Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ baki döVLƏt universiteti
Yüklə 5,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
18 elmi işçi (R.İ.Babayeva) məşğul olmuşdur. Onun əsas tədqiqat obyekti Quba əhalisinin adət- ənənələri olsa da, işin gedişində o, Quba əhalisinin məişət və təsərrüfat həyatına, o cümlədən, maddi mədəniyyətinə dair də xeyli material toplamışdır. 9 Daha sonra R.İ.Babayeva Abşeronun toy adətlərinin tədqiqinə başlamış 10 və bölgə əhalisinin ənənəvi yeməklərinə və mətbəx qablarına dair külli miqdarda faktik material toplamışdır. 11 Xüsusilə kənd təsərrüfatı məhsulları və yeməli yabanı bitkilərin əldə olunması, qurudulması və saxlanması üsullarına dair müəllifin topladığı məlumatlar özünün zənginliyi və yeniliyi ilə seçilir. Həmin dövrdə Azərbaycan Tarixi Muzeyinin əməkdaşları da Azərbaycan rayonlarına ekspedisiya və səfərlər təşkil etmək yolu ilə xeyli maddi mədəniyyət nümunəsi toplayıb muzeyin stend və fondlarını zənginləşdirmişlər. Bununla yanaşı, onlar həm də tədqiqat səciyyəli bir sıra işlər görmüşlər. Muzeyin əməkdaşlarından Z.A.Kilçevskaya, 12 M.İ.Atakişiyeva 13 Azərbaycan tikmələri, təkəlduz məmulatı, qadın geyimləri, ev avadanlığı və s. barədə xeyli faktik material toplayıb dərc etdirmişlər. Müharibədən sonra Azərbaycan Tarixi İnstitutunda etnoqrafik tədqiqatları genişləndirmək məqsədilə İ.A.Məcidova və D.S.Səfərova çöl tədqiqat işlərinə cəlb edilmişlər. İ.A.Məcidova Abşeronda maldarlıq məhsullarının hazırlanması və saxlanması üsullarını öyrənmək üçün yarımadanın 43 kəndindən etnoqrafik çöl materialları toplamışdır. 14 1947-ci ildən etibarən İ.A.Məcidova Şirvan bölgəsinin Küdrü düzündə məskunlaşmış maldar padarların məişətini öyrənməklə məşğul olmuşdur. İ.A.Məcidovanın müəyyən etdiyinə görə, başlanğıcını Xançoban tayfa birliyindən götürən və 12 qəbilədən (oymaqdan) ibarət olan Şirvan padarları vaxtilə Ərdəbil mahalında yaşamışlar. Onlar Küdrü düzünə Muğandan keçib gəlmişlər. Müəllif il boyu alaçıqlarda yaşayan padarların təsərrüfat məşğuliyyəti (qoyunçuluq, sığırçılıq, atçılıq, dəvəçilik və s.) ilə yanaşı, onların maddi mədəniyyətinə (geyimlər, bəzəklər, yeməklər, qablar, süd məhsulları, onların hazırlanma, saxlanma və istifadə üsullarına) dair zəngin etnoqrafik materiallar toplamışdır. 15 Eyni sayaq etnoqrafik çöl materialları Mil düzündən D.S.Səfərova tərəfindən də əldə olunmuşdur. 16 XX əsrin 50-ci illərindən etibarən Azərbaycan etnoqrafiyasında peşəkar elmi tədqiqatçılar nəsli yetişməyə başlamışdır. Azərbaycanın tarixi etnoqrafiyasının müxtəlif sahələri, o cümlədən, maddi mədəniyyət tarixinin ayrı-ayrı məsələlərinə dair ciddi elmi tədqiqat və axtarışlara başlanmışdır. H.A.Quliyev, 17 T.Ə.Bünyadov, 18 Ş.A.Quliyev, 19 Q.C.Cavadov, 20 Ə.Ə.İzmayılova 21 və b. Azərbaycanın aqrar etnoqrafiyasının mühüm problemlərini araşdırarkən maddi mədəniyyətin spesifik sahəsi olan əmək alətlərinin tədqiqinə xüsusi diqqət yetirmişlər. Bu cəhətdən Q.C.Cavadovun Azərbaycanın xalq əkinçilik texnikasına həsr olunmuş məqalə və monoqrafiyaları təqdirəlayiq tədqiqat işlərindən sayılır. Azərbaycanın tarixi etnoqrafiyasının bütün bu uğurları ilə yanaşı, maddi mədəniyyət tarixinin bütöv halda, bütün bölgələr üzrə tam şəkildə tədqiq olunmasının elmi prinsiplərinin işlənib hazırlanması bilavasitə Q.T.Qaraqaşlının əməli fəaliyyəti ilə bağlı olmuşdur. Onun «Azərbaycanın maddi mədəniyyəti» adı ilə təqdim etdiyi monoqrafik tədqiqat işi Kiçik Qafqaz əhalisinə həsr olunsa da, əslində o, bütövlükdə Azərbaycan ərazisini əhatə etmişdir. Hətta tədqiqat prosesində müəllif bir sıra hallarda maddi mədəniyyətin bu və ya digər elementinin tipoloji oxşarlarını vətənimizin hüdudlarından çox-çox uzaqlarda bəlli olan faktlarla tutuşdurub müqayisəli şəkildə araşdırmışdır. 22 Həmin tədqiqat işinin digər bir əməli əhəmiyyəti də Azərbaycanın maddi mədəniyyətini etnoqrafik bölgələr üzrə öyrənmək zərurətinin elmi surətdə əsaslandırılmasından ibarət olmuşdur. Bundan sonra Şirvan, 23 Gəncəbasar, 24 Qarabağ, 25 Şəki, 26 Şahdağ xalqları, 27 Qərbi Azərbaycan 28 və Muğanın 29 maddi mədəniyyəti etnoqrafik bölgələr üzrə tədqiq olunmağa başlanmışdır. Bunlarla yanaşı, Azərbaycanın maddi mədəniyyətinin ayrı-ayrı sahələri həm bölgələr üzrə (M.N.Nəsirli, 30 Ə.Ə.İzmayılova, 31 Y.Ə.Rüstəmov 32 ), həm də bütövlükdə Azərbaycan materialları əsasında (V.P.Kobıçev, 33 M.M.Quliyev, 34 T.M.Kərimov, 35 V.Ə.Əhmədova, 36 Q.Rəcəbov, 37 Ş.A.Quliyev, 38 H.A.Quliyev, 39 Z.A.Kilçevskaya, 40 M.Xalfina- Qubaydulina 41 ) tədqiq olunmuşdur. Bu sayaq məlumatlar Azərbaycanın sənət istehsalı 42 və şəhər məişətindən 43 bəhs edən etnoqrafların tədqiqatlarında da mühüm yer tutur. 19 Azərbaycan etnoqrafları, habelə Ermənistan, 44 Gürcüstan 45 və Dağıstanda 46 yaşayan azərbaycanlıların da maddi mədəniyyətinin öyrənilməsi sahəsində xeyli işlər görmüşlər. Azərbaycanın maddi mədəniyyətinin incəsənət və memarlıq aspektindən tədqiq olunması sahəsində də xeyli səmərəli araşdırmalar aparılmışdır. Maddi mədəniyyət elementlərinin, xüsusilə ənənəvi geyim və bəzəklərin sənətşünaslıq baxımından elmi əsaslarla dərindən tədqiq olunmasında Azərbaycan MEA akademiki R.S.Əfəndiyevin çox böyük zəhməti və səmərəli xidməti olmuşdur. 47 Maddi mədəniyyətin ümdə elementləri olan xalça, 48 parça, 49 zinət, 50 keramika, 51 ağac, 52 şüşə, 53 bədii metal 54 məmulatı və s. növlərinin sənətşünaslıq baxımından araşdırılması ənənələri sonralar da uğurla davam etdirilmişdir. Bütün bu tədqiqatlar ənənəvi maddi mədəniyyət nümunələrinin etnoqrafik aspektinə xeyli dərəcədə aydınlıq gətirmişdir. Azərbaycanın ənənəvi inşaat mədəniyyətinin memarlıq aspektlərinin araşdırılması sahəsində XX əsrdə olduqca təqdirəlayiq işlər görülmüşdür. Bunların arasında məskənsalma (qala, şəhər-qala, kənd, qəsəbə, şəhər, qəsr), xalq yaşayış evləri, ictimai bina və tikililər (saray kompleksləri, karvansara, rasta- bazar, körpülər, müdafiə istehkamları), dini-xatirə abidələri (məbəd, xanəgah, məscid, təkyə, zaviyə, türbə və s.) ilə bağlı tədqiqatlar xüsusi yer tutur. 55 Peşəkar memarlıqla üzvi surətdə bağlı olan bu sayaq tikililərin inşası həm də əsrlərin, minilliklərin dərinliklərindən süzülüb gələn xalq inşaat ənənələrindən nəşət tapmışdır. Ona görə də xalqımızın tikinti mədəniyyətinin memarlıq və etnoqrafik aspektləri bir çox cəhətdən bir- birilə vəhdətdə öyrənilmişdir. 1 Bax: В.А.Рюмин. Талышский край. Б., 1923; Yenə onun. Краткий исторический и этнографический очерк Азербайджана. - "Азербайджанский настольный календарь, 1922-1923"; М.Г.Велиев. Население Азербай- джана. -АНК, 1924-1925 г. Б., 1925г.; Б.В.Миллер. Предварительный отчёт о поездке в Талыш летом 1925 г.Б., 1926; Г.Ф.Чурсин. Азербайджанские курды (этнографические заметки). -"Изв. Кавказского историко- археологического Института", т. III, Тиф., 1925; Yenə onun. Талыши (этногhафический очерк). "Изв. КИ- АИ", т.1Y, Тиф., 1926; Р.Эфендиев. Памятники древности в Нухинском уезде. - "АзКОМСТАРИС", Б., 1927; Б.В.Миллер. Таты, их расселение и говоры. Б., 1929; А.Губайдулин. К истории шелководства в Азер- байджане.- "Изв. Общества обследования и изучения Азербайджана", 1927, №5; М.В.Кулиева. Кибитки на яйлагах полукочевых тюрок Казахского уезда.-"Изв.ООИАз", 1927, №5; М.Авдеев. Мильско-Карабахская степь. Б., 1929; Д.Коллестинов. Кочевое скотоводство. "Изв.ООИАз.", 1926, №3; Коса оглы. Кочевой быт Казахского уезда. - ЭВА, 1925 №10-11; А.Карашарлы. Санитарно-бытовые очерки азербайджанской про- винции: сел. Агджабеди-Хальфараддин Агдамского уезда.- "Изв. ООИАз, 1928, №: 6; Д.Шарифов. Кресть- янская усадьба 3 и 4 районов Нухинского уезда.-"Изв. ООИАз", 1927, №4. А.К.Алекперов. У айрумов.- "Изв.ООИАз", 1927, № 5; Yenə onun. Поездка в Зангезур и Нах.край.-"Изв.ООИАз", 1927, №4. 2 И.М.Джафарзаде. Этнографическая работа в Азербайджанской ССР за 1946-1947 годы. – «Изв. АН Азерб. ССР», 1948, № 7, с.54; Yenə onun. Искусственное орошение и народные способы водобснабжения на Аб- шероне. -ВЭК, Тб., 1952; Yenə onun. 1933-cü il Şamaxı -Nuxa ekspedisiyasının hesabatı. Azərb. MEA TİEA, inv.№60. 3 А.И.Халилов. Великий Октябрь и научный прогресс на примере Азербайджанской ССР. –«Изв. АН Азерб. ССР (серия истории, философии и права)», 1987, № 4, с.55. 4 «Изв. Азерб. филиала АН СССР», 1936, № 1. 5 И.И.Мещанинов. Пиры Азербайджана. Л., 1931. 6 А.К.Алекперов. Задачи этнографии Азербайджана. - СЭ, 1932, № 5-6, с.187-195; Yenə onun: К вопросу изучения культуры курдов Азербайджана. - "Тр. АзФАН СССР", XXV, Историческая серия. Б., 1936, с.33- 61; Yenə onun: Женская одежда Азербайджана. - Исследования по археологии и этнографии Азербайджана. Б., 1960, с.118-133; Yenə onun: Секция истории материальной культуры за первый год работы. - там же, с.10-18 . 7 А.Букшпан. Азербайджанские курды. Б., 1932. 8 Е.Пчелина. По Курдистанскому уезду Азербайджана. - СЭ, 1932, №4. 9 R.İ.Babayeva. Quba şəhərinin toy adətləri. B., 1946. 10 Р.И.Бабаева. Материалы для изучения свадебных обрядов на Абшероне в прошлом. - АЭС, вып.1, Б., 1964. 11 Р.И.Бабаева. Пища населения Абшерона; Yenə onun. Утварь Абшерона. Hər iki əlyazması Azərb. MEA TİEA-da saxlanılır. İnv.№3632, f.1, s.10-11. 12 З.А.Кильчевская. Азербайджанские вышивки XIX века. - МКА, т.1, Б., 1949; Yenə onun. Нухинское выши- тое покрывало для седла. - ДАН Азерб.ССР, 1946, № 1; Yenə onun. Азербайджанский женский костюм XIX века из селения Оджек Халданского района. - МКА, т.II, .Б., 1951; Yenə onun. Азербайджанский женский костюм XIXв. из Карабаха.-ВЭК, Тб., 1952. 13 M.İ.Atakişiyeva. Mingəçevir şəhərinin ətraf kəndlərində ev avadanlığı. - AMM, II c, B., 1951: Yenə onun. На- родная утварь в селениях и окрестностях г. Мингечаур и Самурского района.- ВЭК; Тб., 1952. Yüklə 5,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|