Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
133 
bət təsir göstərir. Yəni əmək təlimi dərslərində onun öz məzmunun-
dan  əlavə  hərbi  bilik  və  bacarıqlar  da  aşılanır;  şagirdlər  müəyyən 
dərəcədə X-XI siniflərdə gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai 
hərbi  hazırlıq)  fənnini  daha  yaxşı  mənimsəməyə,  həmçinin  Azər-
baycan  Silahlı  Qüvvələrində  hərbi  xidmətə  hazırlanır;  həyatı  pro-
seslərdə riyaziyyatın və rəsmxətin tətbiq dairəsi ilə bağlı şagirdlərin 
bilik  və  bacarıqları  genişlənir;  hərbi  konstruksiya  sahəsində  ilk 
addımlar atılır; hər dörd fənnin (əmək təlimi, ibtidai hərbi hazırlıq, 
riyaziyyat  və  rəsmxətt)  üzvü  əlaqəsi  dərk  olunub  praktik  surətdə 
tətbiq edilir. 
 
* * * 
 
II fəsildə şərh edilən faktlardan görünür ki, gənclərin çağırışa-
qədərki  hazırlığı  (ibtidai  hərbi  hazırlıq)  kursunun  tədrisinə  qədər 
digər  ümumtəhsil  fənlərinin  öyrədilməsində  şagirdləri  psixoloji 
cəhətdən  hərbi-texniki  biliklərin  müntəzəm  mənimsənilməsinə  ha-
zırlamaq  üçün  münasib  imkanlar  var.  Bu  imkanların  nədən  ibarət 
olduğunu bütün ümumtəhsil fənlərindən dərs deyən müəllimlər bil-
məli və onları reallaşdırmağa çalışmalıdırlar. 
Belə  imkanlar  V-IX  siniflərin  riyaziyyat  dərsliklərindəki  ça-
lışmalarla əlaqədar hərbi texnikanın şəkillərini  (xarici görünüşünü) 
nümayiş etdirməkdə, hərbi topoqrafiya elementlərinin aydınlaşdırıl-
masında, Azərbaycan Ordusuna rəğbət və məhəbbət hissinin forma-
laşdırılmasında,  güllə  atıcılığında,  döyüş  şöhrəti  yerləri  haqqında 
məlumat  verilməsində,  hərbi-idman  oyunlarının  xatırlanmasında, 
hərbi  təyyarələrin  manevrlərinin  öyrənilməsində,  paraşüt  sistemin-
dən istifadədə, obyektin hündürlüyünün müəyyənləşdirilməsində və 
s.-də mövcuddur. 
Apardığımız  araşdırmalardan  o  da  aydın  olmuşdur  ki,  VI-IX 
siniflərin fizika, riyaziyyat, kimya, coğrafiya, əmək təlimi və s. üzrə 
tədris  proqramları  və  dərslikləri  də  gənclərin  çağırışaqədərki 
hazırlığı  (ibtidai  hərbi  hazırlıq)  kursunun  elmi  əsaslarda  öyrədil-
məsinə xidmət edə bilər. Bu məqsədlə Kalaşnikov avtomatının şəkli 
nümayiş  etdirilir,  quruluşu  (maddi  hissələri)  haqqında  müvafiq 

---

 
134 
məlumat verilir, güllənin hərəkəti ilə əlaqədar məsələlər həll olunur, 
bu  zaman  yerin  cazibə  qüvvəsi  də  nəzərə  alınır,  reaktiv  hərəkətli 
qırıcı təyyarələrin uçuşu ilə bağlı müxtəlif çalışmalar yerinə yetiri-
lir, mülki təyyarələrin uçuşunun fiziki parametrlərinə dair məsələlər 
həll  edilir,  müasir  tankların  texniki  əlamətlərinə  dair  məlumatlar 
verilir,  kompasın  yerin  maqnit  sahəsi  əsasında  işlədiyi  öyrədilir, 
artilleriya  ilə  əlaqədar  müxtəlif  məzmunlu  məsələlər  həll  edilir, 
raketlərin quruluşu, reaktiv mühərriklər, bu mühərriklərdə enerjinin 
çevrilməsi,  paketlərin  hərəkət  sürətləri  və  s.-lə  bağlı  çalışmalar 
üzərində iş aparılır, təyyarədən tullanan paraşütçünün hərəkəti üzrə 
misallar həll edilir və s. 
Bu cür imkanlar coğrafiyanın tədrisində də var. Geniş şəkildə 
təhlil etdiyimiz faktlar belə bir nəticə çıxartmağa əsas verir ki, orta 
ümumtəhsil məktəbinin coğrafiya fənni, xüsusən də fiziki coğrafiya 
ilkin  hərbi  biliklərə  yiyələnməkdə  şagirdlərin  xeyli  karına  gəlir. 
Xəritələrin əhəmiyyətini, onların məzmununu, kartoqrafik proyeksi-
yaları,  topoqrafik  xəritələri,  bu  cür  xəritələrdə  relyefin  təsviri  və 
oxunuşunu,  kiçik  miqyaslı  xəritələrdə  relyefi,  xəritə  üzrə  azi-
mutların  və  direksiya  bucaqlarının  müəyyənləşdirilməsini  öyrənən 
şagirdlər  gənclərin  çağırışaqədərki  hazırlığı  (ibtidai  hərbi  hazırlıq) 
kursunun əsaslı şəkildə mənimsənilməsinə nail olmaq üçün, bu kurs 
üzrə,  xüsusən  hərbi  topoqrafiya  bölməsinin  məzmununa  yaxından 
bələd olmaq üçün münasib imkan qazanmış olurlar. 
Özünəxidmət  məqsədi  üçün  lapatkalar,  valcıqlar,  oxlovlar, 
paltarasanlar,  yiyə  üçün  dəstlər,  şahmat  və  dama  və  s.  hazırlayan 
şagirdləri  əmək  təlimi  məşğələlərində  odlu  əl  silahlarının  maket-
lərini  düzəltmək  üzərində  də  işlətmək  olur.  Həmin  məşğələlərdə 
pambıq-tənzif  sarğılar,  toz  əleyhinə  parçadan  maskalar,  dərini 
radioaktiv, kimyəvi və bakterioloji təsirlərdən mühafizə etmək üçün 
sadə  vasitələrin  (həmçinin  digər  zəruri  vasitələrin)  şagirdlər  tərə-
findən düzəldilməsi də onların gənclərin çağırışaqədərki hazırlığın-
da (ibtidai hərbi  hazırlıqda)  müvəffəqiyyət  qazanmaları üçün vacib 
şərtlərdən biri hesab edilir. 

---

 
135 
III FƏSĠL 
 
GƏNCLƏRĠN ÇAĞIRIġAQƏDƏRKĠ HAZIRLIĞI  
(ĠBTĠDAĠ HƏRBĠ HAZIRLIQ) MƏġĞƏLƏLƏRĠNDƏ 
ġAGĠRDLƏRĠN ÜMUMTƏHSĠL FƏNLƏRĠ ÜZRƏ ƏLDƏ 
ETDĠKLƏRĠ BĠLĠKLƏRDƏN ĠSTĠFADƏ PRĠYOMLARI 
(FĠZĠKA VƏ RĠYAZĠYYAT FƏNLƏRĠ NÜMUNƏSĠNDƏ) 
 
 
3.1. Fizika və riyazi biliklərdən ibtidai hərbi hazırlıq kursu üzrə 
materialların izahında istifadənin əsas mərhələləri 
 
X-XI siniflərdə gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi 
hazırlıq)  kursunun  tədrisi  şagirdləri  fizika  və  riyazi  biliklərdən 
istifadəyə hazırlıq işi ilə  başlana bilər. Doğrudur,  gənclərin çağırışa-
qədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) kursunun X sinifdən tədrisinə 
qədər  məktəblilər  həm  ibtidai  (məsələn,  2-ci  sinifdə  sinifdənxaric 
mülki  müdafiə  məşğələləri),  həm  də  V-IX  siniflərdə  müxtəlif 
məzmunlu  çalışmaların  həlli  zamanı  hərbi  biliklərlə  fizika  və  riyazi 
bilikləri,  bu  biliklərin  tətbiqi  dairəsini  müəyyən  dərəcədə  əlaqəli 
şəkildə  öyrənirlər.  Lakin  bu  prosesdə  onlar  hərbi  materialları  fizika 
və  riyazi  biliklərlə  əlaqələndirməyə  dair  ilk  zəruri  biliklərə  kifayət 
qədər  malik  ola  bilmirlər.  Ona  görə  də  şagirdlərin  əksəriyyəti  hərbi 
materialları fizika və riyazi biliklərlə düzgün və səmərəli əlaqələndir-
məkdə  çətinlik  çəkirlər.  Bu  da  ki,  yalnız  hərbi  biliklərin  deyil, 
həmçinin  fizika  və  riyaziyyat  kursunun  mənimsənilmə  keyfiyyətinə 
müsbət təsir göstərə bilmir. Həmin cəhəti nəzərə alaraq, hərbi rəhbər 
fizika  və  riyazi  biliklərdən  hərbi  hazırlıq  məşğələlərində  istifadə 
olunmasına, şagirdləri bu işə hazırlamağa xüsusi diqqət yetirməlidir. 
Lakin  belə  bir  cəhət  də  hökmən  nəzərə  alınmalıdır  ki,  I-IX 
sinif riyaziyyat  və  VII-IX sinif fizika kursundan öyrədilən bilikləri 
yalnız  sadəcə  təkrar  etdirməklə  kifayətlənmək  olmaz.  Məktəblilər 
gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) məşğələlə-

---