Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti İslam İbrahimov

 
3. Təbii ehtiyatların müxtəlif növlərinin 
qiymətləndirilməsi üsulları 
 
Geniş tətbiq edilən qiymətləndirmə üsulları tə-
bii ehtiyatların renta və xərc (məxaric, sərfetmə) 
üsullarıdır.
Bu üsullar əsas etibarı ilə torpaqların, me-
şələrin və s. qiymətləndirilməsində tətbiq edilir. 

---

185
1)
Renta üsulu
vasitəsilə ehtiyatın qıtlığı (azlığı) 
və əhəmiyyəti nəzərə alınır. Renta təbii ehtiyatların tək-
lif edilməsinin məhdudluğu və qeyri-elastikliyinin, ha-
belə mülkiyyət subyektlərinin təsərrüfat və sosial sahə-
lərə bölünməsinin mövcudluğu şəraitində ortaya çıxır. 
Ehtiyatlara tələbat qiymətin fəal təyinedicisidir, eyni za-
manda dəyişən amildir. Təbii ehtiyatın qiyməti “kapital-
laşmış” renta düsturu ilə o şərtlə təyin edilir ki, resurs 
qeyri-müəyyən müddətə istismar olunsun: 
( )
; 
Burada, 
P 
– torpaq ehtiyatlarının qiyməti, 
R 
– illik rentanın miqdarı, 
r
– ssuda faizidir. 
Renta mütləq və differensial formalardan ibarətdir. 
Mütləq renta mülkiyyətin ehtiyat üzərində monopoliyası 
və onda həmişə mütləq formada mövcud olacaqdır.
Differensial renta təbii ehtiyatların müxtəlif key-
fiyyətlərində yaranır (məhsuldarlıqda, yerləşmədə, in-
tensivləşmədə və s.). Differensial renta I yüksək keyfiy-
yətli ehtiyatların məhdudiyyəti sayəsində yaranır və ona 
görə də bununla yanaşı yararsız sahələr də istismar edi-
lir. Differensial renta əlavə xərclər (investisiya) qoyul-
maqla renta II yaranır. Renta II bərpa olunan ehtiyatla-
rın (meşə və s.) intensiv istifadəsi zamanı yaranır. 
Yuxarıdakı qiymətləndirmə düsturu o vaxt tətbiq 
edilə bilər ki, əgər ehtiyat bərpa olandır (torpaq, meşə 
və s.) və illik renta dəyişməzdir. Renta zaman keçdikcə 
dəyişə bilər. Lakin, R
1
-in dəqiq qiymətini bilməklə, bər-
pa olunan və bərpa olunmayan ehtiyat üçün aşağıdakı 
düsturu tətbiq etmək olar: 

---

186
Əgər mənimsənilmiş təbii ehtiyatları, yəni hələ 
renta gətirməyən ehtiyatları qiymətləndirmək lazımdır-
sa, o zaman istismardan əldə ediləcək gözlənilən gəlir-
dən (R
1
) və mənimsəmə xərclərindən (K
1
) danışmaq 
mümkündür. Bu zaman ehtiyatın qiyməti aşağıdakı düs-
turla təyin edilir: