Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
41 
rəqiblərini  müəyyən  edirlər.  Ümumiyyətlə,  rəqabətin  ba-
zar konsepsiyası imkan verir ki, şirkətlər öz çoxsaylı, real 
və  potensial rəqiblərini daha  yaxından  tanıyıb qiymətlən-
dirsinlər. Bütün bunlar isə  yaxşı uzunmüddətli bazar plan-
laşdırılmasını  həyata  keçirməyə  və  riskləri  idarə  etməyə 
imkan verir. 
Əsas  rəqiblərin  aşkar  edilməsi  prosesində  marketo-
loqlar  hər  şeydən  əvvəl  bu  suallara  cavab  verməlidirlər: 
«Bazarda hər bir rəqib nəyə can atır? Hər bir rəqibin dav-
ranışı nə ilə və necə müəyyən edilir?»   
Sualı  açıqlamazdan  əvvəl  «Marketinqin  əsasları» 
kursunun bəzi aktual məqamlarını yada salaq. 
Marketinq  elmi  ilk  dəfə  ABŞ-da  XIX  –  XX  əsrlərin 
ərəfəsində meydana gəlmişdir. Bu elm 1901-ci ildən ABŞ-
ın İlenoy və Miçeqan Universitetlərində tədris olunur. 
Marketinq  kapitalizmin  sərbəst  rəqabəti  dövründə 
baş  vermiş  iqtisadi  böhranların  səngidilməsi  və    nəticə-
lərinin aradan qaldırılması məqsədilə istifadə edilən xüsusi 
tədbirlər sistemidir. 
Marketinq  ingilis  dilindən  tərcümə  etdikdə  bazarda 
fəaliyyət  deməkdir.  Marketinqin  2000-dən  çox  tərifi  var-
dır.  Mütəxəssislərin  fikrincə  bu  elmin  ən  əhatəli  və  düz-
gün  tərifi  1985-ci  ildə  Amerika  Marketinq  Assosiasiyası 
tərəfindən verilmişdir: «Marketinq ayrı – ayrı şəxslərin və 
təşkilatların məqsədini müəyyən edən, ideyaların, məhsul-
ların və xidmətlərin niyyətinin, qiymətinin, hərəkətinin və 
realizasiyasının  planlaşdırılması  və  həyata  keçirilməsi 
prosesidir».

 
                                                           

 
A.  T.  Məmmədov.  Marketinqin  əsasları.  Dərs  vəsaiti.  Bakı,  «İqtisad  Universiteti 

---

 
42 
Marketinq    kəskinləşməkdə  olan  bazar  rəqabəti  şə-
raitində  müəssisələrin  (firmaların,  şirkətlərin  və  s)  məh-
sulları və özlərinin rəqabətqabiliyyətliliyinin artırılması və 
təmin edilməsinə yönəldilmiş tədbirlər kompleksidir. 
Bizneslə  əlaqədar  marketinq  öz  inkişafında  bu 
mərhələləri, konsepsiyaları keçmişdir: 

 
istehsalın təkmilləşdirilməsi; 

 
məhsulların təkmilləşdirilməsi; 

 
kommersiya amillərinin intensivləşdirilməsi; 

 
istehlakçının marketinqi; 

 
sosial-etik marketinq. 
 Marketinqin əsas prinsipləri bunlardır: 

 
bazarda  məhsul  satışının  səmərəli  həddinə  nail 
olunması; 

 
bazarın  tədqiq    edilməsi  və  ona  fəal  təsir  göstə-
rilməsi; 

 
insan amilinin güjləndirilməsi; 

 
fəaliyyətin istehlakçılara yönəldilməsi; 

 
müəssisənin  fəaliyyətinin  perspektiv  məqsədlərə 
yönəldilməsi; 

 
bütün  marketinq  imkanlarından  istifadə  edərək 
bazarda müvəffəqiyyətli fəaliyyətin təmin edilməsi və s. 
 Marketinqin  başlıca  məqsədi  tələb,  təklif  və  qiymət-
ləri aşağı salmaqdan, mənfəəti artırmaqdan ibarətdir. 
  Marketinqin funksiyaları isə bunlardır: 
- marketinq tədqiqatlarının aparılması; 
- məhsul çeşidinin planlaşdırılması; 
                                                                                                                           
Nəşriyyatı», 2007, səh.11.
 

---

 
43 
- məhsulların bölüşdürülməsi və satışı; 
- reklam və satışın həvəsləndirilməsi; 
- qiymətqoyma; 
- marketinqin idarə edilməsi. 
Yuxarıda  qeyd  edilənləri  nəzərə  alaraq,  bazarda  öz 
yerini tapmaq istəyən  hər kəsin  düşüncələri  marketinq  el-
minin  məqsədi  və  əsas  prinsiplərinin  göclənilməsinə  yö-
nəldilməlidir.  
Marketoloqlar yaxşı bilirlər ki, bütün rəqiblər həmişə 
öz  mənfəətlərini  artırmağa  can  atır  və  buna  uyğun  da 
fəaliyyətlərini qururlar. Həqiqətən də, şirkətlərin bir qrupu 
uzun müddətli mənfəət əldə etməyə can atdığı halda, digər 
qrupları isə, əksinə, qısa müddətli mənfəət götürməyə çalı-
şırlar.  Odur  ki,  bəzi  rəqiblər  hər  şeydən  əvvəl  bazar  im-
kanlarına  uyğun  mənfəət  götürməyi  üstün  bilirlər,  nəinki 
maksimal mənfəət əldə etməyi. 
Beləliklə,  marketoloqlar  mənfəət  götürməklə  əlaqə-
dar  rəqiblərin,  yalnız  məqsədlərinin  təhlil  edilməsi  ilə 
məhdudlaşmamalıdırlar, çünki hər bir rəqibin əhəmiyyətli-
likləri  ilə  fərqlənən  çoxlu  sayda  məqsədlər  kompleksi  ola 
bilər. Məhz buna görə tədqiqatı aparan şirkət bilməlidir ki, 
onun  rəqibləri  gəlirlilik,  bazar  payının  artması,  nəqdlərin 
hərəkəti,  texnologiya  və  xidmət  sahəsində  aparıcı  mövqe 
kimi  məqsədlərə  hansı nisbi  məna  verirlər.  Rəqibin  məq-
sədlərinin öyrənilməsi üzrə tədqiqatı aparan tərəfə  imkan 
verir ki, həmin rəqib işin hazırki vəziyyəti ilə qane olub – 
olmaması  və  rəqiblərin  müxtəlif  hərəkətlərinə  hansı 
reaksiya göstərəcəyinə dair bir nəticə çıxarsın. 

---

 
44 
Bir  şirkətin  strategiyası  digər  şirkətin  strategiyasına 
nə qədər oxşar olarsa, bir o qədər onların arasında rəqabə-
tin səviyyəsi yüksək olar. Əksər sənaye sahələrinin hüdud-
larında rəhbərləri elə qruplara bölmək olar ki, onların hər 
biri  öz  strategiyasını  güdsün.  Strateji  qrup  müəyyən  bir 
sənaye  sahəsində  mövcud  məqsədli  bazarlarında  eyni  və 
ya  oxşar  strategiyalar  güdən  bir  sıra  şirkətlər  toplusudur. 
Məsələn,  idman  ayaqqıbısı  sənayesində  işləyənlər  bir 
strateji qrupa aiddir. Marketinq tədqiqatları aparan hər bir 
şirkət  sahə  dairəsində  seçilmiş  strateji  qrupların  bütün 
parametrlərini  təhlil  etməsi  zəruridir.  Ona  rəqibin  hər  bir 
əmtəəsinin  hansı keyfıyyətdə, xarakteristikada və dərslik-
də olduğu, həmçinin istehlakçılara göstərilən xidmət, qiy-
mətin əmələ gəlməsi siyasəti, əmtəələrin yayılması zonası 
barədə, ticarət heyyətinə dair, reklam və satışın həvəslən-
dirilməsi  sahəsində  strategiya  haqqında  əsas  məlumatları 
bilmək  gərəkdir.  Tədqiqatı  aparan  tərəf  rəqiblərin  çalış-
dıqları sahələr və iş layihələri, məhsul almaları və təchizat, 
maliyyələşdirmə məsələləri, müştəriləri və s. üzrə strategi-
yaları dəqiq öyrənməlidir. Yalnız bu yolla şirkətlər rəqib-
ləri  tərəfindən  öz  strategiyalarının  həyata  keçirilməsi  və  
öz  məqsədlərinə  nail  olub-olmaması  haqda  məlumat  əldə 
edə bilər. Əlbəttə, bu hər bir rəqibin malik oldugu resurs-
lardan və iqtisadi inkişaf imkanlarından asılıdır.  
Marketoloqlar  üçün    bu  rəqiblərin  hər  birinin  güclü 
və  zəif  cəhətlərini  dəqiq  təyin  edilməsi  olduqca  vacibdir. 
Ilk addım kimi, şirkət və onun marketoloqları son bir neçə 
il ərzində rəqiblərin sahibkarlıq fəaliyyətinin hər bir növü 
üzrə  geniş  məlumat  toplamalıdır.  O,  rəqibin  məqsədləri, 

---