3. Ətraf mühit və təbiətdən istifadənin
optimallaşdırılmasında vergi sisteminin rolu
İnsanla təbiət arasında qarşılıqlı münasibətlə-
rin yaradılmasında faydalı qazıntıların emalı vaxtı
texnoloji üsulların təkmilləşidirilməsi vacibdir. Təbii
mühitin optimallaşdırılmasında mütərəqqi texnoloji
üsullar başlıca olaraq bir sıra sahələri əhatə edir:
a)
istehsalın təbiətə etdiyi təsirin optimallaşdırılması, zə-
rərli ünsürlərin aradan qaldırılması, suyun, havanın tə-
mizlənməsi, təbiəti çirkləndirən müəssisələrdə istehsal
və emal proseslərinin təkmilləşdirilməsi, təbii sərvətlə-
rin mənimsənilməsi və istifadəsi işlərinin planlaşdırıl-
masının yaxşılaşdırılması; b) müasir texniki və texnoloji
proseslər tətbiqi əsasında tullantısız və az tullantı verən
istehsalın, xammal və hazır məhsulun daşınmasının tək-
milləşdirilməsi bunların əsasını təşkil edir. Faydalı qa-
zıntıların kimyəvi üsulla çıxarılması, yerin altında daş
kömürün qazlaşdırılması, filizin qələviləşdirilməsi, duz-
ların əridilməsi, neft və qaz yataqlarının şaxta üsulu ilə
165
istismarı indi böyük səmərə verir. Cəmiyyət qarşısında
duran mühüm problemlərdən biri də gələcəkdə yeni və
mütərəqqi enerji qurğularının tikilməsi ilə “təmiz” enerji
mənbələrindən, atom, günəş, külək enerjisindən, dəniz
və okean dalğalarının gücündən səmərəli istifadə edil-
məsidir. Müasir dövrdə üzvi yanacağın qıtlığı şəraitində
istilik enerjisinə nisbətən su enerjisindən istifadə edil-
məsinin çox böyük üstünlüyü vardır: SES-lər baha başa
gələn yanacaq işlətmir, atmosferə zərərli qazlar, his,
qurum buraxmır. SES-lərin fəaliyyətinin yaxşılaşdırıl-
masının mühüm yollarından biri də onların tikilməsi,
çoxlu kapital qoyuluşu şəraitində sudan səmərəli istifadə
edilməsi və su mənbələrini çirkləndirən zərərli təsirlərin
aradan qaldırılmasıdır. Mənfi cəhət ondan ibarətdir ki,
onlar su mənbələrinə isti su tökür ki, bunlar da suda
havanın, qazın dövranını pozaraq, faydalı faunanın inki-
şafını məhdudlaşdırır, suyun tərkibini pozur.
İstər elektrik stansiyalarında, istərsə də sənaye müəs-
sisələrində suyun qapalı dövran üsulu ilə işlədilməsi
yüksək iqtisadi və ekoloji səmərə verir. Bu yolla ölkə-
mizin iri sənaye müəssisələrində 1966-cı ildə 65 km
3
,
1970-ci ildə 98 km
3
, 1979-cu ildə 130-132 km
3
, 1984-cü
ildə 155-160 km
3
su işlədilmişdir ki, bu da həmin sahə-
lərdə sərf edilən təmiz suyun 65-70 %-nə qənaət etməyə
imkan verir. SES-dən fərqli olaraq İES-lər külli miqdar-
da üzvi yanacaq – təbii qaz, mazut, daş kömür, torf, ya-
nar şist, antrasit və s. işlədir. Bunların müxtəlif tərkibi
tullantıları ətraf mühiti çirkləndirir, kənd təsərrüfatı bit-
kilərinin məhsuldarlığını aşağı salır, əhalinin sağlamlığı-
na mənfi təsir edir. Belə zərərli halların qarşısını almaq
166
məqsədilə mütərəqqi ekoloji texnikadan geniş istifadə
edilməsi, sənaye müəssisələrində, elektrik stansi-
yalarında tullantısız texnoloji üsulların tətbiqi, xamma-
lın kompleks emalı təşkil edilməlidir.
Müharibədən sonra ölkəmizin iri şəhərlərindən kə-
nara minlərlə sənaye müəssisələri köçürülmüşdür. Bu-
nun nəticəsində havaya, suya, torpağa buraxılan zərərli
tullantıların miqdarı xeyli azalmışdır. Həmin müddətdə
Bakı şəhərindən də bir sıra böyük sənaye müəssisələri, o
cümlədən: sement zavodu, tütün fabriki, çoxlu asfalt,
beton sexləri və s. kənara köçürülmüşdür. Lakin, hələ də
Bakı şəhəri daxilində neft, qaz emalı zavodları, üzvi ya-
nacaqla işləyən İES-lər, dəyirman və sair iri sənaye
müəssisələri havanı, suyu, torpağı korlayır, adamların
səhhətinə zərər yetirir.
Ətraf təbii mühiti çirkləndirən müəssisələrin tul-
lantıları qiymətli xammaldır. Məsələn, ölkədə olan se-
ment zavodlarının borularından çıxan tozlarının tutulub
emal edilməsi əlavə 10 min tonlarla sement verir. Vaxtı
ilə sovetlər dövründə təbiətin mühafizəsi haqqında bir
sıra tədbirlər həyata keçirilmişdir. Bunun nəticəsində
son dövrlərdə istehsal tullantılarının miqdarı xeyli azal-
mış, ətraf mühitin mühafizəsində xeyli müvəffəqiyyətlər
əldə edilmişdir. İndi çox yerdə şəhər tullantılarını emal
edən çoxlu sənaye müəssisələri yaradılmışdır ki, bunlar
da hər il xeyli məhsul istehsalını təmin etmişdir. İstehsal
tullantılarından səmərəli istifadə edilməsinin mümkün
olan üsullarından biri də sənaye, məişət sularını təmizlə-
yib kənd təsərrüfatı bitkilərinin, ağacların, bağların, ot-
laqların suvarılmasında istifadə edilməsidir.
|