175
Kimyəvi formulların təyininə aid məsələni nəzərdən keçirək.
Məsələ 2. Doymuş karbohidrogenin monoxlor törəməsinin nisbi molekul
kütləsi 64,5-ə bərabərdir. Verilmiş birləşmə 37,2% karbondan, 55% xlordan ibarətdir.
Maddənin molekulyar formulunu təyin edin.
Verilir: Həlli:
M
r
(maddə) = 64,5 1-ci üsul
ω (C) = 37,2%
ω (Cl) = 55%
-------------------------
C
x
H
y
Cl
z
- ?
1.
Hidrogenin maddədəki kütlə payını tapaq:
ω (H) = 100% - (37,2% + 55%) = 7,8%
2. Maddədə atomların say nisbətini tapaq:
ω =
M
A
r
r
n
, n =
A
M
r
r
,
n(C) : n(H) : n(Cl) =
12
5
,
64
372
,
0
:
1
5
,
64
078
,
0
:
5
,
35
5
,
64
55
,
0
= 2:5:1
Deməli, birləşmənin molekulyar formulu C
2
H
5
Cl.
C a v a b: C
2
H
5
Cl.
2-ci üsul
1. Hidrogenin maddədəki kütlə payını tapaq:
ω (H) = 100% - (37,2% + 55%) = 7,8%
176
2.
Maddədə atomların say nisbətini tapaq:
n(C) : n(H) : n(Cl) =
)
(
)
(
C
C
A
r
:
)
(
)
(
H
H
A
r
:
)
(
)
(
Cl
Cl
A
r
=
=
12
5
,
64
372
,
0
:
1
5
,
64
078
,
0
:
5
,
35
5
,
64
55
,
0
= 0,031:0,078:0,015
Aldığımız atomlar sayını ən kiçik ədədə - 0,015-ə bölürük.
n(C) : n(H) : n(Cl) =0,031:0,078:0,015= 2:5:1
Deməli, birləşmənin molekulyar formulu C
2
H
5
Cl.
C a v a b: C
2
H
5
Cl.
3-cü üsul
Doymuş karbohidrogenlərin C
n
H
2n+2
ümumi formulundan istifadə etməklə,
monoxlor törəmənin formulunu çıxaraq: C
n
H
2n+1
Cl. Maddənin nisbi molekul kütləsi
64,5.
M
r
( C
n
H
2n+1
Cl) = 64,5, M
r
( C
n
H
2n+1
Cl) = A
r
(C) · n + A
r
(H) · (2n + 1) + A
r
(Cl)
Elementlərin nisbi atom kütlələrinin qiymətlərini formulda yerinə yazırıq:
12n + 1(2n+1) + 35,5 = 64,5
n = 2
Deməli, birləşmənin molekulyar formulu C
2
H
5
Cl.
C a v a b: C
2
H
5
Cl.
4-cü üsul
1. Monoxlor törəmənin formulunu R-Cl kimi işarələyək.
2. R-in nisbi molekul kütləsini tapaq:
M
r
(R) = 64,5; M
r
(Cl) = 64,5 – 35,5 = 29
177
Verilmiş radikalda yalnız 2 atom karbon ola bilər, ona görə onun formulu: R =
C
n
H
2n+1
= C
2
H
5
, birləşmənin formulu isə - C
2
H
5
Cl.
C a v a b: C
2
H
5
Cl.
5-ci üsul
Doymuş karbohidrogenin monoxlor törəməsinin ümumi C
n
H
2n+1
Cl formuluna
əsasən birləşmədəki karbon atomlarının sayını tapaq:
ω(C) =
.)
(
)
(
mad
C
n
M
A
r
r
; n(C) =
)
(
)
(
)
(
C
C
mad
A
M
r
r
=
12
372
,
0
5
,
64
= 2
n=2-nin qiymətini ümumi formulda yerinə qoyub, C
2
H
5
Cl tərkibli birləşmə
alırıq.
C a v a b: C
2
H
5
Cl.
Qarışıq məsələlərin tərtib edilməsi
Qarışıq məsələlər qeyri-standart məsələlərə aiddir. Onlardan hər birini müəyyən
sayda standart məsələlərə bölmək olar.
Gələcək kimya müəllimi üçün yalnız müxtəlif qarışıq məsələləri həll etmək
yox,
həm
də
onları, tədris prosesinin tələblərindən, şagirdlərin fərdi
xüsusiyyətlərindən asılı olaraq tərtib etmək vacibdir.
Qarışıq məsələlərin tərtibi üsullarını bilmək sərbəst və yoxlama işlərini
zənginləşdirməyə imkan verir. Qarışıq məsələləri tərtib etmək üçün standart
məsələləri tərtib etməyi bacarmaq lazımdır. Bəzi metodik ədəbiyyatlarda məsələnin
tərtibi alqoritmi (ardıcıllığı) aşağıdakı kimi verilir:
1.
Reaksiya tənliyini yazmaq .
178
2.
Reaksiyaya girən, yaxud əmələ gələn maddələrin molyar kütləsini və ya
molyar həcmini tapmaq.
3.
Reaksiyaya girən, yaxud əmələ gələn maddələrin kütləsini və ya həcmini
tapmaq.
4.
Məsələnin göstəricilərini və ya cavablarını kütləni, yaxud həcmi K
stexiometrik əmsalına vurmaqla tapmaq. K-nın qiyməti vahiddən fərqli, istənilən ədəd
ola bilər.
5.
Alınan göstəriciləri və cavabları çevirmək.
6.
Məsələnin şərtini tərtib etmək.
Verilmiş alqoritmə əsasən məsələnin şərtinin tərtibinə misal göstərək:
CuSO
4
+2NaOH → Cu(OH)
2
+2NaCl
M 160q/mol 98q/mol
1 mol 1 mol
m 160 q 98 q
K 0,5 0,5
80 q 49 q
a)
80 qr mis(II)sulfatın natrium-hidroksidin artığı ilə qarşılıqlı təsirindən neçə
qram mis(II)hidroksid çökər?
b)
Reaksiya nəticəsində 49 q mis(II)hidroksid alınarsa, natrium-hidroksidin
artığı ilə reaksiyaya girən mis(II)sulfatın kütləsini hesablayın.
Verilmiş nümunə reaksiya məhsulunun (və ya ilkin maddənin) kütləsini ilkin
maddənin (və ya reaksiya məhsulunun) məlum kütləsinə görə necə hesablanmasını
göstərir.
Seçilmiş məsələlərin tərtibi
Belə məsələlərin tərtibi zamanı, mürəkkəbliyinə görə məsələləri bu və ya digər
qrupa ayırmağa əsas verən meyarlar dəqiqləşdirilməlidir.
Dostları ilə paylaş: |