Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal

Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 
91
9.   Frank A.G. Latin America: Underdevelopment and Revolution, Monthly Review Press, 
1970
10. Habermas J. Theorie des kommunikativen Handelns , Frankfurt: Suhrkamp, 2 vols,  
1981.
11. Holahan P.J.,  Aronson Z.H.,  Jurkat M.P., Schoorman F.D. Implementing  computer  
technology: A multiorganizational test  of Klein  and  Sorra’s  model,  Journal  of  En-
gineering and Technology Management,  21, 2004, pp. 31-50.
12. Huntington S.P. Political Order in Changing Societies, (The Henry L. Stimson Lectures 
Series), Yale University Press, 2006.
13. Inglehart R., Welzel C. Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human 
Development Sequence, Cambridge University Press, 2005.
14. Klein J.K., Andrew P., Knight Innovation Implementation, Overcoming the Challenge, 
Current Directions in Psychological Science, Vol. 14, No. 5 (Oct., 2005).
15. Klein J.K., Andrew P., Knight Innovation Implementation, Overcoming the Challenge, 
Current Directions in Psychological Science, Vol. 14, No. 5 (Oct., 2005), pp. 244-245.
16. Klein K.J.,  Conn A.B., Sorra J.S., Implementing  computerized technology: An organi-
zational  analysis, Journal  of Applied Psychology,  86, 2001, pp. 811-824.
17. Klein K.J., Rails R.S., The organizational  dynamics of computerized  technology  imple-
mentation: A  review  of  the  empirical literature, L.R. Gomez-Mejia &  M.W.  Lawless 
(Eds.), Greenwich, CT:  JAI  Press, Implementation  management  of  high  technology, 
1995, pp. 31-79. 
18. Lipset S.M., Some Social Requisites of Democracy, American Political Science Review 
53, no. 1, 1959, pp. 69-105.
19. Luhmann N., The differentiation of society, Columbia University Press, New York, 1982.
20. Przeworski A., Limongi F. Modernization: Theories and Facts, World Politics 49, 1997, 
pp. 155-183.
21. Rostow W.W. The Stages of Economic Growth: A Non-Communist Manifesto, Camb-
ridge University Press, 3 edition, 1991.
22. Rueschemeyer D., Stephens E., Stephens D. J. Capitalist Development and Democracy, 
University of Chicago Press, 1992.
23. Schluchter W. The rise of Western rationalism: Max Weber’s developmental history, 
Berkeley: University of California Press, 1981.
24. Segerstrom P.S. Innovation, Imitation, and Economic Growth, Journal of Political Eco-
nomy, The University of Chicago Press, Vol. 99, No. 4, Aug., 1991.
 25. Smelser N. J. Evaluating the model of structural differentiation in relation to educa-
tional change in the nineteenth century, Neofunctionalism, ed. J. Alexander, Beverly 
Hills: Sage, 1985, pp. 113–30. 
26. Weber M. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism, CreateSpace Independent 
Publishing Platform, 2012.

---

STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014
92 
Vusal Gasimli
Theoretical and methodological basis of economic modernization
Modernization is an adaptation of an object to new requirements and stan-
dards, technical specifications and quality in order to accelerate development 
process.  Macro-theory  modernization  has  historical  and  sociological  roots. 
Modernization  theories  explain  the  changing  ways  of  communication  and 
media use in traditional and (post)modern societies. As a research object, the 
aricle only considered economic modernization. However, there are also types 
of modernization such as modernization of political and social spheres and 
culture.
Вусал  Гасымлы
Теоретические и методологические основы экономической 
модернизации
Модернизация - процесс адаптации объекта к новым стандартам с це-
лью  улучшения  развития.  Как  макроэкономическая  теория,  модерниза-
ция имеет исторические и социологические корни. Теория модернизации 
дает возможность объяснить причины появления новых видов коммуни-
каций и изучить способы использования средств массовой информации 
в традиционных обществах. 
Несмотря на то, что автор уделил внимание анализу экономической 
модернизации, последняя также имеет политический и социальный ха-
рактер.

---

Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 
93
Açar sözlər: xərclər-buraxılış modeli, diversifikasiya əmsalı, seçmə müşahidə, 
aralıq məhsul, ümumi buraxılış, ümumi əlavə dəyər, son məhsul
Key words: Input-Output table, diversification coefficient, sample observation, 
intermediate goods, gross output, gross value added, final product
Ключевые  слова:  межотраслевая  таблица,  диверсификация  коэффи-
циента,  выборочное  наблюдение,  промежуточные  товары,  валовая 
продукция, валовая добавленная стоимость, конечный продукт
Azərbaycanın 
regional iqtisadi 
mövqeyinin 
xərclər-buraxılış 
modeli vasitəsi 
ilə təhlili 
Ceyhun 
ABBASOV 
İqtisadi İslahatlar 
Elmi-Tədqiqat İnstitutunun doktorantı
[e-mail]

---

STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014
94 
Giriş
Qloballaşan  dünyada  planetin  iqtisadiyyatı  çox  qısa  zaman  kəsiyində 
dəyişir, fərqli şəkillərə düşür. Son bir neçə onillikdə baş verən iqtisadi böhranlar 
dünya iqtisadiyyatında müşahidə edilən keyfiyyət dəyişikliklərinin nəticəsidir. 
Təbii ki, öz-özünə baş verməyən bu dəyişikliklər dünya dövlətlərinin qarşılıqlı 
iqtisadi  münasibətlərinin  təzahürüdür.  Azərbaycan  son  dövrlərdə  dünya 
iqtisadiyyatına uğurla inteqrasiya edən və bu qarşılıqlı iqtisadi münasibətlərdə 
kifayət  qədər  müstəqil  iqtisadi  siyasət  yürütməsi  ilə  seçilən  dövlətlərdən 
biridir.  Bu  baxımdan  Azərbaycanın  qarşılıqlı  iqtisadi  münasibətlərinin  təhlili 
çox  böyük  önəmə  malikdir.  Bu  münasibətlərin  təhlilində  fərqli  yanaşma  və 
üsullar ola bilər. Biz isə təhlili iqtisadiyyatın riyazi üsullarının çox əhəmiyyətli 
bir  bölməsi  olan  sahələrarası  balans  (İnput-Output)  modelləri  vasitəsilə 
aparmağa çalışmışıq. Bu modellər və onların xüsusiyyətləri haqqında müvafiq 
bölmələrdə ətraflı danışacağıq. Burada isə işin qısa məzmunu və məqsədimiz 
barədə qeydlər aparmaq istəyirik. İşdə Azərbaycan və dünyanın aparıcı ölkələri 
də  daxil  olmaqla  70  dövlət  təhlil  obyekti  kimi  götürülmüşdür.  Sahələrarası 
balans modellərinin cədvəllərində balans olması üçün dünyanın yerdə qalan 
dövlətləri “qalan dünya” adı altında verilmişdir. Qeyd edək ki, bu tip təhlilin 
daha  dolğun  olması  üçün  bütün  dünya  dövlətlərinin  modelə  daxil  edilməsi 
daha  məqsədəmüvafiqdir.  Lakin  ölkələrin  iqtisadi  göstəricilərinin,  xüsusilə 
ölkələrin  milli  hesablarına  daxil  olan  göstəricilərin  toplanmasında  bir  sıra 
çətinliklər vardır. Sahələrarası balans modellərinin dövlətlərin qarşılıqlı iqtisadi 
münasibətlərinin təhlilində tətbiqi üçün Milli Hesablar Sisteminə (MHS) daxil 
olan  aralıq  istehlak,  aralıq  məhsul,  ümumi  daxili  məhsul,  ümumi  buraxılış, 
ümumi  əlavə  dəyər  və  son  tələb  kimi  makroiqtisadi  göstəricilərin  olması 
vacibdir.  Məlum  olduğu  kimi,  bu  tip  göstəricilərin  statistik  məlumatlarının 
toplanılması  iqtisadi  tədqiqatların  başlıca  problemidir.  Tədqiqat  işi  2011-
ci  ilin  statistik  məlumatları  əsasında  aparılmışdır.  Bu  məlumatlar  Beynəlxalq 
Millətlər Təşkilatının (BMT) rəsmi internet saytlarından əldə edilmişdir. Statistik 
göstəricilərin konkret mənbələri mətndə yeri gəldikcə göstəriləcəkdir. 
Ümumi  olaraq  məqsədimiz  sahələrarası  balans  modelləri  vasitəsilə 
Azərbaycanda  və  tədqiq  olunan  digər  dövlətlədə  baş  verən  iqtisadi 
dəyişikliklərin  qalan  dünyaya  və  ümumilikdə  dünya  iqtisadiyyatına  necə 
təsir etməsinin müəyyənləşdirilməsidir. Daha dəqiq desək, əsas məqsədimiz 
Azərbaycanın  əsas  partnyor  ölkələrində  baş  verən  iqtisadi  dəyişikliklərin 
ölkəmizin  iqtisadiyyatında  hansı  dəyişikliklərə  səbəb  ola  biləcəyini  təhlil 
etməkdir.
1. İ-O modelinin nəzəri, metodoloji əsasları, 
onun tətbiqi və nəticələrin təhlili
1.1. İ-O modelinin nəzəri əsasları
Xərclər-buraxılış modeli (İnput-Output) ilk dəfə “sahələrarası balans” adı ilə 
1926-cı  ildə  keçmiş  SSRİ-nin  Mərkəzi  Statistika  Komitəsi  tərəfindən  Fransua 

---