Azərbaycan Respublikasının daxili və xarici siyasətinə, beynəlxalq münasibətlərə dair analitik jurnal
Yüklə 4,36 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- STRATEJİ TƏHLİL 177 Açar sözlər
- Aqşin Məmmədov
- STRATEJİ TƏHLİL 179
- 1. Avropa İttifaqı hüququnda milli və dini azlıqlar
- Artıq beynəlxalq münasibətlərin aparıcı aktorlarından birinə çevrilmiş Azərbaycanda beynəlxalq hüquq normalarının, xüsusilə
Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 177 Açar sözlər: milli və dini azlıqlar, beynəlxalq hüquq, multikulturalizm, tolerantlıq, Azərbaycan Respublikası, Avropa İttifaqı Key words: national and religious minorities, international law, human rights, multiculturalism, tolerance, the Azerbaijan Republic, the European Union Ключевые слова: национальные и религиозные меньшинства, между- народное право, права человека, мультикультурализм, толерантность, Азербайджанская Республика, Европейский Союз Avropa İttifaqı və Azərbaycan hüququnda “milli və dini azlıqlar” problemi Aqşin Məmmədov Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin elmi işçisi aqshin.mammadov@sam.gov.az STRATEJİ TƏHLİL | Say 2 (9) • 2014 178 Giriş Müasir dövrdə insan hüquq və azadlıqlarının təmin edilməsi ayrı-ayrı dövlətlərin müstəsna daxili işi deyil, beynəlxalq birliyin ümumi problemi kimi qəbul edilir. İnsan hüquqlarının qorunması probleminin beynəlxalq hüququn ümumi prinsiplərindən biri kimi nəzərdən keçirilməsi də bu fikri bir daha təsdiq edir [19, s.6]. Nə qədər paradoksal səslənsə də problem kimi meydana çıxması suve- ren milli dövlətlərin, demokratik siyasi quruluşların bərqərar olması ilə bir vaxta təsadüf edən “azlıqlar” məsələsi bəşəriyyətin gündəmini xüsusilə son onilliklərdə, soyuq müharibənin başa çatmasından bu yana keçən dövrdə daha sıx məşğul etməyə başlamışdır. Dövlətlərarası beynəlxalq münasibətlərdə əhəmiyyətli bir problem meydana gətirən “azlıqlar” məsələsi xüsusilə XX əsrin 90-cı illərindən etibarən yalnız bir iqtisadi birlik olmaqdan çıxıb siyasi inteqra- siya olunmağı hədəfləyən Avropa İttifaqının (Aİ) da müzakirə mövzusu olmuş- dur: “Beynəlxalq təşkilatların bir çoxu tərəfindən standart bir tərif çərçivəsində, konkret razılaşmalarla çözümlənməyə çalışılan “azlıqlar” mövzusu rəsmi çərçivədə uzun müddət dəqiq bir tərif və tətbiqdən uzaq qalmış, nəticədə hü- quqi və siyasi sanksiyalar ölkələrin öz daxili qanunvericilik seçimlərinə görə təyin olunmuşdur” [30]. Aİ-də xüsusilə son onilliklərdə azlıqlar məsələsi ilə əlaqədar bir sıra əhəmiyyətli addımlar atılmışdır. Belə ki, İttifaqa üzv olmaq istəyən ölkələr qar- şısında ilk növbədə azlıqların hüquqlarına hörmət etmək və qorumaq zəruri şərtlərdən biri kimi irəli sürülür. 1990-cı illərdən sonra insan hüquqları, xüsusilə azlıq haqları sahəsində Aİ-yə üzv dövlətlərin öhdəliyi artmışdır. Azlıq hüquqları anlayışındakı “ayrı-seçkiliyin qarşısının alınması” hədəfindən “azlıqların qorun- ması” anlayışına doğru proses bunu göstərməkdədir [30]. Bu gün “azlıq” analayışının mahiyyətinə qloballaşma prosesləri və dün- yada baş verən dəyişikliklər kontekstində yenidən nəzər salmaqla onun zənginləşdirilməsinə, dolğun və əhatəli şərh edilməsinə ehtiyac yaranmışdır. Qloballaşma prosesləri həm də ölkələrin hüdudlarından kənarda yaşayan insan qruplarının sayca və məzmunca artmasını şərtləndirmişdir. Etnik qrup- ların daha sıx toplaşdığı Avropada bu gün baş verən kardinal dəyişikliklərin müəyyən axara salınması üçün azlıqların (burada həm ənənəvi milli azlıqlar, həm də yeni milli azlıqlar (imiqrantlar) nəzərdə tutulur) qorunması və hüquq- larının təmin edilməsi məsələsinə yenidən baxılmasına ehtiyac yaranıb. Çünki dövlətin suverenliyinə ən böyük təhdid milli azlıqların hüquqlarının qorunma- ması nəticəsində separatizmin yaranmasından başlayır və buna görə dövlət suverenliyi və milli azlıqların hüquqlarının qorunması çox vacib məsələdir. Heç şübhəsiz, müasir dövrdə hər hansı dövlətin hüquq sistemini hamılıqla qəbul edilmiş beynəlxalq hüquq normalarından, dövlətlərarası müqavilələrdən kənar təsəvvür etmək mümkün deyildir. Artıq beynəlxalq münasibətlərin aparıcı aktorlarından birinə çevrilmiş Azərbaycanda beynəlxalq hüquq nor- malarının, xüsusilə də insan hüquqlarına dair normaların tətbiqinə əlverişli Say 2 (9) • 2014 | STRATEJİ TƏHLİL 179 şərait yaradılmışdır. Bu gün dövlət öz ərazisində yaşayan çoxsaylı xalqla- rın və din mənsublarının əmin-amanlıq şəraitində yaşamasının, ayrı-seç- kilik və təəssübkeşlik meyillərinin qarşısının alınmasının qarantıdır. Qanun mənşəyindən, milliyyətindən, dinindən və dilindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir [8]. Ölkəmizdə milli və dini birgəyaşayışın çox böyük və şərəfli tarixinin olması Bakıda təşkil olunan siviliza- siyalararası və dinlərarası dialoqun gücləndirilməsi məsələlərinə həsr olunmuş beynəlxalq sammit və forumlarda da dəfələrlə səslənmişdir. Azərbaycan artıq dünya xəritəsində tolerantlıq mərkəzinə çevrilmişdir [16]. Məqalədə Avropa İttifaqı və Azərbaycan hüququnda “azlıqlar” məsələsi mövcud sazişlər və qanunlar çərçivəsində araşdırılmış, problemin tarixinə nəzər salınmış, nəzəri ümumiləşdirmələr və müqayisələr aparılmışdır. 1. Avropa İttifaqı hüququnda milli və dini azlıqlar 1.1. “Azlıq” anlayışı BMT-nin İnsan Hüquqları Komissiyasının Ayrı-seçkiliyin qarşısının alınması vә azlıqların müdafiәsi üzrә Alt Komitəsi tərəfindən 1949-cu ildə qəbul edilmiş “azlıq” tərifində qeyd olunur: “Bir cəmiyyət daxilində davamlı etnik, dil və dini ənənələrə, yaxud digər əhəmiyyətli xüsusiyyətlərə sahib olan, bu xüsusiyyətləri ilə cəmiyyətin digər seqmentlərindən açıq şəkildə fərqlənən və bu xüsusiyyətləri mühafizə etmək istəyən, lakin hakim mövqedə olmayan qruplar” azlıq hesab edilir [25, s.42-43]. Ece Özgünün qeyd et- diyi kimi, bu tərifdə “vətəndaş olma” meya- rı iştirak etmir. Bu səbəbdən xarici işçilərin, köçkünlərin və immiqrantların da qeyd olu- nan digər meyarları qarşılamaları təqdirdə azlıq olaraq qəbul edilmələri mümkün gö- rünür [30]. “Azlıq” anlayışının müəyyənləşdirilməsi ilə bağlı ümumi qəbul edilmiş tərifi isə BMT- nin qeyd etdiyimiz komissiyasının xüsusi məruzəçisi Françesko Kapotorti 1978-ci ildə vermişdir. Kapatortiyə görə: “Bir dövlətin əhalisinin yerdə qalanına görə sayca az olan, suveren mövqedə olmayan, üzvləri o dövlətin vətəndaşı olan və fərqli etnik, dil və ya dini xüsusiyyətlərə sahib olan, mədəniyyətlərini, ənənələrini, dinlərini və ya dillərini qorumağa istiqamətli üstü örtü- lü də olsa həmrəylik duyğusu göstərən bir qrup” azlıqdır. Artıq beynəlxalq münasibətlərin aparıcı aktorlarından birinə çevrilmiş Azərbaycanda beynəlxalq hüquq normalarının, xüsusilə də insan hüquqlarına dair normaların tətbiqinə əlverişli şərait yaradılmışdır. Bu gün dövlət öz ərazisində yaşayan çoxsaylı xalqların və din mənsublarının əmin-amanlıq şəraitində yaşamasının, ayrı- seçkilik və təəssübkeşlik meyillərinin qarşısının alınmasının qarantıdır. Qanun mənşəyindən, milliyyətindən, dinindən və dilindən asılı olmayaraq hər kəsin hüquq və azadlıqlarının bərabərliyinə təminat verir. Yüklə 4,36 Kb. Dostları ilə paylaş:
|