Iqtisadi ədəbiyyatlarda və elmi-tədqiqat işlərində bəzən bu nöqtə «satışın kritik nöqtəsi», «zərərsizlik nöqtəsi» və «mənfəət və zərərlərin sınma nöqtəsi»də adlandırılır. Qeyd etmək lazımdır ki, satışın həcmi, maya dəyəri və mənfəət göstərici- ləri arasındakı funksional asılılığın riyazi qrafik vasitəsilə müəyyən edilməsi sadə və səmərəli metod olmaqla marketinq təhlilinin mürəkkəb olan iki mühüm sualına cavab verməyə şərait yaradır: Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|