Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki biznes universiteti

 
82 
də  inandırmanın strategiyası, taktikası və texnikası barədə 
olduqca  dəyərli  fikirlər  söyləmişdir.  Misal  üçün  Aris-
totelin  fikrincə  inandırmaya  aşağıdaki  amillər  vasitəsilə 
nail olunur: 
-
 
natiqin  xarakteri və davranış tərzi ilə; 
-
 
onun dinləyicilərə emosional təsiri, eləcədə müəy-
yən    şəraitdə  onların    hissləri  və  ovqatlarının  duyğulan-
dırılması ilə; 
-
 
məntiqi dəlillərin məzmunu ilə. 
Effektli  inandırıcı  kommunikasiyaların  yaradılması 
ilə əlaqədar qədim  yunanların təklif  etdikləri yanaşmala-
rın  təhlili əsasında müasir marketinq elminin  kommuni-
kasiyalarının  qurulması    prinsiplərini  acıqlamaq  olar 
(cədvəl 6). 
Qədim  yunan  ritorikasının  çiçəklənməsi  dövründən 
sonra  insanlar  arasında  yaranan    kommunikasiyalar  haq-
qında    fundamental  araşdırmalar  təxminən  min  ildən  çox 
müddət ərzində  dayandırıldı. Bu onunla izah edilir ki, fəl-
səfə elmi insanlar arasında yaranan kommunikasiyalardan 
öz  diqqətini    insan  və  Allah  arasında    qurulan  kommu-
nikasiyalara yetirdi. 
Yalnız  XIX əsrin  sonu və XX əsrin əvvəlində qəzet 
və  jurnalların  çap    edilməsi,  radionun  meydana  gəlməsi, 
dəmir  yolu  nəqliyyatının  inkişafı,  eləcədə  digər  elmi-tex-
niki  nailiyyətlərin  nəticəsində  insanlararası  yaranan 
kommunikasiyalar  aktuallaşaraq,  yenidən  xüsusi  diqqət 
obyektinə  çevrilməyə    başladı.  Bütün  bu  proseslərdə 
İohann  Qütenbеrq  tərəfindən  1450-ci  ildə  ilk  çap  dəzga-
hının  yaradılması, XX əsrin 50-60-cı illərində kütləvi  in-

---

 
83 
formasiya  vasitələrinin elektron şəbəkələrinin formalaşdı-
rılması  cəmiyyətin  inkişafına  olduqca    böyük  təsir  gös-
tərdi. 
 Hesab edilir ki, kütləvi informasiya-kommunikasiya 
anlayışını    ilk  dəfə  elmi    dilə  gətirən    məşhur    amerikan 
sosioloqu Horald Lassuel  olmuşdur. Həmin  alim  1942-ci 
ildə “kommunikasiya düsturunu” açıqlayaraq, deyd etmiş-
dir  ki,  bu  düstur    ardıcıl  olaraq  aşağıdakilara  cavab  tap-
maqdan    ibarətdir:  “məlumat  kimdəndir?”-  “məlumat  nə-
dən  ibarətdir?”-  “məlumat    hansı  kanalla  daxil  olub?”-
“məlumat kimə ünvanlandırılıb?”-“məlumatın effekti necə 
olub?”.                             
Sonralar  bu sadələşdirilmiş kütləvi informasiya  nə-
zəriyyəsi  P.Lazarfeld,  B.Berelson,  H.Hode  və  E.Kats 
tərəfindən  irəli  sürülmüş  “iki  mərhələli  kommunikasiya”  
və ya  “kommunikasiyanın  iki mərhələli axını” modeli ilə 
əvəz  edildi.  Həmin  modelə  görə  kütləvi  informasiya  
kommunikasiyalarından    fikirlər    əsasən  qeyri-formal    li-
derlər arasında yayılır və yalnız bundan sonra, geniş audi-
toriyalara  çataraq dövr edir və tədricən dəyişilir. Belə  ki, 
informasiyanı  əldə  etmiş  hər  kəs,  səviyyəsindən,  təh-
silindən və s. asılı olaraq, onu  bir gədər təhrif edərək, ən 
yaxşı halda ilk variantın yalnız 60%-nı öz birinci dinləyici 
(oxucu)  qrupuna  catdıra  bilir.  Bu  hal  marketinqin  möv-
qeləşdirmə  nəzəriyyəsi  üçün çox vacibdir, çünki kütləvi 
kommunikasiyanın  təsiri  ilə  yanaşı,  reklamın  da  təsir 
mexanizmində özünü birüzə verir.  
 
 
 
 
 
 
 

---

 
84 
Cədvəl 6. 
Ritorikanın  baza prinsiplərinə 
əsasən marketinqin kommunikasiyalarının 
formalaşdırılması prinsipləri. 

 
 
Kommunikasiya prosesinin elementi 
Kommunikasiyanın mövzusu 
Kommunikasiyanın məzmunu 
Məlumatı alan 
Məlumatın mənbəyi 
İnamın  əsası 
Mənbənin və alanın qarşılıqlı fəaliyyəti 
 
Platonun yanaşması 
Natiq danışacağının  predmetini  bilməlidir 
Düşüncələrin prinsiplərinin fəlsəfi baxımdan  əsaslandı-
rılması 
Dinləyicilərin ruhi keyfiyyətləri və psixologiyalarından 
baş çıxarmaq qabiliyyəti 
Natiqin özünün şəxsiyyət kimi  mənəvi xarakteri 
İnam məlumatı alanın biliyinə əsaslanmalıdır. 
Kommunikasiyanın qarşılıqlı qorunub saxlanılması. 
 
Aristotelin  yanaşması 
Natiq özünün  düzgünlüyünə əmin olmalıdır 
Məntiqi dəlil və sübutların məzmunu 
                                                           

 
Моисеева  Н.К.,  Рюмин  М.Ю.,  Сушаенко  М.В.,  Будник  А.В.  Брендинг  в 
управлении  маркетинговой  активностью  /  Под  ред.  Проф.  Н.К.  Моисеевой.  -
М.: Омега-Л, 2003, с.57.
 
 

---

 
85 
Dinləyicilərə  emosional  təsir  etmək,  şəraitə  uyğun  on-
larda hisslərin və ovqatların coşdurulması qabiliyyəti 
Natiqin xarakteri və davranışı 
İnam  məlumatı  alanın  biliyi  ilə  yanaşı,  onun  məlumatı 
ötürənə  inandığına  əsaslanmalıdır  (özü  real  vəziyyəti 
bil-məsə belə) 
Kommunikasiyanın qarşılıqlı qorunub saxlanılması. 
 
Marketinqin kommunikasiyalarının   
formalaşdırılması prinsipləri 
Marketinq  kommunikasiyasının  mövzusunu  ona  görə 
bilmək    lazımdır  ki,  çoxsaylı  arqumentlərin  içindən  
istehlakçilar üçün  daha vacib  olanları seçmək mümkün 
olsun. 
İstehlakçılar  üçün  vacib  olan  arqumentlərdən    istifadə 
edilməsi marketinqin  kommunikasiyasının effektliliyini 
yüksəldir. 
Marketinqin  kommunikasiyasının  effektli təşkili  üçün  
istehlakçilar və onların davranışlarının  hərtərəfli  tədqiq 
edilməsi gərəkdir. 
Məlumat  kanalının mənbəyi ilə yanaşı (marketinqin so-
sial  etik  konsepsiyası),  marketinqin    kommunikasiya 
kanalında  mənəviyyatlı və ya etik olmalıdır. 
Marketinqin kommunikasiyasının  başlıca məqsədi uzun 
müddət ərzində müəyyən əmtəənin və ya xidmətin əldə 
edilməsi üçün alıcıya inandırmaqdan ibarət olmalıdır.  
Alıcının istehsalçiya göstərdiyi təsir marketinq tədqiqat-
ları  və  onların    nəticələri  üzrə  qəbul    edilən  qərarlara 
söykənir. 
 

---