Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL 95
- Cədvəl 1. Sahələrarası balans Sahələr in sıra sayı Aralıq istehlak Cəmi aralıq məhsul (AM)
- STRATEJİ TƏHLİL
- STRATEJİ TƏHLİL 97
- 1.2. Modelə daxil olan dövlətlərin makroiqtisadi mənzərəsi
Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 95 Kennenin “İqtisadi cədvəl”inə və Karl Marksın “Geniş təkrar istehsal sxemi”nə əsaslanaraq tərtib edilmişdir [1, s.96]. Ümumiyyətlə, sahələrarası balans vasitəsi ilə aparılan təhlillər (interindustry analysis) SSRİ-də anadan olmuş Sankt- Peterburq Universitetinin məzunu və sonralar ABŞ-da yaşamış Vasili Leontyev tərəfindən yaradılmışdır. Bu elmi işlə əlaqədar olaraq o, 1973-cü ildə Nobel mükafatı almışdır [1, s.96]. Ümumi şəkildə sahələrarası balans cədvəli aşağıdakı kimi verilir: Cədvəl 1. Sahələrarası balans Sahələr in sıra sayı Aralıq istehlak Cəmi aralıq məhsul (AM) Son tələb (d) Son tələbin komponentlər i Ümumi buraxılış (X) 1 … j … n 1 x 11 … x 1j … x 1n d 1 X 1 … … … … … … … … i x i1 … x ij … x in d i X i … … … … … … … … n x n1 … x nj … x nn d n X n Cəmi aralıq istehlak (AI) AI 1 … AI j … AI n d X Ümumi əlavə dəyər (ƏD) ƏD 1 … ƏD j … ƏD n ƏD Xalis vergilər (XV) XV 1 … XV j … XV n XV Ümumi daxili məhsul (ÜDM) ÜDM 1 … ÜDM j … ÜDM n ÜDM Ümumi buraxılış (X) X 1 … X j … X n X Bu hissədə MHS-dən məlum olan bəzi bərabərliklərin verilməsi və qısa şəkildə izah olunması sonrakı bölmələrdə verilmiş praktik məsələnin tədqiqi zamanı metodoloji baxımdan səmərəli hesab edilə bilər. Bu baxımdan, aşağıda veriləcək MHS-in bir neçə əsas eyniliyinə diqqət yetirsək görərik ki, xərclər- buraxılış modelinin sətir və sütunlarında yerləşən elementlər arasında mövcud olan əlaqələr elə bu eyniliklərin ifadəsidir. Cədvəl 1-də verilmiş xərclər-buraxılış modelinin 1-ci bölməsi aralıq istehlak və ya aralıq məhsulların sahələrarası hərəkətindən, 2-ci bölməsi son tələbin komponentlərindən, 3-cü bölməsi isə əlavə dəyərin tərkibindən ibarətdir [2, s.21] və cədvəlin hər bir sətri üzrə aşağıdakı eynilik doğrudur: [3, s.5] STRATEJİ TƏHLİL | Say 7-8 • 2014 96 (1.1.1) Cədvəlin sütunları üzrə isə aşağıdakı eynilik doğrudur: (1.1.2) (1.1.1) bərabərliyini j-ə görə, (1.1.2) bərabərliyini isə i-ə görə cəmləsək, (1.1.3) (1.1.4) Axırıncı ifadələrdən, olduğuna görə eyniliyini almış olarıq. Deməli, ölkədəki iqtisadi fəaliyyət sahələrində yaranan ümumi əlavə dəyərlə bu fəaliyyət sahələrinin cəminin son tələbləri bir-birinə bərabərdir. bərabərliyini (1.1.1)-də nəzərə alsaq, (1.1.5) ifadəsini əldə etmiş olarıq. Məlumdur ki, bu ifadənin açılışı bir tənliklər sistemidir və tənliklər sisteminin matris şəklində yazılışı mümkündür. Beləliklə, (1.1.5) bərabərliyi, [3, s.5] Say 7-8 • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 97 (1.1.6) matrisi ilə eyni mənanı ifadə edir. Bəzi sadə çevrilmələr vasitəsilə bu bərabərliyin aşağıdakı çevrilmiş formasını almaq olar [3, s.5]. (1.1.7) İşin bu bölməsində MHS-in bəzi göstəriciləri və balans tənlikləri verilir. Bu balans tənlikləri sonrakı bölmələrdə praktik məsələnin həllində istifadə olunacaqdır. Ümumi buraxılış (ÜB) vahid vaxt ərzində təsərrüfat vahidlərinin - rezidentlərin təsərrüfat fəaliyyətinin nəticəsi olan əmtəə və xidmətlərin məcmu dəyəridir [4, s.24]. MHS-in bir çox balans tənlikləri vardır ki, bunlardan ikisi bu məsələnin həllində istifadə olunmuşdur: 1. İstehsal hesabının balans tənliyi [4, s.29] ÜB=Aİ+ÜƏD (1.1.8) Burada, ÜB - ümumi buraxılışı, Aİ - aralıq istehlakı, ÜƏD - ümumi əlavə dəyəri ifadə edir. 2. Məhsul və xidmətlər hesabının balans tənliyi [4, s.29] ÜDM=ÜB-Aİ+VER-SUB=İST(C+G)+YIĞ(İ)+XİX (1.1.9) Burada, ÜB - ümumi buraxılışı, Aİ - aralıq istehlakı, ÜDM - ümumi daxili məhsulu, VER - vergiləri, SUB - subsidyanı, İST - istehlakı, YIĞ - yığımı, XİX - xalis ixracı ifadə edir. Əlavə olaraq xərclər-buraxılış modelinin nəzəri müddəaları ilə elmi ədəbiyyatda [5; 6] daha ətraflı tanış olmaq olar. 1.2. Modelə daxil olan dövlətlərin makroiqtisadi mənzərəsi Təhlilə daxil olan bir sıra dövlətlərin makroiqtisadi vəziyyətləri barədə bəzi məlumatların verilməsi informativ baxımdan əhəmiyyət daşıyır. Bu ölkələrin ÜDM-i, əhali sayı, işsizlik səviyyəsi, insan inkişafı indeksi onların inkişafı haqqında daha real təsəvvürün yaranmasında yaxından kömək etmiş olar. Cədvəl 2-də qeyd olunan statistik göstəricilər haqqında məlumatlar verilmişdir [7]. Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|