Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti «magistraтura məRKƏZI»
Yüklə 0,7 Mb. Pdf görüntüsü
|
74
12. Bir məsələni də qeyd etmək lazımdır ki, mühasibat uçotunun beynəlxalq standartlarına keçilməsi ilə əlaqədar olaraq bir sıra hesabat formalarının ləğv edilməsi və ya həmin hesabatlardakı əsas göstəricilərin ixtisar olunması, bəzən idarəetmə üçün zəruri olan informasiyanın itməsinə səbəb olur. Belə bir şəraitdə ilkin uçotun təkmilləşdirilməsi və onun müasir idarəetmənin ən mühüm elementlərindən biri sayılan iqtisadi təhlüin tələblərinə uyğunlaşdınlması mühüm və aktual problem kimi meydana çıxır. Məhz bu baxımdan, maqistr dissеrtasiya işində idarəetmənin və iqtisadi təhlilin mühüm informasiya bazası sayılan mühasibat uçotunun qarşısında duran problemlər, şərabçilıq müəssisələrində onun
xüsusiyyətləri, xərclərin uçotunun analitikliyinin və operativliyinin yüksəldilməsi məsələləri geniş işıqlandırılır. Bundan başqa, tədqiqat prosesində məsrəflərin uçotunun «standart-kost» sistemindən fərqli olan «direkt-kostinq» sisteminin tətbiqinin iqtisadi təhlilin metodikasının təkmilləşdirilməsi nöqteyi nəzərindən üstünlükləri sadalanır və şərabçılıq müəssisələrində onun tətbiqi yolları göstərilir. Eyni zamanda, məsrəflərin uçotunun məsuliyyət mərkəzləri və baş vermə yerlərinə görə təşkili, transfert qiymətlərinin tətbiqi imkanları və maya dəyərinin idarəedil- məsi problemlərinə xüsusi yer verilir. 13.
Məlumdur ki, bazar münasibətləri mühasibat uçotunun qarşısında yeni problemlər qoyulur. Məhz buna uyğun olaraq bütün post-sovet məkanı öl- kələrində Qərb idarəetmə uçotunun tələblərinin mövcud nəzəriyyə və praktikaya uyğunlaşdırılması prosesi gedir. Qərb idarəetmə uçotunun ən mühüm alt - sistemi sayılan «direkt-kostinq» sisteminin tətbiqi məsrəflərin uçotunu sadələşdirməklə kompleks xərclərin bölüşdürülməsindəki şərtilikləri birdəfəlik aradan qaldırmağa kömək etməklə maya dəyərinin təhrif olunmasının qarşısını alır. Bundan başqa, «direkt-kostinq» sistemi şərti-sabit və dəyişən xərclərin məbləğini dəqiq müəyyən etməyə, maya dəyəri, satışın həcmi və mənfəət göstəriciləri arasındakı funksional əlaqənin xarakterini araşdırmağa, «mənfəət və zərərlərin sınma nöqtəsi»ni riyazi yolla hesablamağa imkan verir.
75
Məlumdur ki, istehsal prosesinin baş verməsi əmək resursiarı, əsas fondlar, xammal və materialların mövcudluğundan birbaşa asılıdır. Istehsal potensialının sadalanan elementləri arasında əlaqə pozulduqda məsrəflər qeyri- məhsuldar xərclərə çevrilir ki, bu da, son nəticədə, məsrəfverimi göstəricisinin səviyyəsinə mənfi təsir göstərir. Ona görə də, əksər müəssisələrdə məsrəflərin uçotunun təkmilləşdirilməsi həm kəmiyyət və həm də keyfiyyət baximından həyata keçirilməlidir. Məhz bu baxımdan aparılan tədqiqatın məsrəflərin uçotunun təkmilləşdirilməsi probleminin öyrənilməsi ilə başa çatması olduqca məntiqi və əsaslandırılmış görünür. Aparılan tədqiqat işlərinin yekunu göstərir ki, fəaliyyətini öyrəndiyimiz müəssisədə məsrəfverimi göstəricisinin səviyyəsi müxtəlif amillərin təsiri nəti- cəsində dəyişir. Bazar münasibətiəri şəraitində məsrəfveriminin dəyişməsinə təsir göstərən amillər içərisində elmi-texniki tərəqqi xüsusi yer tutur. Sadalanan amillərin təsiri nəticəsində məsrəfverimi göstəricisi müxtəlif illər ərzində kəskin surətdə dəyişikliyə məruz qalır. Məsrəflərin səviyyəsinin kəskin surətdə dəyişməsi, bizim fikrimizcə, elmi-texniki tərəqqi ilə yanaşı qiymət amili və ya inflyasiya prosesləri ilə də bağlıdır. Elə buna görə də, əksər sənayе müəssisələrində ayrı-ayn illər ərzində istehsal edilmiş məhsulların (iş və xidmətlərin) maya dəyərinin tərkibində ayrı-ayrı xərc məddələrinin xüsusi çəkisi müxtəlif olmuşdur. Bunu həm bəzi və həm də özündən əvvəlki ilə görə aparılan müqayisədən də görmək mümkündür. 14. Məlumdur ki, sənayе
müəssisələrində məsrəfverimi göstəricisinin səviyyəsinə, ilk növbədə, istehsal edilmiş məhsulun (iş və xidmətlərin) dəyərinin və xərclərin mütləq ifadədə məbləğinin dəyişməsi bilavasitə təsir göstərir. Eyni zamanda, istehsal olunmuş məhsulun (iş və xidmətlərin) dəyərinin xərclərin mütləq məbləği ilə müqayisəsi onlar üzərində operativ nəzarətin lazımi səviyyədə olmadığını bir daha sübut edir. Belə bir vəziyyəti həm bütövlükdə və həm də ayrı-ayrı xərc maddələri üzrə görmək çox da çətin deyildir. Ona görə də maqistr dissеrtasiya işində istehsal məsrəflərinin dəyişməsinə operativ nəzarət etmək üçün istehsal olunmuş konkret növ 76
məhsulların (iş və xidmətlərin) maya dəyəri kompleks şəkildə nəzərdən keçirilir. Bu istiqamətdə aparılan təhlil işlərinin nəticəsi məsrəflərin məbləği ilə istehsal olunmuş məhsulun (iş və xidmətlərin) maya dəyəri arasında tərs mütənasib əlaqənin olduğunu göstərir. Yəni, müxtəlif illərdə məsrəflərin məb- ləği mütləq ifadədə artdığı halda, konkret növ məhsulların (iş və xidmətlərin) maya dəyərinin səviyyəsində azalma meyli müşahidə edilir. Məhz buna görə də, tədqiqat prosesində istər xərc elementləri və istərsə də ayrı-ayrı məsrəf maddələri üzrə aparılan təhlil keyfiyyət baxımından həyata keçirilir. Bizim fikrimizcə, məsrəflərin keyfiyyəti dedikdə təhlil zamanı həm elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərinin və həm də inflyasiya proseslərinin təsirinin nəzərə alınması başa düşülür.
Yüklə 0,7 Mb. Dostları ilə paylaş:
|