Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti İslam İbrahimov

Atmosferin (havanın) çirklənməsindən dəyən 
iqtisadi ziyan
aşağıdakı xərclərin cəmindən əmələ gəlir: 
xəstələnmələrin artması nəticəsindəki xərclər, əsas fond-
ların təmirinin sayının artması, onların xidmət müddəti-
nin azalması, kənd təsərrüfatı torpaqlarının məhsuldarlı-
ğının azalması, meşələrin məhsullarının azalması və s. 
Bu yanaşma çoxlu miqdarda ilkin informasiya tələb edir 
və iqtisadi ziyanı daha dəqiq təyin edir. Təcrübədə, adə-
tən iqtisadi ziyanın yuvarlaqlaşdırılmış qiymətləndiril-
məsi üsulundan istifadə edirlər. Bu təxmini qiymətlən-

---

228
dirmə olsa da, daha ümumi məsələləri həll etmək üçün 
əsas ola bilər. 
Atmosferə dəymiş ziyanı təyin etmək üçün aşağı-
dakı düsturdan istifadə edilir: 
 
Y
A 
 = γ • σ • φ • M 
 
Burada, 
γ
– çirklənmənin hər şərti tonuna görə 
ödəmədir (xüsusi ziyandır), man. Şərti ton, manatla ifa-
də olunur. Bu qiymətdə inflyasiya nəzərə alınır. Hesab-
lamada baza göstəricisi aşağıdakı kimi ifadə edilir. Mə-
sələn, 1 ton SO
2
=1 şərti ton. 
σ 
– ölçüsüz kəmiyyət, ərazinin növündən asılı ola-
raq, atmosferin çirklənməsinin nisbi təhlükəsini səciyyə-
ləndirir. 
φ
– ölçüsüz kəmiyyət, qarışıqların atmosferdə sə-
pələnməsinin xarakterindən asılıdır. Əgər qaz təmizlə-
yən avadanlıq yoxdursa, yaxud təmizləmə dərəcəsi 
70%-dən azdırsa, onda φ=3, təmizləmə 70-90 % olarsa, 
φ=2,5, 90 %-dən çox olarsa, φ=2 götürülür. Qaz xassəli 
çirklənmə və aerozollar üçün φ=1 götürülür. 
M
– çirkləndirici maddələrin gətirilmiş kütləsi 
(şərti ton/il), aşağıdakı düstur ilə təyin edilir:
n
 
M= Σ M