Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
37 
-  yeni  əmtəələrin  işlənib  hazırlanması  və  buraxılması 
(istehsalı) -------------------------------------------------------79 
-  bazarın  kompleks  tədqiq  edilməsi  və  marketinqin 
planlaşdırılması------------------------------------------------73 
- ticarət aparatının işinin təşkili--------------------------59 
- reklam və satışın həvəsləndirilməsi-------------------56 
- istehsal edilən məhsulların təkmilləşdirilməsi--------52 
- qiymət siyasəti--------------------------------------------50   
- təşkilatı quruluşun (strukturun) təkmilləşdirilməsi--44 
-  mtəələrin  ən  səmərəli  irəlilədilməsi  kanalının 
seçilməsi--------------------------------------------------------41 
- tədavül xərclərinin azaldılması-------------------------17 
- kredit (borc) siyasəti və maliyyələşdirmə------------14 
 
Xarici bazarlarda kommersiya işinə daha əhəmiyyətli 
dərəcədə  təsir  edən  amillər  sırasında  sənayeçilər  birinci 
yerə  əmtəələrin  keyfiyyətini,  sonra  qiyməti  və  yalnız  on-
dan  sonra  kredit  siyasətini,  qablaşdırmanı  və  reklamı 
qoyurlar. 
 
 
 
 
 
 
 
 
                                                                                                                           
yətləri ardıcıllığında dцzцlmцш вя faizlя тягдим едилмишдир.
 

---

 
38 
FƏSİL  II. RƏQABƏT VƏ RƏQABƏT 
MÜBARİZƏSİNİN MARKETİNQ TƏDQİQATLARI 
 
2.1. Rəqiblər və onların rəqabət mübarizələrinin 
marketinq araşdırmaları sistemi 
 
Rəqabət və marketinq araşdırmalarından, yəni tədqi-
qatlarından  danışarkən  ilk  növbədə  bir  suala  –  müasir 
dövrdə  nə  üçün  iqtisadi  ədəbiyyatlarda  daha  çox  marke-
tinq sözünə  –  bu anlayışa rast  gəlirik. Marketinq anlayışı 
dünya ölkələrinin iqtisadiyyatına, onun şirkətlərinə, müəs-
sisələrinə, iş adamlarına nə verə bilər.  
Bunu  aydın  dərk  etmək  lazımdır  ki,  marketinqdə  ən 
əsas  ikili  və  qarşılıqlı  əlavə  yanaşmadır.  Bu  bir  tərəfdən 
dəqiq və hərtərəfli bazarı, zövqləri, tələbləri öyrənməkdir; 
eyni  zamanda  istehsalı  bu  tələblərə  istiqamətləndirmək, 
buraxılan məhsulların ünvanlılığıdır; digər tərəfdən bazara 
və  mövcud  tələbə  aktiv  təsirdir.  Bax  elə  bununla  da 
marketinqin mahiyyəti, onun mühüm elementləri və funk-
siyaları  müəyyənləşdirilir  (onlardan  ən  vacibləri  bazarı 
kompleks  öyrənmək,  əmtəə  çeşidini  planlaşdırmaq,  möv-
cud  tələbləri  tam  ödəmək,  ödənilməmiş  tələbləri  aşkar 
etmək və s.). 
Beləliklə, yuxarıda sadalananlar bizə imkan verir ki,  
marketinqin mahiyyətini, müasir dövrdə onun dünya ölkə-
lərində  geniş  tətbiqinin  səbəblərini  daha  dərindən  dərk 
edək.  Marketinqin  təkamülü  hazırkı  dövrdə  ilk  növbədə 
idarəetmə  sistemini,  daxili  korporativ  təcrübəni  ciddi 
dəyişir.  

---

 
39 
Belə olduğu halda marketinq və idarəetməni, marke-
tinq və istehsalı  praktiki olaraq ayırmaq qeyri – mümkün 
olur. Çünki, müasir inkişaf şəraitində bu funksiyalar daha 
çox birləşmələr, bir – birini tamamlayır.  
Baxmayaraq  ki,  Marketinq  və  Menecment  elminin 
görkəmli alimlərindən  biri olan F.Kotler öz dərsliklərində 
qeyd  edir  ki,  Menecment  istehsalçının  marağını,  marke-
toloq istehlakçının marağını güdür.  
Buna  baxmayaraq  biz  bu  elm  sahələrini  öyrənərək 
qərara  gəlirik  ki,  marketoloq  hər  ikisinin  –  yəni,  həm 
istehsalçının , həm də istehlakçının marağını güdür.  
Marketinq  sahəsində  çalışan  görkəmli  şəxslər  tərə-
findən onun mahiyyəti haqqında yüzlərlə çox dəyərli fikir-
lər  söylənilmişdir.  Bizim  fikrimizcə  Marketinqin  ma-
hiyyəti,  onun  rolu,  miqyasından  və  əhatə  dairəsindən 
doğur. 
Marketinq  fəaliyyəti  tək  istehsal,  istehlak  sferaların-
da deyil, xalq təsərrüfatının bütün sahələrinə, yəni istehsal 
və  qeyri  –  istehsal  sahələrində  geniş  tətbiq  edilir.  Bazar 
iqtisadiyyatı şəraitində isə Marketinqin mahiyyəti daha da 
artır.  Belə  ki,  orada  daim  kəskin  dəyişən  rəqabət  hökm 
sürür.  
Rəqabət  olan  yerdə  isə  mütləq  vaxtaşırı  marketinq 
tədqiqatlarının  aparılması  zərurəti  yaranır.  Belə  ki,  rə-
qabətlə əlaqədar marketinq strategiyalarının səmərəli plan-
laşdırılması  üçün  hər  bir  şirkət  öz  rəqibləri  haqqında 
mümkün  qədər  geniş  məlumat  toplayaraq,  hər  şeyi  mak-
simal dərəcədə ayd;nlaşdırmağa çalışmalıdırlar. O daim öz 
əmtəələrini,  qiymətlərini,  satış  kanallarını  və  satışın 

---

 
40 
həvəsləndirməsi sistemini səviyyəcə ona ən yaxın olan rə-
qiblərinin  həmin  göstəriciləri  ilə  müqayisə  etməlidir. 
Məhz bu yolla hər bir bazar subyekti potensial rəqabət üs-
tünlüklərini  və  bəlkə  də  zəif  sahələrini  və  məsrəflərini 
təyin edə bilər. Kompaniyalar öz rəqibləri və onların ətraf 
mühitləri haqqında nəyi bilməlidirlər? Başlıcası isə onlara 
ən azı aşağıdakıları bilmək vacibdir: onların rəqibləri kim-
lərdir, onların  məqsədi nədir, onlar hansı strategiyalardan 
istifadə  edirlər,  onların  hansı  güclü  və  zəif  cəhətləri  var, 
onların  rəqiblərinə  qarşı  reaksiyaları  və  cavab  tədbirləri 
necə və nə ola bilər? 
Əksər  şirkətlər  öz  potensial  rəqiblərinin  təyin  edil-
məsi  probleminə  işlədikləri  sahə  zirvəsindən  və  nöqteyi 
nəzərlərindən  yanaşırlar.  Sahə  dedikdə,  biri  –  birlərini  
əhəmiyyətli dərəcədə əvəz edə bilən əmtəələr və ya əmtəə 
sinifləri təklif edən şirkətlər qrupları başa düşülür. Burada 
söhbət avtomobil sənayesi kimi və ya digər istehsal səna-
yesini  formalaşdıran  şirkətlər  toplusundan  gedir.  Əgər  bu 
sahələr çirvəsində əmtəələrdən birində qiymət qalxırsa, bu 
digər  əmtəələrə  tələbatın  artmasına  gətirib  çıxarır.  Mə-
sələn,  əgər  kofeyə  qiymət  artarsa,  bu  insanları  çaydan, 
limonaddan, Coca-Coladan və s. alternativ əmtəələrə tələ-
bin  artması  ilə  nəticələnər.  Sahə  rəqiblərini  aydınlaş-
dırmaq  əvəzinə,  şirkətlər  bu  problemə  bazar  nöqteyi 
nəzərindən yanaşa bilərlər. Belə yanaşmada isə onlar artıq 
vaxt itirməmək və vəsait xərcləməmək üçün digər şirkətlər 
kimi  ümumi  və  ortaq  məsələlərinin  həll  edilməsi  sahə-
sində istehlakçıların həmin təlabatlarını ödəməyə və ya elə 
həmin  istehlakçılara  xidmət  təqdim  etməyə  can  atan  öz 

---