Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
45 
strategiyaları və fəaliyyətinin nəticələri haqqında hər şeyi 
bilməlidir. Heç kim üçün gizli deyil ki, yuxarıda göstərilən 
məlumatların  bir  neçəsini  əldə  etmək    çətin  olacaq.  Bu-
nunla  belə,  onların  toplaya  biləcəkləri  istənilən  məlumat, 
öz  rəqiblərinin  zəif  və  güclü  cəhətlərini  daha  dəqiq  təyin 
etməyə  və  buna  uyğun  olaraq  öz  cavab  strategiyalarını 
formalaşdırmağa imkan yaradacaqdır. 
Şirkətlər  rəqiblərin  zəif  və  güclü  cəhətlərinin  öyrə-
nilməsini  adətən ikinci,  yəni təkrar  məlumatlar, şəxsi təc-
rübə və yoxlanılmamış şayələr əsasında qururlar.

 Bundan 
başqa şirkətlər istehlakçıların, məhsul göndərənlərin və di-
lerlərin  ilkin  marketinq  tədqiqatlarını  aparmaqla  əlavə 
məlumatlar əldə edə bilərlər. Son illər əsaslı - bazis təhlili 
aparan  şirkətlərin  sayı  daima  artır.  Onlar  keyfiyyətin  və 
səmərəliliyin yollarını axtarıb tapmaq üçün öz əmtəələrini 
və sahibkarlıq fəaliyyətlərində gedən prosesləri rəqiblərin 
və  ya  digər  aparıcı  şirkətlərin  əmtəələri  və  sahibkarlıq 
fəaliyyətlərinin  problemləri  və  mərhələləri  ilə  müqayisə 
edirlər. 
Əsaslı – bazis təhlili hər bir şirkətin rəqabətə dözüm-
lülüyünün  və  gücünün  artırılması  istiqamətində  alətə 
çevrilir.   
Hər  bir  əmtəə  bazarı  üzrə  daha  təhlükəli,  diqqətə 
layiq olan rəqiblər müəyyənləşdirilməlidir ki, onlara qarşı 
şirkətlər müəyyən cavab tədbirləri görə bilsinlər.  
                                                           

 
Marketinq  elmi  cəmi  məlumatları  (informasiyaları)  ilkin  və  təkrar  hissəyə  bölür.  
İlkin  məlumatlar  ilk  dəfə,  müəyyən  hadisə  və  proseslərlə  əlaqədar  toplanan 
məlumatlardır. Bu məlumatlar daha dəqiq olur və onların toplanılmasına əlavə vaxt, 
pul vəsaiti və işçi qüvvəsi cəlb edilir.  Təkrar məlumatlar əvvəllər istifadə edilmiş, 
əlavə dəqiqləşdirilməsi tələb edilən məlumatlardır.  
 

---

 
46 
Diqqətəlayiq  güclü  rəqiblərin  təyin  edilməsində  ilk 
addım adətən müəyyən konsepsiyadan çıxış edərək həyata 
keçirilir.  Beləliklə,  rəqabət  mübarizəsində  öz  rolundan 
asılı  olaraq  bütün  təşkilatlar  dörd  qrupa  bölünə  bilərlər: 
bazar lideri, bazar iddiaçısı, ardınca gedən (və ya təqlidçi) 
və bazar sığınacağını  tapan və orada fəaliyyət göstərməyə 
çalışan təşkilat. 
Əksər sahələrdə bazarın ən çox payına malik olan və 
qiymət  dəyişmələri,  bazara  yeni  əmtəələrin  çıxarılması, 
əmtəələrin  paylanması  zonalarının  əhatə  edilməsi,  satışın 
həvəsləndirilməsi, xərclərin və marketinqə məsrəflərin op-
timallaşdırılması üzrə başqa şirkətləri qabaqlayan və  ötüb 
keçən  ümumi  qəbul  edilmiş  liderlər  mövcuddur.  Liderlik 
edən şirkətlər olduqca böyük səylər göstərirlər ki, bazarda 
öz  mövqelərini  qoruyub  saxlasınlar  və  «1  nömrəli»  ol-
duqlarını daha  da  möhkəmləndirsinlər. Bunun üçün  onlar 
eyni  zamanda  üç  cəbhədə  hərəkət  etməlidirlər.  Əvvəla, 
onlar ya yeni alıcıları cəlb etməklə, ya buraxılan məhsulla-
rın tətbiqinin yeni sahələrinin tapılması yolu ilə, ya da bu-
raxılan  məhsulun  tətbiqinin  yeniləşdirilməsi  və  tezləş-
dirilməsi  yolu  ilə  bazarı  genişləndirməyə  çalışmаlıdırlar. 
Ikincisi,  onlar  öz  bazar  paylarını  artırmağa  can  atır, 
baxmayaraq ki, bu avtomatik olaraq mənfəətin miqdarının 
artmasına  gətirmir,  belə  ki,  belə  genişlənmə  həddən  artıq 
baha  başa  gələ  bilər.  Üçüncüsü,  onlar  daim  öz  biznesini 
rəqiblərin hücumlarından qorumalı və bunun üçün  müda-
fiə strategiyalarından istifadə etməlidirlər. 
 Bazar payının  genişləndirməyə çalışan hər bir lider 
-  kompaniya  daim  öz  cari  mövqeyini  rəqiblərin  hücumla-

---

 
47 
rından  hərbi  məharətindən  və  rəqiblərinin strategiyala-
rından  istifadə  edərək,  müdafiə  etməyə  çalışmalıdır.  Bu 
məqsədlə, şirkət rəqabət mübarizəsində hərbi məharət  ki-
mi qiymətləndirilən  müdafiə strategiyasından istifadə  edə 
bilər. 
Müdafiənin əsas növü - mövqenin müdafiəsidir, han-
sı ki, onun  köməyi ilə kompaniya öz bazarı ətrafında  san-
ki  müdafiə sədləri və  qurğuları ucaldaraq, tutduğu  möv-
qeni  qoruyub saxlamağa cəhd edir. 
Təcrübə  göstərir  ki,  kifayət    qədər    maddi-texniki, 
maliyyə-iqtisadi  və  s.  təminatı  olmayan  mövqelərin  və 
əmtəələrin  müdafiəsi  tədbirləri  gözlənilən  nəticələri 
vermir. 
Hətta  möhkəm  şöhrətə  malik  olan  Coca-Cola  və 
Nescofe kimi ticarət markaları öz kompaniyalarının fasılə-
siz  inkişafını  və  mənfəətliliyini  təmin  edə  bilmirlər.  Bu 
markalar  daim  mütərəqiləşdirilməli,  bazarda  meydana 
çıxan  yeni  markalara  və  dəyişən  şəraitlərə  uyğunlaş-
malıdırlar. 
Bütövlükdə,  tutduğu  mövqeyini  saxlamağa  can  atan  
bazarın  lider  -  kompaniyası  müdafiədə  özünün  zəif  yeri 
kimi göstərə  bilən cihazlarının  möhkəmliyinə  xüsusi  diq-
qət  yetirməlidir  (cihazların  müdafiəsi).  Xüsusi  təcrübəyə 
malik  olan  məharətli  rəqiblər  adətən,  liderin  elə  bu  zəif 
yerlərinə  öz sarsıdıcı zərbələrini vururlar.  
Lakin lider, böyük fəallıq göstərərək  və  rəqiblərinə 
onlar  qarşı  tərəfə  hücuma  keçməzdən  əvvəl,    xəbərdarlıq 
mənasında  öz    zərbəsini    vura  bilər  (xəbərdarlıq  edici 
müdafiə). 

---

 
48 
Xəbərdarlıq  zərbəsinin  mənasını  məşhur  kəlamla 
aydınlaşdırmaq olar: 
«Xəstəliyin    qarşısının  alınması    onun    müalicəsin-
dən  asandır». 
Öz cinahlarının müdafiə edilməsi tədbirlərinin görül-
məsi  və xəbərdarlıq zərbələrinə baxmayaraq, yenədə  rə-
qiblər tərəfındən hücuma məruz qalmış bazar lideri yaran-
mış vəziyyətə çox tez reaksiya verməli və təcili əks hücum 
hərəkətləri  qəbul  etməlidir.  Fotoplenka  bazarında  Fuci 
Kodaka hücum etdikdə Kodak satışı kəskin stimullaşdıra-
raq  və  bir  neçə  yeni  zəngin  texniki  cəhətcə  mütərəqqi 
plenka nümunələrini təqdim edərək əks hücuma əl ataraq, 
öz rəqabət üstünlüyünü qoruyub saxlaya bilmişdir.  
Gələcəkdə müdafiə və hücum hərəkətləri üçün mey-
dan  yaratmaq  məqsədi  ilə  formalaşdırılan  mobil-yığcam 
müdafiə  yeni  bazarlarda  öz  hərəkətinin  genişləndiril-
məsinə istiqamətlənmişdır. Bazarın genişləndirilməsi yolu 
ilə  təşkilat  öz  hərəkətlərinin  kəsişmə  nöqtəsini  cari 
məhsuldan təşkilatın texnoloji və digər imkanlarının bütün 
spektirlərinə  toxunan  istehlakçıların  təlabatlarının  (ehti-
yaclarının) dərinliklərini tam başa düşməyə yönəldir. 
İri kompaniyalar bəzən belə nəticəyə gəlirlər ki, on-
lar artıq  bütün mövqelər üzrə öz  müdafiələrini tam təmin 
edə və saxlaya bilməzlər, ona görə ki, bu halda onlar, re-
sursları və imkanları bir neçə sahəyə və istiqamətə paylan-
dığı üçün tez gücünü itirir, bundan istifadə edərək rəqiblə-
ri eyni vaxtda bir neçə cəbhədə «onların tikələrini əllərin-
dən alırlar». Odur ki, onların reaksiyaları müdafiə olunan-
ların düşüncə tərzi səviyyəsinə endirilir. Bu taktiki gedişin 

---