Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
4 Azərbaycanın maddi mədəniyyət tarixinin tipoloji baxımdan tədqiq olunmasına rəvac verən, onun tədris və təbliğ edilməsinin ilk təşəbbüskarı olmaq etibarı ilə AMEA-nın müxbir üzvü, millət vəkili Yaqub Mikayıl oğlu Mahmudovun xidmətlərini minnətdarlıqla xatırlayıram. Əsərin işıq üzü görməsində xeyirxah səylərini əsirgəməyən «Bakı Universiteti» nəşriyyatının direktoru İslam Şirinova, nəşriyyatın əməkdaşları Ulduza Saniyevaya, Azadə İmanovaya və BDU-nun Tarix fakültəsi «Azərbaycanşünaslıq» ETM-in əməkdaşı Sevil Heydərovaya səmimi təşəkkürümü bildirirəm. Monoqrafiyanın müvafiq bölmələrinə aid rəngli illüstrasiyaların hazırlanmasında Azərbaycan Dövlət İncəsənət Muzeyinin, Azərbaycan Xalçası və Xalq Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin, «Şirvanşahlar sarayı» kompleksi Dövlət Tarixi-Memarlıq Qoruğu Muzeyinin elmi əməkdaşlarının, nəhayət Azərbaycan Milli Kulinariya Mərkəzinin direktoru Tahir Əmiraslanovun və peşəkar fotoqraf Mübariz Hüseyn oğlu Dadaşovun təmənnasız köməyi olmuşdur. Onların xeyirxah səylərini yüksək qiymətləndirir və minnətdarlığımı bildirirəm. 5 GİRİŞ 1.Azərbaycanın maddi-mədəni irsinin inkişaf mərhələləri İbtidai icma cəmiyyətinin maddi mədəniyyət örnəkləri Azərbaycan ərazisinin füsunkar təbii-coğrafi şəraiti biososial varlıq olmaq etibarilə ibtidai insanın təşəkkül tapması üçün zəruri şərt olan hər cür əlverişli ekoloji amillərə: mülayim iqlimə, zəngin flora və fauna aləminə malik olmuşdur. Məhz ekoloji şəraitin bu cür əlverişli olması səbəbindən Cənubi Qafqazın bu dilbər guşəsi tarixən dünyanın ilk sivilizasiya mərkəzlərindən birinə çevrilmişdir. Yaşı milyon yarım ili haqlamış dünya şöhrətli Azıx düşərgəsi və onun ibtidai sakinlərindən biri hesab edilən azıxantrop olduqca münbit və bol təbii qida mühitində təşəkkül tapmışdır. Təbiətin səxavəti üzündən tarixi Azərbaycan ərazisi dünyanın ən qədim sivilizasiya beşiklərindən birinə çevrilmişdir. Bu ərazidə zaman etibarı ilə biri-digərini əvəz edən bir sıra arxeoloji mədəniyyət örnəyi təşəkkül tapmışdır. Ölkəmizin ilk arxeoloji mədəniyyətlərindən biri Kiçik Qafqazın cənub-şərq ətəklərinə düşən Quruçay hövzəsində təşəkkül tapmışdır. Quruçay mədəniyyəti daşıyıcıları çaydaşından bəsit əmək alətlərinin ilk tipoloji nümunələrini yaratmaqla, yurdumuzun qədim sakinlərinin sonrakı sosial-mədəni tərəqqisinə texniki zəmin hazırlamışdır. İbtidai icma cəmiyyətinin maddi mədəniyyəti bilavasitə insanın yaranması prosesinin gedişində təşəkkül tapmaqla, zaman etibarı ilə o, 1,5-2 milyon ilə yaxın çox böyük tarixi mər- hələni əhatə edir. İbtidai insanın yaranmasının ilk mərhələsi üçün səciyyəvi olan erkən ovçuluq, yığıcılıq, bəsit əmək alətləri və oddan istifadə kimi ümdə mədəni dəyərlər meydana gəlmişdir. İnkişaf etmiş ovçuluq, ixtisaslaşmış yığıcılıq, habelə torpağın bəsit becərilməsi (toxa əkinçiliyi) və maldarlığın meydana gəlməsindən başlamış ilk sinifli cəmiyyətlərin yaranmasına qədərki çox geniş dövrün maddi mədəniyyət tarixinin öyrənilməsi arxeoloji araşdırmalarla yanaşı, həm də etnoqrafik tədqiqat orbitinə daxildir. Azıx mağarasının Şel və Aşel dövrlərinə aid alt mədəni təbəqələrindən çaydaşından dü- zəldilmiş ən bəsit əmək alətləri aşkar olunmuşdur. Bunların arasında «giqantolit» adlanan və bənzərinə dünyanın paleolit abidələri arasında çox nadir hallarda təsadüf edilən iri (azman) daş alətlər diqqəti cəlb edir. Bununla yanaşı, mağaradan yurdumuzun ən qədim sakinlərindən olan azıxantroplara məxsus daşdan düzəldilmiş əl çapacağı, kobud çapılmış bizvari alətlər, itiuclular, bəsit qaşovlar tapılmışdır. 1 Bütün bu faktlar Azərbaycan ərazisində ibtidai insanın uzaq daş dövründə təşəkkül tapdığını göstərən nadir maddi mədəniyyət nümunələri olub misilsiz elmi əhəmiyyətə malikdir. Azərbaycanda paleolit dövrünün maddi mədəniyyət örnəkləri mağara məskənləri və (Azıx, Damcılı, Daşsalahlı, Tağlar və s.) açıq tipli düşərgələr (Qayalı, Acıdərə, Şişquzey, Qədirdərə, Çaxmaxlı, Marallı və s.), habelə onlardan əldə olunmuş müxtəlif tipoloji növə malik daş alətlərlə təmsil olunur. 2 Quruçay mədəniyyəti dövründə daşişləmə texnikasının təkmilləşməsi Mustye və Son paleolit mədəniyyətlərinin yaranması ilə nəticələnmişdir. Mustye (orta paleolit) dövrünün əmək alətlərini düzəltmək üçün qədim insanlar xammal kimi təkcə çay daşından deyil, «obsidian» adlanan vulkan şüşəsindən də istifadə etməyin yollarını öyrənib mənimsəmişdilər. Bu fakt yurdumuzda Mustye mədəniyyətinin ən gözəçarpan nailiyyətlərindən biri sayılır. Mustye dövrü insanlarının digər sosial uğuru bu dövrün sonlarından etibarən qəbilə quruluşunun təşəkkül tapması olmuşdur. 3 Azərbaycanın son paleolit abidələrindən (Tağlar, Damcılı, Yataq yeri) əldə olunmuş maddi mədəniyyət nümunələri, əsasən, çaxmaqdaşı, bazalt, obsidian və dolomitdən olub daha təkmil texniki üsullarla hazırlanmışdır. Bunların çoxu uzunsov qəlpələrdən düzəldilmiş mikrolit alətlərdən (bıçaq, biz, qaşov, kəski və s.) ibarət olmuşdur. 4 Paleolit dövrünün mədəni-texniki uğurları, öz növbəsində, Mezolit mədəniyyətinin təşəkkül tapmasına gətirib çıxarmışdır. Qədim daş dövrünün başa çatması ilə əlaqədar Azərbaycan ərazisində məskunlaşmış ibtidai icmaların həyatında, həm də onların maddi mədəniyyət tarixində yeni bir mərhələ başlanmışdır. Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|