992-1.7. Broker fəaliyyəti müştərinin hesabına tapşırıq və ya komisyon müqaviləsi
əsasında müvəkkil və ya komisyonçu kimi fəaliyyət göstərən, həmin müştərinin
mənafeyi üçün qiymətli kağızlarla alqı-satqı əqdlərinin bağlanması üzrə qiymətli
kağızlar bazarında peşəkar fəaliyyətdir.
992-1.8. Diler fəaliyyəti öz adından və öz hesabına əvvəlcədən kütləvi elan
olunmuş alış və (və ya) satış qiymətləri ilə qiymətli kağızlar üzrə alqı -satqı əqdlərinin
bağlanması üzrə qiymətli kağızlar bazarında peşəkar fəaliyyətdir. Kütləvi elan açıq elan
formasında edilmiş təklifdir.
992-1.9. Aktivlərin idarə edilməsi müstəsna predmeti müştəriyə məxsus olub,
idarəçiliyə verilmiş pul vəsaitləri, qiymətli kağızlar və qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş digər əmlakla müştərinin və ya onun göstərdiyi üçüncü şəxsin mənafeyi üçün
əməliyyatların aparılmasından ibarət olan qiymətli kağızlar bazarında peşəkar
fəaliyyətdir.
xiii[410]
992-1.10. Klirinq fəaliyyəti qiymətli kağızlarla əqdlər üzrə qarşılıqlı öhdəliklərin
müəyyən edilməsi (məlumatların toplanması, yoxlanması, üzləşdirilməsi, mühasibat
sənədlərinin hazırlanması), hesablaşmaların aparılması və öhdəliklərin qarşılıqlı
icrasının təmin edilməsi üzrə peşəkar fəaliyyətdir.
992-1.11. Depozitar fəaliyyət qiymətli kağızların saxlanması, onlara hüquqların və
öhdəliklərin yüklənməsi faktlarının uçotu və təsdiqi, habelə qanunvericiliklə müəyyən
edilmiş qaydada pul hesablarının açılması, aparılması və pul köçürmələri ilə əlaqədar
xidmətlər göstərilməsindən ibarət olan peşəkar fəaliyyətdir.
xiv[411]
992-1.12. Depozitar sistemi bir-biri ilə "depo" hesabları açmaq vasitəsi ilə qarşılıqlı
əlaqədə fəaliyyət göstərən depozitarların vahid sistemidir.
992-1.13. Qiymətli kağızların sahiblərinin reyestrinin aparılması qiymətli kağızlar,
onların emitenti, sahibləri, nominal saxlayıcıları barədə məlumatların toplanması,
qeydə alınması, işlənməsi, saxlanması və təqdim edilməsi xidmətlərinin göstərilməsi
üzrə peşəkar fəaliyyətdir.
992-1.14. Fond birjası qiymətli kağızlarla əqdlərin bağlanması üçün zəruri şəraitin
yaradılması, onların bazar qiymətlərinin müəyyən edilməsi, onlar haqqında lazımi
məlumatın yayılması üzrə peşəkar fəaliyyətdir.
992-1.15. İnvestor qiymətli kağızları mülkiyyətinə əldə etmiş şəxsdir.
992-1.16. Qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçılarının özünü tənzimləyən
təşkilatı qiymətli kağızlar bazarının peşəkar iştirakçılarının könüllülük, qeyri-
kommersiya prinsipləri əsasında fəaliyyət göstərən qeyri-hökumət təşkilatı olan ictimai
birliyidir.
992-1.17. Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərlə manipulyasiya qiymətli kağızlar
bazarının stabilliyinin pozulmasına səbəb ola bilən, qiymətli kağızlar bazarının
iştirakçılarının qiymətli kağızlarla əqdlər üzrə qiymətli kağızların bazar qiymətinin hər
hansı bir üsulla əvvəlcədən razılaşdırılmış, qəsdən edilmiş əməllər ilə süni olaraq
dəyişdirilməsidir. Qiymətli kağızlar bazarında qiymətlərlə manipulyasiyaya yol
verilmir.
Maddə 993. Qiymətli kağıza mülkiyyət hüququnun əmələ gəlməsi və
ötürülməsi
xv[412]
993.1. Sənədsiz qiymətli kağızlara mülkiyyət hüququ buraxılış zamanı həmin qiymətli
kağızın ilk mülkiyyətçiyə özgəninkiləşdirilməsindən sonra mərkəzi depozitarda qeydə alındığı
andan əmələ gəlir. Sənədli qiymətli kağızlara mülkiyyət hüququ həmin qiymətli kağızların ilk
mülkiyyətçiyə özgəninkiləşdirildiyi andan əmələ gəlir.
993.2. Mülkiyyətçi qiymətli kağıza mülkiyyət hüququnu bu Məcəllənin 1078-20-ci
maddəsində göstərilən qaydada əqdlərin bağlanması yolu ilə başqa şəxsə ötürə bilər.
993.3. Bu Məcəllənin 993.2-ci maddəsi ilə nəzərdə tutulmuş qaydada sənədsiz qiymətli
kağızı əldə edən şəxsin mülkiyyət hüquqları həmin qiymətli kağızların ötürülməsinin mərkəzi
depozitarda qeydiyyatı ilə, sənədli qiymətli kağızları əldə edən şəxsin mülkiyyət hüquqları isə
müvafiq əqdin bağlanması ilə yaranır.
993.4. Qiymətli kağıza mülkiyyət hüququ başqasına verildikdə və bu Məcəllənin 1078-21-
ci maddəsində nəzərdə tutulmuş digər şərtlər yerinə yetirildikdə qiymətli kağızla təsdiqlənmiş
bütün hüquqlar əldə edənə keçir, bu şərtlə ki, həmin qiymətli kağızı başqasına vermək hüququ
mövcud olsun.
993.5. Əgər müqavilədə və ya qiymətli kağızın özündə nəzərdə tutulubsa, digər şəxslərin,
xüsusən də emitentin iştirakı qiymətli kağıza mülkiyyət hüququnun verilməsi üçün zəruridir.
Maddə 994. Sənədli qiymətli kağızların zədələnməsi, korlanması
xvi[413]
Sənədli qiymətli kağız zədələnmək və ya korlanmaq nəticəsində dövriyyə üçün
yararsız olduqda onun mülkiyyətçisi emitentdən zədələnmiş və ya korlanmış kağızın
qaytarılması müqabilində yeni qiymətli kağız verməyi tələb edə bilər, bu şərtlə ki,
həmin kağızda onun əsas məzmununu və fərqləndirici əlamətlərini inamla
müəyyənləşdirmək hələ mümkün olsun. Zədələnmiş və ya korlanmış
sənədli qiymətli
kağızın əvəz olunması xərclərini onun mülkiyyətçisi çəkir.
Maddə 995. Sənədli qiymətli kağızın etibarsız elan edilməsi
xvii[414]
995.1.
Sənədli qiymətli kağız itirilmişdirsə,
onun mülkiyyətçisinin vəsatəti ilə
məhkəmə emitent fiziki şəxsin yaşayış yeri üzrə və ya emitent hüquqi şəxsin olduğu yer
üzrə bu qiymətli kağızı etibarsız elan edə bilər. Adsız qiymətli kağızlar itirilmişdirsə,
ərizəçinin tələbi ilə məhkəmə qiymətli kağız üzrə emitentə onu ödəməyi qadağan edə
bilər.
xviii[415]
995.2. Sənədli qiymətli kağızın etibarsız elan edilməsi haqqında vəsatəti itki və ya
itkinin aşkar edilməsi məqamında
onun mülkiyyətçisi olmuş şəxs verə bilər. Ərizəçi
qiymətli kağıza mülkiyyət hüququnu və onun itirildiyini sübuta yetirməlidir. Əgər kupon
vərəqi və ya səhm kuponu olan qiymətli kağız sahibi yalnız kupon vərəqini və ya səhm
kuponunu itirərsə, vəsatətini əsaslandırması üçün əsas qiymətli kağızı təqdim etməsi
kifayətdir.
xix[416]
Maddə 996. Sənədsiz qiymətli kağızlar
996.1. Sənədsiz qiymətli kağız mülkiyyətçisinin adı və digər rekvizitləri mərkəzi
depozitardakı yazıda əks olunmuş elektron sənəd formasında olan qiymətli kağızdır. Elektron
sənəd haqqında qanunvericilik sənədsiz qiymətli kağızlara tətbiq edilmir.
xx[417]
996.2. Hüququ sənədsiz formada təsbit etmiş şəxs hüquq sahibinin tələbi ilə ona
təsbit edilmiş hüququ təsdiqləyən sənəd verməlidir.
996.3. Göstərilən təsbit yolu ilə təsdiqlənən hüquqlar, hüquqların və hüquq
sahiblərinin rəsmən təsbit edilməsi qaydası, qeydlərin sənədli surətdə təsdiqlənməsi
qaydası və sənədsiz qiymətli kağızlarla əməliyyatların aparılması qaydası qanunla və
ya qanunun müəyyənləşdirdiyi qaydada təyin edilir.
996.4. Sənədsiz qiymətli kağızlarla əməliyyatlar yalnız hüquqların qeydiyyatını
aparan şəxsə müraciət etməklə aparıla bilər. Hüquqların başqasına verilməsi, təqdim
olunması və məhdudlaşdırılması rəsmi yazıların salamatlığı, onların məxfiliyinin təmin
edilməsi, bu cür yazılar haqqında düzgün məlumatlar verilməsi, aparılmış əməliyyatlar
haqqında rəsmi qeydlərin yazılması üçün məsuliyyət daşıyan bu şəxs tərəfindən
rəsmən təsbit edilməlidir.
xxi[418]