Azərbaycan respublikasi
Yüklə 0,51 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ünvan
5
Tərtibçidən
T əqdim edilən vəsaitdə 1918-ci ilin mart soyqırımında erm
ənilərin azərbaycanlılara qarşı törətdikləri qətliam haqqında h əqiqətlərin təbliğinə kömək etmək məqsədilə tövsiyələr veril- mişdir. Əlavələr bölməsində 31 Mart soyqırımı haqqında gör- k əmli şəxslərin, elm və mədəniyyət xadimlərinin çıxışlarından sitatlar, mövzu il ə əlaqədar rəsmi sənədlər, istifadə olunmuş ədəbiyyat siyahısı təqdim edilmişdir. N əşrlə bağlı rəy və təkliflərini Milli Kitabxanaya göndərən müt əxəssislərə və oxuculara əvvəlcədən minnətdarlığımızı bildiririk.
1000 Bakı ş., Хaqani küç. 57.
6
Giriş XX
əsrin əvvəllərində Azərbaycanda müxtəlif ictimai- siyasi hadis ələr yaşanmışdır. Bu hadisələrdən biri, miqyası və q əddarlığı ilə seçilən 1918-ci ilin 30 mart - 3 aprel tarixində Bakı şəhərində və Bakı quberniyasının müxtəlif bölgələrində, el əcə də Şamaxı, Quba, Xaçmaz, Lənkəran, Hacıqabul, Salyan, Z əngəzur, Qarabağ, Naxçıvan və digər ərazilərdə Bakı Soveti v ə daşnak erməni silahlı dəstələrinin azərbaycanlılara qarşı tör ətdiyi soyqırımı cinayətləri olmuşdur. Erm əni terrorçularından təşkil olunmuş Bakı Kommunası bütövlükd ə Bakı quberniyasını azərbaycanlılardan təmizləmək m əqsədilə 1918-ci ilin mart ayında bu mənfur planlarını bolşevik bayrağı altında reallaşdıraraq, Azərbaycanın ayrı-ayrı bölg
ələrində kütləvi qətllər həyata keçirmişdilər. Həmin gün- l ərdə erməni millətçiləri tərəfindən törədilmiş vəhşiliklər Azər- bay can xalqının yaddaşında əbədi həkk olunmuşdur. Kütləvi terror aktlar ı nəticəsində minlərlə azərbaycanlı məhz milli m ənsubiyyətinə görə öldürülmüş, yüzlərlə kənd yandırılmış, bir sıra milli-mədəni abidələr dağıdılaraq məhv edilmişdir. Qırğınlara 1917-ci il dekabr ayının 16-da RSFSR Xalq Komissarları Soveti tərəfindən Qafqaz işləri üzrə fövqəladə komissar t əyin edilmiş Stepan Şaumyan başçılıq etmişdir. 1918-
ci il martın 30-da səhər tezdən erməni bolşevik birləşmə- l əri Bakını gəmilərdən yaylım atəşinə tutmuş, silahlı daşnaklar az ərbaycanlıların evlərinə soxularaq amansız qətllər törətmiş- l ər. Martın 31-i və aprelin 1-də qırğınlar xüsusilə kütləvi şəkil almış, üç gün ərzində Bakıda 30 min insan qətlə yetirilmişdir. Erm
əni-bolşevik dəstələri Bakı əhalisinin 400 milyon manatlıq əmlakını müsadirə etmiş, müsəlmanların bir çox ziyarətgahları- nı dağıtmışdılar. Daşnak-bolşevik qüvvələri Təzəpir məscidini topa tutmuş, Bakının ən möhtəşəm memarlıq incilərindən sayılan “İsmailiyyə” binasına od vurmuşdular.
7
31 Mart soyqırımının statistikası bu bəşəri cinayətin dəhşə- ti haqqında kifayət qədər aydın mənzərə yaradır. Belə ki, hadis
ələr zamanı Bakı, Şamaxı, Muğan, Quba və Lənkəranda 50 min az ərbaycanlı xüsusi amansızlıqla qətlə yetirilmiş, 10 minl
ərlə insan öz torpaqlarından qovulmuşdur. Şamaxı q əzasında 58, Qubada 122, Qarabağın dağlıq hissəsində 150, Z əngəzurda 115, İrəvan quberniyasında 211, Qars əyalətində is ə 92 kənd tamamilə yerlə yeksan edilmişdir. Şamaxı qəzasın- da 7 min n əfər öldürülmüşdür ki, onlardan 1653 nəfəri qadın, 965- i uşaq olmuşdur. Azərbaycanın tarixi ərazisi olan İrəvan quberniyasında 1920 ev yandırılmış, 132 min nəfər isə qətlə yetiril
mişdir. Az ərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə 1918-ci ilin mart hadis ələrinə xüsusi diqqət yetirmiş, Nazirlər Şurası 1918- ci il iyulun 15-d ə bu faciənin tədqiqi məqsədilə Fövqəladə T əhqiqat Komissiyasının yaradılması haqqında qərar qəbul etmişdir. 1919 və 1920-ci illərdə mart ayının 31-i Azərbaycan Xalq Cümhuriyy əti tərəfindən ümummilli matəm günü kimi qeyd edilmişdir. Bu, azərbaycanlılara qarşı törədilən soyqırım v ə bir əsrdən artıq davam edən torpaqlarımızın işğalı prosesinə tarixd ə ilk dəfə siyasi qiymət vermək cəhdi olmuşdur. Lakin 1920-ci ilin aprelind ə Xalq Cümhuriyyətinin süqutu bu işləri yarımçıq qoymuş, Azərbaycan erməni-rus qüvvələri tərəfindən tör
ədilən dəhşətli soyqırımının miqyasını dünyaya, beynəlxalq al əmə çatdıra bilməmişdir. Ermənilər isə dünyaya səpələnmiş diaspor t əşkilatları vasitəsilə, habelə Ermənistanda daşnak hakimiyy ətini əvəz etmiş sovet hakimiyyətinin təbliğat maşını- nın köməyi ilə qondarma “erməni soyqırımı” kampaniyasına geniş vüsət vermişlər. Bakı qırğınından sonra ermənilər dünya- ya bildirdil ər ki, Bakıda “çevriliş” olub. Uzun illər bolşeviklər v ə sovet tarixçiləri bu hadisələri “Vətəndaş müharibəsi” kimi q ələmə versələr də, bu, azərbaycanlılara qarşı vəhşi daşnak soyqırımı idi.
Yüklə 0,51 Mb. Dostları ilə paylaş:
|