Azərbaycan respubliksi elm və TƏHSİl naziRLİYİ azərbaycan texniKİ universiteti Fakültə

FƏSİL 2 .2.1Zirehli vasitələrin aerokosmik sahədə yeni kompozit materiallarının texnologiyası

Gələcək Aerokosmik və Müdafiə Sənayesi üçün Kompozit materialların Yeni

tətbiq sahələri texnologiya sahələri müxtəlif qruplarda olsa da, bir-birindən ayrı
düşünülmür. Texnologiyaların qarşılıqlı əlaqəsi texnoloji təsir kimi adlanır. Məsələn,
nanomaterial texnologiya və kompozit material texnologiyası fərqli texnologiya
qrupuna daxil olsa da, nanomateriallar bu yaxınlarda kompozit materialın
möhkəmləndirilməsi və ya qatran mərhələsi nano hissəciklər və ya nano borular
şəklində istifadə olunur. Tərkibində nanohissəciklər olan karbon nanoboru (CNT)
polimeri daha çox möhkəmlik tələb edən müxtəlif aerokosmik tətbiqlər üçün

kompozitlər inkişaf mərhələsindədir. Bundan əlavə, tək divarlı karbon nanoborular

bəzi nanokompozitlər, məsələn,(8) TCKNT, təkmilləşdirilmiş güc xüsusiyyətlərinə
malikdir. Bu gün müdafiə aerokosmik sənayedə bor nitridi nanoborular (BNNTs)
silisium karbid (SiC) liflə gücləndirilmiş SiC keramika matrisini artırmaq həmçinin
kompozitlər (SMKs) üzərində də örtülə bilər. NH 90 hərbi nəqliyyat helikopterinin
gövdəsinin ön hissəsində karbon-epoksi kompozit istifadə edilmişdir. Ümumiyyətlə
mürəkkəb formalı olaraq xarakterizə edilə bilən bu bölgədə metal istifadəsində
zəruri olacaq birləşmə və əlavələrə kompozitdən istifadəyə ehtiyac yoxdur.

Şəkil 2.1.1NH 90

Avropanın ən son hərbi yük təyyarəsi istifadəyə veriləcək A400M 30%-i plastik

materialdan hazırlanır

Şəkil 2.1.2 A400M hərbi yük təyyarəsi
Sürətli möhkəmlik təmin edən polimer beton kompozit, təbii və çimərlik həmçinin
sahil ərazilərində hərbi tətbiqlər üçün uyğundur sintetik qatranlardan istifadə
etməklə hazırlanmışdır. Bu kompozit materiallar, avtomobil yollarının tikintisi və
təmirində, helikopterlərin uçuş zolağında, raket qurğularının mühafizəsində,
hərbçilərin tank sınaq çarpayıları və digər hərbi tətbiqləri səhra, sahil və yüksək
dağlıq ərazilərdəki hərbi hissələrin hərəkətliliyi artırmaq üçün istifadə olunur.



Şəkil 2.1.3

Əsgərləri raketlərdən və digər ballistik təhlükələrdən qorumaq üçün

hərbi çadırlara tətbiq oluna bilən kompozit panel sistemləri ABŞ tərəfindən istehsal
olunur Modul ballistik müdafiə sistemlər Amerika ordusunun çadırlarına tətbiq
olunur və müvəqqəti qərargahda əsgərləri ballistik hücumlardan qorumaq
üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Əsgərləri raketlərdən və digər ballistik təhlükələrdən qorumaq üçün
hərbi çadırlara tətbiq oluna bilən kompozit panel sistemləri ABŞ tərəfindən istehsal
olunur. Modul ballistik müdafiə sistemlər Amerika ordusunun çadırlarına tətbiq
olunur və müvəqqəti qərargahda əsgərləri ballistik hücumlardan qorumaq
üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Şəkil 2.1.4
Hərbi avtomobillərdə istifadə üçün çox hissəli elektromexaniki modullar, əsasən
şüşə liflə gücləndirilmiş poliamiddən istehsal olunur. Sistem bir mühərrik
bölməsində və biridə avtomobilin içərisində olan iki qutudan ibarətdir. Bu iki
modul avtomobili qısa qapanmalara qarşı qoruyarkən avtomobilə enerji paylayır və
bütün elektron sistemi mərkəzdən idarə edir. Mühərrik kamerasındakı qutu
mürəkkəb bir formaya malikdir. Tam ölçü kimi istehsal edilən əlaqə lövhəsi
mexaniki streslərə çox davamlıdır.

Şəkil 2.1.5
Ənənəvi üsullarla çuqundan hazırlanmış filtr korpusun çəkisi təxminən 120 kq-dır.
Eyni kompozit materialdan hazırlanacaq hissənin çəkisini 16 kq-a qədər
azaldılması hədəflənib. Bundan əlavə, kompozit material metal material ilə
müqayisədə korroziya qarşı müqaviməti əhəmiyyətli irəliləyiş əldə ediləcəkdir.Bu
parçadan epoksi qatranı və dördbucaqlı şüşə lifli möhkəmləndirmə istehsalında
istifadə olunur.
Şəkil 2.1.6 Kompozit filtr yuvası