1996-cı ildə “Ümumdünya
147
ərzaq təhlükəsizliyi” haqqında Roma Deklarasiyası
qəbul edilmişdir. BMT-nin Ərzaq və Kənd Təsərrüfatı
Təşkilatı (FAO) – məlumatına əsasən ərzaq məhsulları-
nın qiymətləri kəskin surətdə artdığına görə 2007-ci ilə
nisbətən 2008-ci ildə ərzaq idxalının həcmi 26% artmış,
1 trilyon dollar olmuşdur.
Dünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə dün-
ya əhalisinin 30%-i daimi olaraq aclıq çəkir. Inkişaf et-
məkdə olan ölkələrdə hər beş nəfərdən biri, yəni 925
milyon nəfər mütəmadi olaraq aclıq çəkir.
Qloballaşma şəraitində təhlükəsizliyin təmin
edilməsi iki istiqamətdə özünü büruzə verir:
1) ener-
ji, 2) ərzaq təhlükəsizliyi. Hər bir müstəqil dövlət miqra-
siya problemini nizama salan, əmək ehtiyatlarını və təbii
sərvətlərini qoruyan, səmərəli inkişafa istiqamətləndiril-
miş proqramlar, qanunlar qəbul edir.
Ərzaq təhlükəsizliyi bilavasitə aşağıdakı amillə-
rin nəzərə alınmasını tələb edir:
1)
becərilən kənd təsərrüfatı torpaqlarının azalma
prosesi davam edir, torpağın keyfiyyəti pisləşir, məhsul-
dar torpaqların ərzaq təhlükəsizliyində rolu nəzərə alın-
mır;
2)
kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalı əhalinin ər-
zaq məhsullarına artan tələbatına uyğun gəlmir;
3)
ərzaq məhsullarının idxal və ixracında qiymət
səviyyəsi gözlənilmir;
4)
əhalinin gəlirləri hələ aşağıdır və təbiidir ki, on-
ların alıcılıq qabiliyyəti məhduddur;
148
5)
ərzaq təhlükəsizliyi probleminin həllində və
yoxsulluğun azaldılmasında kreditləşmə, investisiya si-
yasəti, subsidiya və digər dəstək hələ aşağı səviyyədədir
və s.
Ərzaq təhlükəsizliyi
: 1) daxili istehsal hesabına
və 2) idxal hesabına təmin edilir. Hər bir ölkə daxili ər-
zaq məhsulları istehsalını artırmaqla öz əhalisini və ye-
yinti sənayesini təmin etməyi üstün hesab edir. Bu vaxt
əsas diqqəti təbii ehtiyatların tükənməsi və insan sağ-
lamlığının qorunmasına yönəldilməsi əsas şərt kimi nə-
zərdə tutulmalıdır. Ona görə də hər bir ölkənin ərzaq tə-
minatı məsələsi bütün dövlətlərdə iqtisadiyyatın vacib
məsələlərindən olmuşdur. Bu problemi son 20 ildə qlo-
ballaşmış, artıq dünyada ərzaq məhsulları istehsalı və
ərzaq təhlükəsizliyi prioritet məsələyə çevrilmişdir.
Beynəlxalq təşkilatlar, xüsusən FAO dünyada möv-
cud olan ərzaq ehtiyatlarını araşdıraraq geniş miqyaslı
proqnozlar hazırlayırlar, onlar öz dövlətlərini mümkün
problemlər barəsində mütəmadi olaraq məlumatlandırır,
ərzaq məsələlərinin vacibliyi nəzərə alınaraq dünya bir-
liyinin ümumi səyləri istiqamətləndirirlər. Hazırda ərzaq
probleminin həlli yollarında, onun elmi araşdırılmasına
müxtəlif yanaşmalar edilir və müəyyən dəyişikliklər
aparılır.
1972-ci ildə Stokholm Müşavirəsinin iştirakçıları
ümumdünya miqyasında ərzaq probleminin həll ediləcəyi
barəsində qəti niyyətlərini bildirdilər. Bu məsələnin mü-
zakirəsində iştirak edən 170 ölkənin hər birində cari yüz-
illiyin axırına qədər aclığa son qoymaq planlaşdırıldı.
149
1994-cü ildə Rio-De-Janeyroda keçirilən iclasda
müşavirə iştirakçıları gələcək yüzilliyin problemlərini
müzakirə edərkən qeyd etmişlər ki, sabit inkişafın təmin
edilməsi, yoxsulluqla mübarizə və ərzaq təminatı hər bir
dövlətin üzərinə düşən başlıca vəzifələrdir. Bu vəzifələr
isə müxtəlif proqram, layihə və ərzaq siyasəti vasitəsilə
həyata keçirilməsi nəzərdə tutuldu. Bu məqsədlə bey-
nəlxalq forumların sənədləri tövsiyə xarakateri daşıya-
raq “qlobal miqyasda düşünmək, lokal miqyasda iş gör-
mək” prinsipi ilə hazırlanır.
Ərzaq təhlükəsizliyinin mahiyyətinə elmi qiymət
dünyada ən çox yayılmış belə ifadə olunur: Ərzaq təhlü-
kəsizliyi elə bir iqtisadi bir vəziyyətdir ki, o, əhaliyə ak-
tiv və sağlam həyat tərzi üçün tələb olunan miqdarda ər-
zaq məhsullarının istənilən vaxt əldə edilməsinə (alıcılıq
qabiliyyəti) zəmanət verir. Ərzaq bazarları üzrə tədqi-
qatçıların bəziləri hesab edir ki, ərzaq təhlükəsizliyi –
aktiv və sağlam həyatının təmin edilməsinin zəmanətli
mümkünlüyüdür. Dünya Bankı qeyd olunan fikirlə razı-
laşaraq, bura xroniki və müvəqqəti ərzaq asılılığı məf-
humunu da əlavə edir. Ölkə, region, əhalinin bir qrupu
və ya ailə o vaxt xroniki ərzaq asılılığında olur ki, ərzaq
məhsullarını almaq mümkün olmadığı səbəbindən və ya
ərzağın kifayət qədər istehsal olmaması səbəbindən il
ərzində kifayət qədər qida almır.
Rusiyanın aqrar iqtisadçı alimləri ərzaq təhlükəsiz-
liyini aşağıdakı kimi təyin edirlər: “Ərzaq təhlükəsizli-
yi-əhalinin əsas ərzaq məhsulları ilə etibarlı, zəmanətli
və qaneedici şəkildə təmin edilməsi, aclıq və yarımaclıq
150
probleminin mövcud olmamasıdır”. Daha sonra bu məf-
humun daha geniş təyini vüsət aldı. Bu təyinə görə, ər-
zaq təhlükəsizliyi müvafiq ehtiyat, potensial və zəma-
nətlər sayəsində, əsasən daxili istehsal hesabına dövlət
tərəfindən əhalinin qida ehtiyaclarının təmin edilməsi
qabiliyyəti kimi müəyyənləşdirilir ki, bu təminat tibbi
normalardan aşağı olmamalıdır.
Dostları ilə paylaş: |