Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistraтura məRKƏZI»
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Cədvəl 3.6
- Əmək ödənişi məsrəflərinin təhlili
65
edən Qərb ölkələrində bu xərclərin səviyyəsi 50% götürülür və iqtisadi təhlil prosesində əmək ödənişləri məsrəfləri məhsul (iş və xidmətlər) satışından əldə olunan gəlirlərin məbləği ilə yanaşı bu rəqəmə görə də korrektiv (düzəliş) edilir. Ona görə də müxtəlif mülkiyyət münasibətləri şəraitində aparılan iqtisadi təhlil zamanı bu metodikanın tətbiqi idarəetmə uçotunun təkmilləşdirilməsi ilə yanaşı məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinə daxil edilən əmək ödənişləri məsrəflərinin şərti-dəyşən və şərti-sabit xərclərə aid olan hissəsinə edilən qənaətin (yaxud, artıq xərcin) məbləğini dəqiq müəyyənləşdirməyə imkan verəcəkdir. Bu istiqamətdə iqtisadi təhlilin metodikasını işləyib hazırlamaq üçün aşağıdakı formada cədvəl tərtib etmək lazımdır.
Cədvəl 3.6 Əmək ödənişi məsrəflərinin təhlili
Göstəricilər 2013 2014
Kənarlaşmalar (+;-)
mütləq
ifadədə faizlə
1. Məhsul
(iş və
xidmətlər) satışından yaranan gəlirlərin məbləği, min manatla
253800 263700
+9900
+3,9
2. Əmək ödənişləri məsrəfləri, min manatla
19682 19984
+302 +1,5
3.6 saylı cədvəlin məlumatlarından göründüyü kimi, fəaliyyətini öyrən- diyimiz təsərrüfat subyekti üzrə məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinə daxil edilən əmək ödənişləri məsrəfləri mütləq ifadədə artmışdır. Lakin bu əmək ödənişləri məsrəflərinin iqtisadi səmərəliliyini xarakterizə etmir. Sadalanan fikrin düzgünlüyünü aşağıdakı hesablamalar vasitəsilə sübut etmək mümkündür: 1. Mütləq kənarlaşma: 19984-19682 =+302 min manat 66
2. Nisbi kənarlaşma: 19984-19682×1,039=- 465,6 min manat 3. Əmək ödənişləri məsrəflərinə ediiən qənaətin şərti-sabit və şərti- dəyişən xərclərə aid hissəsinin hesablanması: a) şərti-dəyişən xərclər hesabına: 3,9×0,5=1,85% ; 2) 19984-19682×1,0185=19984 - 20046,1=- 6 2,1 min manat b)şərti-sabit xərclər hesabına: - 465,6 - (- 62,1) = - 403,5 min manat Beləliklə, mülkiyyət formalarından asılı olmayaraq istehsal müəssisələrin- də məhsulun, iş və xidmətlərin maya dəyərini iqtisadi təhlili metodikasının yeni aspektdə tətbiqi maya dəyərinin aşağı salınması ehtiyatlarının aşkar edilməsi və qiymətləndirilməsində inkar edilməz əhəmiyyətə malikdir.
Bazar münasibətləri şəraitində idarəetmənin ən mühüm elementlərindən biri sayılan mühasibat uçotunun metodoloji və konseptual məsələlərində köklü dəyişikliklər baş verir. Bu hər şeydən əvvəl, idarəetmə uçotunun özülü sayılan istehsal məsrəflərinin müxtəlif əlamətlər üzrə təsnifləşdirilməsi probleminə, onların uçotu metodologiyasının təkmilləşdirilməsinə və məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinin kalkulyasiya edilməsinə aiddir. 1. Tərəddüdsüz demək olar ki, müəssisənin maliyyə təsərrüfat fəaliyyətinin digər bloklarının qarşılıqlı əlaqəsi istehsal məsrəflərinin uçotu və hesabatı göstəriciləri vasitəsilə həyata keçirilir. Məhz buna görə də, bütün sahələrdə olduğu kimi, şərab istehsalı müəssisələrində də məsrəflərin uçotu, bölüşdürülməsi və onların təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin müəyyən edil- məsi aktual bir problemə çevrilir. Odur ki, istehsal xərclərinin uçotunun bazar
67
iqtisadiyyatının tələblərinə uyğun surətdə yenidən təşkili maya dəyərinin müxtəlif göstəricilərini özündə əks etdirən hesabat formalarının və ilkin uçot sənədiərinin təkmilləşdirilməsi üçün mühüm rol oynaya bilər. 2. Məlumdur ki, istehsal məsrəflərinin uçotu və məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyərinin kalkulyasiyasının mövcud
metodikası idarəetmənin və auditin əsas funksiyalarından biri hesab edilən təsərrüfat fəaliyyəti təhlilinin tələblərinə tam cavab vermir. Ona görə də, bazar münasibətləri şəraitində, şərab istehsalına məsrəflərin uçotu metodologiyasının təkmilləşdirilməsi, onun operativliyinin yüksəldilməsi və beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırılması xərclərin sistemli mühasibat uçotunun kökündən dəyişdirilməsini tələb edir. Beynəlxalq təcrübədə qəbul edilmiş standartlara və qaydalara cavab verən belə bir uçot sisteminin olması, bizim fikrimizcə, ikili xarakter daşıya bilər: məsrəflərin uçotunun forma və metodlarının seçilməsində müəssisələrə tam sərbəstlik verilməsi; uçot informasiyasının reallığına və doğruluğuna görə şərab istehsalı müəssisələrinin məsuliyyətinin artırılması. Odur ki, bazar münasibətlərinə keçidlə əlaqədar olaraq istehsal xərclərinin uçotunun yenidən qurulması üzrə bir sıra təşkilati işlərin həyata keçirilməsi, «Məhsulun (işin, xidmətin) maya dəyərinə daxil edilən xərclərin tərkibi haqqında əsasnamənin göstərilən nöqsanlar nəzərə alınmaqla təkmilləşdirilməsi, məsrəflərin dəqiq təsnifatının (istehsalın həcminə münasibətinə görə) aparılması, bəzi xərclərin sintetik uçotu qaydasının dəyişdirilməsi və məsuliyyət mərkəzləri kimi uçot obyektlərinin tətbiqinin reallaşdırılmasi məqsədəuyğun hesab edilir. 3. Istehsal edilən məhsulun xarakterindən, texnoloji prosesdən və idarə- etmənin təşkilindən asılı olaraq təcrübədə müxtəlif kalkulyasiya vahidlərindən istifadə olunur və bu da, öz növbəsində, uçotun mürəkkəbləşməsinə səbəb olur. Deməli, iqtisadi ədəbiyyatlarda da göstərildiyi kimi, istehsal xərclərinin məsrəf elementləri və kalkulyasiya maddələri üzrə qruplaşdırılması və uçota alınmasının nöqsan və çatışmayan cəhətləri mövcuddur. Belə ki, şərabçılıq müəssisələrində istehsal xərclərinin uçotunun baş vermə yerləri və hasil Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|