Torpağın vəziyyəti qiymətləndirildikdə, ekoloji
uğursuzluq dərəcəsinin əsas göstəriciləri fiziki deqra-
dasiya, kimyəvi və bioloji çirklənmə meyarları hesab
olunur.
Ərazinin ekoloji vəziyyətinin meyarlarından biri
torpağın deqradasiyası (eroziya, deflyasiya, təkrar şor-
laşma, şorakətləşmə, bataqlaşma) nəticəsində istifadə-
dən çıxmış torpaq sahələri hesab edilir. Neqativ proses-
lər (açıq üsulla faydalı qazıntıların əldə olunması və ti-
kinti işləri; insan tərəfindən törədilən su eroziyası və
deflyasiya) torpaq horizontlarının dağılmasına səbəb
olur, bu proses də torpağın deqradasiyası meyarı vəzifə-
sini görür. Torpağın strukturunun dağılması və bərkimə
prosesinin inkişafı onun kipliyini artırır, bu da torpağın
deqradasiyası göstəricisinin mühüm meyarıdır.
Fitotoksiklik torpağın çirklənməsinin kompleks
göstəricisi sayılır – çirklənmiş torpağın xassələri toxu-
mun cücərməsini, ali bitkilərin böyümə və inkişafını
ləngidir (sıxışdırır). Buna test göstərici deyilir.
Torpaq mikroorqanizmlərinin həyat fəaliyyəti-
nin aşağı düşməsi bioloji deqradasiyanın əlaməti sa-
yılır.
Torpaqda çirkləndirici maddələrin YVK-nın artma
təkrarı çox olarsa, onların mütəhərrik formalarına görə
qiymətləndirmək lazımdır.
Ekspert qiymətləndirməyə görə ekoloji fəlakət əra-
zisi üçün məhsuldarlığın azalması 75%-dən artıq, ekoloji
böhran ərazisi üçün isə 50.....75% qəbul olunması təklif
edilir (həmin ərazi və bitki üçün kompleks aqrotexniki və
222
aqrokimyəvi tədbirlərin yerinə yetirilməsi şəraitində).
Keyfiyyətə görə normativ tələbata uyğun gəlmə-
yən məhsulun bir hissəsi (pestisidlərin qalıq miqdarı,
toksiki elementlər, mikrotoksinlər, nitratlar, nitritlər) öy-
rənilən ərazi üçün (torpaq, hava, səth və qrunt suları)
çirklənmə dərəcəsinin indiqatorunun əlavə göstəricisi
sayılır.
Torpağın vəziyyəti haqqında məlumat əsas göstəri-
cilər və çirkləndirici maddələrin tərkibi üzrə informasi-
yanı əks etdirən ətraflı tematik kartoqrafik materiallar
şəklində təqdim edilməlidir.
Cəmiyyət ilə ətraf mühit arasındakı qarşılıqlı mü-
nasibətlərdə optimal variant seçilməli, təbii sərvətlərdən
istifadə etməklə bərabər atmosferin, suyun, havanın, tor-
pağın və s. çirklənməsinin qarşısını alan kompleks təd-
birlər görülməlidir. Əgər əkin dövriyyəsinə əvvəllərdə
istifadəsi mümkün olmayan yeni torpaqlar cəlb edilirsə,
əvvəlcə həmin torpaqların yaxşılaşdırılması üçün elmi
cəhətdən əsaslandırılmış meliorasiya işləri aparılmalıdır
ki, ətraf mühitə ziyan dəyməsin, yeni meşələrin qırılma-
sına ehtiyac qalmasın, heyvanat aləmi dağılmasın, qrunt
sularının səviyyəsi qalxmasın və s.
Təbii sərvətlərdən səmərəli istifadə edilməsinə
mənfi təsir edən amillərdən biri də torpaqdan, sudan,
meşədən, mineral maddələrdən istifadə işində müəssisə-
lərin iqtisadi marağının olmaması və bu səbəbdən tə-
sərrüfat fəaliyyətində biganəliyə, məsuliyyətsizliyə yol
verilməsidir.
|
