Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ sumqayit döVLƏt universitetiNİn nəZDİNDƏ

Zama haqqinda anlayislarin inkisafi 
Zamani teyin etmek usagin eqli inkisafinda ve emeli fealiyyetinde muhum rol oynayir. Zaman 
anlayisi hiss uzvleri vasitesile deyil tekrar olunan heyat hadiseleri ile formalasir. Usaqlar cox 
vaxt bu gun sabah dunen ve s. zaman anlayislarini bir birine qarisdirirlar. Buna gorede vaxt 
munasibetlerini basa dusmek ucun ondan gundelik heyat faktlarini ayirmaq teleb olunur. Bu 
usagin vaxtli baxtinda yemesi ve yuxuya getmesinin tenzimlenmesi ile heyata kecirilir. 
Vaxti basa dusmek vaxt ardicilligini vaxtin uzunlugunu anlamaq demekdir. Usaq uc yasindan 
bunlari derk etmeye baslayir. Meselen: "Anan senin dalinca ne vaxt gelecek?" sualina "Nahar 
edib gezmeye getdikden sonra anam menim dalimca gelecekdir" cavabini verir. Bes yasinda 
olanda gece gunduz hadiselerini ferqlendirir ve onlari duzgun deyir. "Bu gun sabah dunenki" 
ifadelerini duzgun isledirler. Alti yasli usaqlar ise fesillerin ve cari ayin adini deye bilir. 
Esitme qavrayisinin inkisafi 
Bir yasdan baslayaraq usaqda tebietde ve etraf alemde olan sesleri dinlemek ferqlendirmek 
qabilliyeti inkisaf etmeye baslayir. Mesenin sesini cayin siriltisini quslarin negmesini esiden 
usaqda xos ehval ruhiyye yaranir. Butun bunlar usaqlarda heyat ucun zeruri olan esitme 
diqqetini inkisaf etdirir usaqlarin sensor tecribesini zenginlesidirir. Iki yasli usaqda fonetik ses 
kifayet qeder inkisaf edir. Usaqlar mektebeqeder yas dovrunde kar ve cingiltili samitleri musiqi 
ve danisiq seslerini ferqlendirmeyi bacarirlar. Seslerin yuksekliyine ve uzanmasina gore 
ferqlendiyine usaqlara oyretmek cox ehemiyyetlidir. 
Negme telimi prosesinde usaqlarin qarsisinda tekce numune uzre negmeni oxumaq vezifesi 
deyil hemde sesleri ferqlendirmek vezifesi qoyulmalidir. 
Taktil (Toxunma) hesasliginin inkisafi 
Esyani tanimaqda usagin el ile pna toxunmasi muhum ehemiyyet kesib edir. 
Usaqlar esyani teyin ederken gorme ile kifayetlenmir ona el ile de toxunurlar. Paltarlainin 
parcasini mueyyen etmek ucun ona el ile toxunurlar. Qumun sepelenib dagilmasini gilin ise 
dagilmamasini gorur gilden muxtelif fiqurlar hazirlamaq ucun onun bu xasessesinden istifade 
edirler. Qar da buz da soyuqdur lakin bunlara el ile toxunduqda usaqlar qarin yumsaq buzun ise 
berk olmasini hiss ediler. Elece de usaqlar bezi heyvanlarin tukunun hamar digerlerinin ise 
yumsaq oldugunu ona el ile toxunmaqla teyin edirler. Te
əbiyəci əsyalarin bərk yumsaq hamar 
s
ərt six seyrək və agır olmasina dair ifadələri usaq leksikasina daxil etməlidir. Bunun ucun 
oyunun must
əsna əhəmiyyəti vardır. Məsələn tərbiyəci usaqlarin toxunma vasitesile 
hessasligini inkisaf etdirmek ucun agacdan duzeldilmis ve yumsaq tuklu oyuncaqlardan istifade 

---

ederek muxtelif oyunlar hazirlayirlar. Oyunun gedisinde ise bu meqsede asagidaki suallardan 
istifade 
edir. 
"Siz hansi yumsaq tuklu heyvanlari taniyirsiniz?". Sizin hansi oyuncaqlariniz yumsaqdir?" 
"Agacdan ne duzeldirmisdir?"