47
Milli Teatrı ilə 50 ildən çox bir müddətdə davam etmiş
sıx yaradıcılıq əməkdaşlığının əsası belə qoyulmuşdu.
Bundan sonra yazıçı Milli Teatrımız üçün "İşıqlı yollar"
(1946) və "Bahar suları" (1947) pyeslərini qələmə aldı.
İ.Əfəndiyev dramaturgiyaya gəldiyi illəri belə xatırlayır:
Səhnədə Mehdi Hüseyn rolunun ifaçısı görünür. O, İlyas Əfəndiyevə
yaxınlaşıb, söyləyir:
Mehdi Hüseyn: "İlyas müəllim İstəyirsən birlikdə bir pyes yazaq" .
Ġlyas Əfəndiyev: Mehdi kimi məşhur bir yazıçının bu təklifi gənc yazıçı
üçün çox xoş idi və mən razılıq verdim. Beləliklə də biz
birlikdə "İntizar" pyesini yazdıq. Pyes Akademik Milli
Teatrda müvəffəqiyyətlə tamaşaya qoyuldu. Bundan bir
müddət sonra teatrın direktoru və baş rejissoru Adil
İsgəndərov məni milli teatra dəvət etdi. Nəsr
yaradıcılığımdan xoşlandığını bildirdi və təklif etdi ki,
neft həyatından teatr üçün bir pyes yazmaq barədə
düşünüm... Neftçilərin həyatını öyrənməyə başladım və
neft həyatından "İşıqlı yollar" adlı dram əsərimi yazdım.
Əsər Akademik teatrda tamaşaya qoyulduqdan sonra
Adil İsgəndərov müasir kənd həyatından da bir pyes
yazmağı təklif etdi. Hətta qonorarın yarısını da
qabaqcadan verdi. "Bahar suları" adlı pyesim də belə
meydana gəldi. Pyesi Adil İsgəndərov özü tamaşaya
qoydu, musiqisini Səid Rüstəmov yazdı. Beləliklə, mən
nəsr yazmaqla bərabər dramaturgiyaya daxil oldum".
II Aparıcı: 40-cı illərin axırlarında İ.Əfəndiyev artıq özünü bir nasir
və dramaturq kimi təsdiq etmişdir. Onun yaradıcılıq
uğurları təkcə oxucuları deyil, eyni zamanda
ədəbiyyatşünas alimləri də sevindirirdi. Yazıçının
yaradıcılığı, çap etdirdiyi hər bir yeni əsəri tənqidçilərin
diqqətindən yayınmırdı. Məhz bu illərdə dövri mətbuat
səhifələrində onun yaradıcılığı haqqında ilk məqalələr
dərc olunmağa başladı. Əkbər Ağayevin "Kənddən
məktublar", Hüseyn Şərifovun "Ümid verən yazıçı",
Mehdi Hüseynin "Bir nasir haqqında", H.Orucəlinin
"Həyata doğru", O.Sarıvəllinin "İntizar", M.Arifin
"İntizar", M.Cəfərin "İntizar" tamaşası haqqında" və s.
məqalələr İ.Əfəndiyevin geniş oxucu kütləsinə
tanıtmaqda mühüm rol oynamışdır. Bundan əlavə,
Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının xüsusi iclaslarından
birində yazıçı İ.Əfəndiyevin yaradıcılıq hesabatının
dinlənilməsi və burada S.Vurğunun, M.Hüseynin,
48
Ə.Məmmədxanlının, Ə.Ağayevin, H.Orucəlinin və
başqa sənətkarların çıxış edib xoş sözlər söyləmələri
İ.Əfəndiyevin yaradıcılığına olan maraqdan irəli gəlirdi.
I Aparıcı: Gənc yazıçı İ.Əfəndiyev Bakıya gəldiyi ilk gündən
Əbülhəsən, Ə.Vəliyev, S.Rəhman, M.Cəfər, M.Hüseyn,
S.Vurğun,
S.Rəhimov,
M.Arif,
Ə.Ağayev,
A.İsgəndərov, Adil Əfəndiyev və onlarla bu kimi
sənətkarların əhatəsində olmuş, hər gün onların təsirini
hiss etmiş, nəzər- diqqətindən kənarda qalmamış və
yetkinləşmişdir. Yazıçı həmin xeyirxah insanları
xatırlayaraq sonralar qeyd etmişdir:
Ġlyas Əfəndiyev: "Mən ədəbiyyatımızda onların yerini boş görürəm.
Yazıçılardan S.Vurğun da, Əli Vəliyev də, Mehdi
Hüseyn də, Süleyman Rəhimov da o şəxslərdir ki, o
zaman ədəbi gənclik o cümlədən mən də, onlara
güvənirdik, onları özümüzə kömək, arxa hesab edirdik.
Bir çətinliyimiz olanda müraciət edirdik, onlardan
həmişə kişilik, kömək görürdük".
Yaradıcılıq yollarında inamla addımlayayn gənc yazıçı
1941-45-ci illərdə Azərbaycan Radio komitəsində ədəbi
verilişlər şöbəsinin müdiri, 1945-ci ildən Bakı
kinostudiyasında ssenari şöbəsinin rəisi, daha sonra isə
Azərnəşrdə bədii ədəbiyyat şöbəsinin müdiri vəzifəsində
çalışarkən ədəbi ictimaiyyətlə bilavasitə təmasda və
əlaqədə
işləmiş,
həyatı
dərindən
öyrənmiş,
dünyagörüşünü daima artırmışdır.
II Aparıcı: 1945-ci ildə İ.Əfəndiyevin "Aydınlıq gecələr" adlı ikinci
kitabı nəşr olunur ki, burada əsasən müharibə illərində
yazılmış əsərlər toplanmışdır. Əsərlərin mövzuları
müharibədən götürülmüşsə də, əsas məsələ bu idi ki,
həmin
hekayələrdə döyüş və sınaq illərində
müasirlərimizin mənəvi sifətləri və dəyanətləri qələmə
alınmışdır. Həmin əsərlərdə də yazıçı canlı insan
surətlərinə, onların daxili aləmlərinin təsvirinə üstünlük
vermişdir. "Aydınlıq gecələr" kitabı İ.Əfəndiyevi
oxuculara öz səsi, öz yazı üslubu olan orijinal bir yazıçı
kimi təsdiq etdi.
I Aparıcı: 1947-ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət
Dram Teatrı İ.Əfəndiyevin "İşıqlı yollar" pyesini
tamaşaya qoydu. Əsər Teatrın 1948-ci ildə Moskvaya
qastrolu zamanı paytaxt sənətsevərlərinə göstərilmişdir.
49
Həmin pyes yazıçının ilk müstəqil səhnə əsəri idi. Gənc
dramaturq görkəmli rejissor Adil İsgəndərovun təklif və
təkidilə "Bahar suları" pyesini yazır. Lakin əsərin
tamaşası birmənalı qarşılanmadı, pyes haqqında
müxtəlif mülahizələr irəli sürüldü.
"Bahar suları" pyesi haqqında müəllif yazmışdır:
Ġlyas Əfəndiyev: "...Dramaturgiyada "konfliktsizlik" nəzəriyyəsi ifşa
olunandan sonra, bizim Akademik Dram Teatrında
tamaşaya qoyulan ilk konfliktli əsər mənim "Bahar
suları" pyesim oldu. Bu əsərdə müsbət obrazlarla
bərabər, mənfi tiplər də var idi. Pyes Akademik Teatrda
müvəffəqiyyətlə gedirdi. "Kommunist" qəzeti Əli
Vəliyevin təşəbbüsü ilə böyük
disput
təşkil
etmişdi....Disput olduqca canlı keçirdi. Çıxış edənlər
tamaşaya
yüksək
qiymət
verirdilər.
Əsərin
müzakirəsində iştirak etmiş Əli Vəliyev, S.Vurğun, eyni
zamanda ədəbiyyatşünaslar əsərin bir sıra məziyyətlərini
göstərməklə, müəllifin yüksək istedada malik olduğunu
təsdiq etmişlər.
II Aparıcı: 1949-cu ildə Azərbaycanın ədəbi-mədəni ictimaiyyəti
və bütün sənətsevərləri Azərbaycan Dövlət Dram
Teatrının 75 illiyini təntənə ilə qeyd edərkən, səhnə
sənətinin inkişafındakı xidmətləri nəzərə alınaraq
İ.Əfəndiyev "Şərəf Nişanı" ordeni ilə təltif edilmişdi.
1954-cü ildə tamaşaya qoyulmuş "Atayevlər ailəsi"
dramaturq İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında irəli atılmış
uğurlu bir addım idi. Müəllif ictimai həyatda rastlaşdığı
qüsurları realist mövqedən, yüksək sənətkarlıqla qələmə
aldığından, əsər tamaşaçı və oxucular tərəfindən böyük
rəğbətlə qarşılanmışdır. Pyesi tamaşaya Tofiq Kazımov
hazırlamışdı.
Alqış sədaları altında səhnəyə Tofiq Kazımovun rolunu ifa edən oxucu
çıxır.O, mehribanlıqla İlyas Əfəndiyevə yaxınlaşır və gələcəkdə
hazırlayacaqları qiymətli əsərlər haqqında söhbətə başlayır.
I Aparıcı: Sanki İ.Əfəndiyev ilə T.Kazımov bir-birini kəşf etmişdi,
onlar biri digərini çox gözəl başa düşürdülər. Müasirlik
duyğusu çox güclü olan bu iki sənətkarda oxşar cəhətlər,
intellektual səviyyə, birgə yaradıcılıq axtarışları
Azərbaycan teatrı tarixinə parlaq səhifələr yazmışdır.
Dostları ilə paylaş: |