Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan

Yoxlama sualları

1. 
   Üstəlik üfürmə sistemlərinin hansı növləri var?
   
2. 
   Mexaniki intiqallı üstəlik üfürmə sistemləri hansı çatışmazlıqlara malikdir?
   
3. 
   Qazturbinli üfürmə sistemləri necə işləyir?
   
4. 
   Dinamiki (rezonans) üfürmə sistemləri necə işləyir?
   
5. 
   Sorma klapanı nə üçün tez açılır?
   
6. 
   Sorma sistemini rezonans hadisəsinə necə kökləmək olar?
   

MÜHAZİRƏ 10.

Akkumulyator batareyaları, generator qurğuları və starterli işəsalma sistemləri


Akkumulyator batareyaları. Avtomobil akkumulyator batareyası daxili yanma mühərrikini işə salarkən starteri, həmçinin digər elektrik enerji qəbuledicilərini generatorun işləmədiyi halda elektrik enerjisi ilə təchiz etmək üçün istifadə olunur. Qurğuşun-turşu akkumulyatorları bir sıra tələbləri nəzərə alaraq avtomobillərin starterini qidalandırmaq üçün daha geniş tətbiq olunurlar. Qurğuşun akkumulyatorlar cərəyanın ikinci kimyəvi mənbəyi olub çox dəfə istifadə oluna bilər. Boşalma prosesində sərf edilən aktiv materiallar yüklənmə prosesində bərpa olunmurlar. Kimyəvi cərəyan mənbəyi reaktivlərin (oksidləşdiricisi və bərpaedicisi) və elektrolitin məcmusundan ibarətdir. Bərpaedici (mənfi elektrod) reaksiyanın gedişi prosesində elektronlar verir və oksidləşir, oksidləşdiricisi isə (mü sbət elektrod) bərpa olunur. Elektrolit kimi yaxşı ion və zəif elektron keçiriciliyinə malik maye halında kimyəvi birləşmə götürülür (Şək. 1.).
Qurğuşun akkumulyatorunda cərəyanın yaranması prosesində PbO₂ müsbət elektrod kimi, Pb mənfi elektrod və H₂SO₄ turşusunun suda məhlulu isə elektrolit kimi istifadə edilir.

4
Sulfat turşusunun bir hissəsi elektrolitdə H⁺ hidrogenin müsbət ionlarına və SO ^2- turşu qalığının ionlarına dissosasiya edilir. Akkumulyator boşaldıqda Pb²⁺ ikivalentli müsbət qurğuşun ionları elektrolitə ayrılır.
Mənfi elektrodun artıq ionları qapalı elektrik dövrəsinin xarici hissəsi boyunca müsbət elektroda doğru yerini dəyişəcək. Pb⁴⁺ dördvalentli qurğuşun ionları isə Pb²⁺ ikivalentli qurğuşun ionlarına qədər bərpa olunurlar. Pb²⁺ ionları SO₄^2- mənfi ionları ilə birləşərək hər iki elektrodda PbSO₄ (qurğuşun sulfat) yaradır.
Akkumulyatoru yükləyici quruluşa qoşduqda elektronlar mənfi elektroda doğru hərəkət edib Pb²⁺ qurğuşun ionlarını neytrallaşdırırlar. Elektroda qurğuşun Pb ayrılır. Xarici mənbəyin gərginliyinin təsiri nəticəsində Pb²⁺ ionları iki elektron verərək Pb⁴⁺ ionlarına çevrilir. Pb⁴⁺ ionları isə iki oksigen ionu ilə birləşəcək PbO₂ qurğuşun iki oksidini əmələ gətirirlər.
Qurğuşun akkumulyatorunda kimyəvi reaksiya aşağıdakı kimi yazıla bilər:

• 
  B_oşo_şl _
  


PbO₂  2H ₂ SO₄  Pb 2PbSO₄  2H₂O
Dolma
Elektrolitdəki sulfat turşusunun miqdarı və elektrolitin sıxlığı boşalma zamanı azalır və dolma zamanı isə artır. Elektrolitin sıxlığına görə qurğuşun akkumulyatorunun boşalma dərəcəsi
haqqında mühakimə aparmaq olar:

y


C 
100
 ₂₅ 

 
,

p

y
bş

burada
^cp — faizlə akkumulyatorun boşalma dərəcəsi;

^{ y} və ^ — 25 S temperaturda elektrolitin tam dolması və tam boşalmasına uyğun gələn
°

sıxlıqdır ( q sm² -lə);

25
 — 25^°S temperatura gətirilmiş q sm² -lə elektrolitin ölçülmüş sıxlığıdır.
Aвтомобиллярин аккумулйаторлары електрокимйяви гурулушларыдыр; аккумулйаторлары долдураркян харижи жяряйан мянбяйинин електрик енеръиси кимйяви бирляшмялярин ямяля эялмясиня сярф олунур, аккумулйаторлары бошалданда ися кимйяви енеръи яввялляр ямяля эялмиш кимйяви бирляшмялярин илк щала кечмяси нятижясиндя електрик енеръисиня чеврилир.