Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti İslam İbrahimov

 

---

101
Cədvəl 2. 
 
s/n 
Regionlar, 
ölkələr 
Neft 
Qaz 
Kömür 
Elektrik 
enerjisi 
Eht. 
Mlrd. 
ton 
Hasi-
lat 
mln. 
ton 
Eht. 
mlrd.m
3 
Hasi-
lat 
mlrd. 
m
3 
Eht.mlrd. 
ton 
Hasi-
lat 
mln. 
ton 
əldə 
edilmiş 
mlrd. 
kvt-saat 
1. 
Dünya üzrə 
150 
(550) 
3600 
150 
(400) 
2400 
1100 
(15000) 
6200 
18400 
2. 
MDB 
ölkələri 
9,0 
400 
57 
900 
- 
420 
- 
Rusiya
27,0 
486 
48 
656 
- 
315 
1,0 
Qazaxıstan 
14 
61 
5 
12 
80 
85 
52 
Azərbaycan 
8,7 
51 
12 
16,0 
- 
- 
18,7 
Türkmənistan 
12 
10 
23 
60 
- 
- 
10,1 
Özbəkistan 
- 
7,6 
- 
57 
3 
45 
3. 
Xarici 
Avropa 
2,8 
325 
9 
274 
- 
- 
- 
Böyük 
Britaniya 
0,7 
85 
0,6 
80 
- 
20 
350 
Norveç
1,4 
162 
2,3 
58 
- 
- 
122 
Çin 
3,2 
182 
2,0 
30 
2,0 
2,3 
mlrd 
1,4 
Cənub-Şərqi 
Asiya 
2,5 
140 
9 
246 
- 
- 
- 
Cənubi Asiya 
Indoneziya
1,2 
45 
2,5 
64 
- 
61 
- 
Hindistan 
0,6 
35 
- 
20 
140 
315 
450 
4. 
Cənub-Qərbi 
Asiya 
100 
810 
34 
100 
- 
- 
- 
Səudiyyə 
Ərəbistanı 
46 
400 
6 
70 
- 
- 
- 
İran
15,0 
205 
21 
111 
- 
- 
- 
BƏƏ 
16,2 
127 
6 
46 
- 
- 
- 
İraq 
17 
55 
3,1 
- 
- 
- 
- 
Küveyt
16 
100 
- 
- 
- 
- 
- 
5. 
Afrika
8 
300 
8,5 
101 
- 
- 
- 
Bəzi ehtiyatlar haqqında məlumat vermək daha 
məqsədəuyğundur. Geoloji proqnoza görə 
mineral ya-
nacağın həcmi 12,5 trln. ton təşkil edir.
Bu min ilə ki-
fayət edə bilər. 
Bu ehtiyatlar kömür (60%), neft və 

---

102
qaz (27%) 
və eləcə də yanar şist və torfdan ibarətdir. 
Yanacaq-enerji ehtiyatlarında kömürün xüsusi çəkisi da-
ha artıqdır. Dünya miqyasında daş kömürün və boz kö-
mürün ehtiyatı 15-30 trln. ton təşkil edir. Bunun 9,4 trln 
tonu daş kömür, 5,4 trln tonu boz kömür ehtiyatıdır.
Kömür ehtiyatı kəşfiyyatı 75 ölkədə aparılmışdır. Bun-
lardan ən çox kömür olan ölkə ABŞ (445 mlrd. ton), Çin 
(272 mlrd. ton), Rusiya (200 mlrd. ton), CAR (130 
mlrd. ton), Almaniya (100 mlrd. ton), Avstraliya (90 
mlrd. ton), Böyük Britaniya (50 mlrd. ton), Kanada (50 
mlrd. ton), Hindistan (29 mlrd. ton) və Polşadır (25 
mlrd. ton).
Cədvəl 3. 
 
Dünyanın mühüm daş kömür hövzələri 
 
Hazırda dünyada ildə 4,5 mlrd ton kömür çıxarılır.
Dünya miqyasında neft ehtiyatı 90-cı illərdə 
270-350 mlrd. ton
(proqnoza görə isə 800 mlrd. ton) 
qiymətləndirilir. Ən çox neft ehtiyatları Səudiyyə Ərə-
bistanı – 25,4 %, İraq – 11 %, BƏƏ – 9,4 %, Küveyt – 
Hövzələr 
Ölkələr 
Cəmi ehtiyat (mlrd ton) 
Tunqus 
Rusiya
2299 
Lena 
Rusiya 
1647 
Kanski-Açinski 
Rusiya 
638 
Kuznetsk 
Rusiya 
637 
Rur 
Almaniya
287 
Appalaç
ABŞ 
284 
Peçora
Rusiya 
265 
Donetsk
Ukrayna
141 

---

103
9,3 %, İran – 9,1 %, Venesuela – 6,8 %, Rusiya – 4,8 %, 
Çin – 2,4 %, ABŞ – 2,4 % (1998) kimi ölkələrdədir. İl-
də orta hesabla 3,0 mlrd. ton neft çıxarılır. Xəzər dəniz 
ərazisində olan neft ehtiyatı cəmi ehtiyatların 3-4 faizin-
dən artıq deyildir. Dünya üzrə neft və qaz çıxarılmasının 
40 %-ə qədəri (OPEK) neft ixrac edən ölkələrin payına 
düşür. Hazırda bura daxildir: Əlcəzair, Qatar, Venesu-
ela, Küveyt, Qabon, Liviya, İndoneziya, Nigeriya, İraq, 
Səudiyyə Ərəbistanı, İran, BƏƏ. Bu təşkilat 1960-cı il-
də yaranmışdır (İqamətgahı Vyanadır). 
Kəşf edilmiş qaz ehtiyatı 144 trln. kub metr
(1998) təşkil edir. Ən çox qaz ehtiyatı aşağıdakı ölkələr-
dədir: Rusiya – 39,2%, Qərbi Asiya – 32, Şimali Afrika 
– 6,9%, Latın Amerikası – 5,1 %, Şimali Amerika – 
4,9%, Qərbi Avropa – 3,8%. 1998-ci ilin əvvəlinə qaz 
ehtiyatının həcmi Rusiyada 47600 mlrd. m
3
, İranda 
21200, ABŞ da 4654, Əlcəzairdə 3424, Türkmənistanda 
2650, Norveçdə 3800, Qazaxıstanda 1670, Niderlandda 
1668, Liviyada 1212, Böyük Britaniyada 574 mlrd. m
3
təşkil edir. Hazırda ildə 2,2 trln. m
3
qaz çıxarılır. Demə-
li, təbii qaz ehtiyatı 71 ilə kifayət edə bilər. Hidroener-
getika mineral ehtiyatları faydalı qazıntı hesab edilməsə 
də böyük təbii sərvət olmaqla təbii yanacaq ehtiyatları 
ilə bir sırada dayanır. Dünya üzrə hidroenergetika ehti-
yatı 7,7-9,8 trln. kvt. saatdır.