126
2)
Rentanın ödənilməsi;
3)
Xərclərin qiymətləndirilməsi;
4)
Alternativ dəyər;
5)
Ümumi iqtisadi dəyər.
Təbii ehtiyatların qiymətləndirilməsinin bu üsulla-
rının heç də hamısı tam əsaslandırılmamışdır. Bu üsullar
əsasında təqribi iqtisadi dəyər müəyyən edilir.
Renta
əsasında təbii ehtiyatların qiymətləri daha yaxşı işlənib
hazırlanmışdır. Burada təbii ehtiyatların ödənilən qiy-
məti (yaxud icarə haqqı) başa düşülür.
Renta üsulu ilə
qiymət:
P=R/r
kimi hesablanır.
Burada,
P
-torpaq ehtiyatının qiyməti,
R
- rentanın
illik miqdarı,
r-
əmsal (vahiddən kiçik olmaqla) bank
faizinin korrelyasiya əmsalıdır.
Təbii ehtiyatların hazırlanması və istifadəsinə çə-
kilən xərclərin cəmi, ehtiyatın xərclərə görə qiymətlən-
dirməsi hesab edilir. Alternativ dəyər əldən çıxmış də-
yər kimi başa düşülür. Təbii ehtiyatların iqtisadi dəyəri
a) real dəyər (həqiqi), b) potensial dəyər (gələcəkdə isti-
fadə imkanı nəzərə alına bilən) və c) ehtiyatın mövcud-
luğunun əhəmiyyəti nəzərə almaqla müəyyən edilir.
Elmi-texniki inqilabın və məhsuldar qüvvələrin in-
kişafı
şəraitində, eləcə də məhsulların pərakəndə satış
qiyməti siyasətindən asılı olaraq mineral xammal sərvət-
lərinin qiymətləndirilməsi təkmilləşdirilir. Bu və ya di-
gər təbii sərvətlər texniki tərəqqi şəraitində istifadə pro-
127
sesində kəmiyyət və keyfiyyət dəyişikliyinə uğrayır, ar-
dıcıl olaraq müxtəlif sahələrdə əmək predmeti və əmək
aləti, istehsal vasitəsi kimi çıxış edir. Məsələn, dəmir,
polimetal, alunit filizləri təkcə metal alınması
üçün de-
yil, həm də kimyəvi, tikinti, şüşə, aqronomik xammal
üçün də geniş istifadə edilir.
Göründüyü kimi, mineral
xammal sərvətlərinin faydalılığı təkcə onun təbii keyfiy-
yətlərindən asılı deyildir. Elmi-texniki tərəqqinin və
məhsuldar qüvvələrin inkişafından,
ictimai tələbatdan
və təbii sərvətlərin kompleksliyindən asılı olaraq bu və
ya digər ilkin məhsulların faydalılığı da dəyişir.
Dostları ilə paylaş: 
