Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
136 rində fizika və riyazi biliklərdən müntəzəm şəkildə istifadəyə hərtə- rəfli hazır olmalıdırlar. Bu baxımdan ilk növbədə şagirdlər gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) məşğələlərinin keçirilməsi zamanı digər fənlərdən, o cümlədən, fizika və riyazi biliklərdən istifadə prosesi ilə qarşılaşdırılmalı, bu prosesdən keçmənin zəruriliyini gör- məlidirlər. Sonra fizika və riyazi bilikləri tətbiq etmənin hərbi anla- yışların möhkəm və şüurlu mənimsədilməsindəki rolu məktəblilərə başa salınmalıdır. Bunun üçün əvvəlcə hərbi materialın izahında bilavasitə istifadə olunacaq fizika və riyazi bilikləri hərbi rəhbər özü qruplaşdırır, bu anlayışların necə təkrar etdiriləcəyini müəyyənləş- dirir, sonra həmin anlayışların müsahibə yolu ilə təkrarına keçir. Təkrar prosesində bu anlayışların fizika və riyaziyyat kurslarından öyrədilən biliklər olduğu şagirdlərə bir daha xatırladılır və təkrarın yekunlaşdırılması yeni hərbi hazırlıq materiallarının şərhinə başlan- ğıc olur. Bu prosesdə hərbi materialların yüksək səviyyədə mənim- sənilməsi üçün şagirdlərə öz fizika və riyazi biliklərində istifadəyə tələbat tərbiyə edilir. Belə bir tələbat tərbiyəsi gənclərin çağırışaqə- dərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) kursunda “Dövləti müdafiənin əsasları” bölməsi üzrə (xüsusən, əvvəlki dərsliyin “Azərbaycan Silahlı Qüvvələri, onların xarakteri və əsas xüsusiyyətləri”, “Atəş hazırlığı” üzrə) ilk mövzuların tədrisi zamanı həyata keçirilməlidir. Yeni hərbi materialın fizika və riyazi biliklərin köməyi ilə izahından sonra məktəblilərdə bu fənlərə dair hansı biliklərə müra- ciət olunduğu soruşulur. Şagirdlər isə bu biliklərdən necə istifadə etdiklərini öz başa düşdükləri kimi aydınlaşdırırlar. Hərbi rəhbər məktəblilərin cavablarını diqqətlə izləyir və yeri gəldikcə onlara düzəliş verir. Bu mərhələ X sinifdə bilavasitə fizika və riyazi bilik- lərlə əlaqəli öyrədilən hərbi mövzuların tədrisində xüsusən qabarıq şəkildə öz əksini tapmalıdır. XI sinifdə tədris ilinin birinci yarısında “hansı riyazi biliklər- dən istifadə edildi?” sualı yeni hərbi dərsin izahı prosesində də verilir. Qoyulmuş sual şagirdlərin yaş xüsusiyyətlərindən asılı ola- 137 raq didaktikanın asandan çətinə, sadədən mürəkkəbə prinsipi əsasın- da tərtib edilir. Hərbi materialların tədrisində məktəblilərin uyğun fizika və riyazi biliklərindən istifadə prosesinə bilavasitə həmin biliklərin təkrarı ilə başlamaq lazımdır. Təkrara başlamazdan əvvəl, yəni hər- bi rəhbər yeni dərsə hazırlaşarkən əvvəlcə tədris materiallarını ciddi təhlil edir. Hərbə dair anlayışlardan hansılarının digər tədris fənləri ilə əlaqələndiriləcəyini müəyyənləşdirir, onların adlarını göstərir. Müraciət ediləcək ümumtəhsil fənn anlayışı məlum olduqdan sonra, bu anlayışın hərbi məşğələlərdə istifadə edilən məzmunu dəqiqləş- dirilir. Bu məzmun konkret və qısa olmalı, tədris materiallarına əlavə yük rolunu oynamamalıdır. Göstərilən məzmunun təkrarı ya müsahibə, ya da fizika və riyazi anlayışların mahiyyətinin qısaca şərhi yolu ilə aparıla bilər. Buna görə də hərbi rəhbər müsahibəyə ciddi hazırlaşmalı, sualları qabaqcadan müəyyənləşdirməlidir. Sual- lar elə tərtib edilməlidir ki, alınan cavablar istifadə olunacaq fizika və riyazi biliklərin məzmununa tam uyğun gəlsin və şagirdlər bu biliklərdən istifadənin formasını aydın görə bilsinlər. Müvafiq fizika və riyazi anlayışların qısa izahı zamanı isə hərbi rəhbər onların əsas mahiyyətini, bu biliklərdən istifadənin zəruriliyini və formasını gös- tərir, sonra yeni hərbi anlayışın fizika və riyazi anlayışlar əsasında şərhinə keçir. Bu zaman şagirdlərin fizika və riyazi biliklərindən elə istifadə edilməlidir ki, məzmunca yaxın anlayışlar məntiqi olaraq uyğunlaşdırılsın, şagirdlərin əqli və praktik fəaliyyətində, o cümlə- dən, hərbi üzrə fizika və riyazi məzmunlu nəzəri və praktiki çalış- maların həllində də bu biliklər tətbiq oluna bilsin. Tətbiq zamanı şagirdlərin fizika və riyaziyyat kursundan mənimsədikləri biliklərin elmi dəqiqliyi gözlənilməli, bu anlayışların təhrif olunmasına yol verilməməlidir. Fizika və riyazi biliklərin sual-cavablar vasitəsilə təkrarı pro- sesində bu biliklər şagirdlərin beynində tam canlandırıldıqdan sonra onların tətbiqinə keçmək daha məqsədəuyğundur. Tətbiqin sonunda bir daha ümumiləşdirmə aparıla bilər. Bu zaman hərbi rəhbər nəzərə almalıdır ki, ümumiləşdirilən hərbi və ümumtəhsil fənn biliklərinin 138 məzmunu oxşar anlayışlardakı fərqli əlamətlərin atılması hesabına yoxsullaşır, lakin həmin məzmun anlayışlardakı oxşar əlamətlərin aşkara çıxarılması hesabına isə genişlənir. Buradan aydın görünür ki, prof. N.M.Kazımovun sübüt etdiyi kimi, “ümumiləşdirilən cisimlərdəki oxşar və fərqli əlamətləri nəzərə almadan ümumiləşdir- mələr aparmaq mümkün deyil. Deməli, nəzərdən keçirilən fərqli cisimlərdə (hadisələrdə) oxşar əlamətlərin üzə çıxarılması və anlayış formasında ifadə olunması ümumiləşdirmədir” (50, s.39). Belə pedaqoji ümumiləşdirmələr hərbi məşğələlərdə böyük mövzuların fizika və riyazi biliklər ilə əlaqəli tədrisindən bilavasitə sonra, əsasən riyazi və hərbi, həmçinin fizika və hərbi anlayışların müqayi- səsi yolu ilə həyata keçirilməlidir. Çünki, tədqiqat zamanı N.M.Ka- zımov tərəfindən elmə gətirilmiş belə bir qanunauyğunluq burada da müşahidə olundu: “müqayisədən nə qədər əsaslı və ardıcıl istifadə edilərsə, müqayisə olunan cisimlərin anlaşılması səviyyəsi bir o qədər yüksəlir” (50, s.44). Ona görə də şagirdlər mahiyyətcə yaxın (məs. hərbi topoqrafiya və homotetik inikas) hərbi anlayışlar- la fizika və riyazi anlayışların oxşar və fərqli cəhətlərini, onların bir- birilə əlaqəsini müqayisə yolu ilə daha asan öyrənə bilirlər. Təcrübə göstərdi ki, bu zaman mənimsənilən hərbi biliklər, doğrudan da, şagirdlərin yadında daha möhkəm qalır. Müqayisə ya konkret hərbi anlayışların (məs. güllənin atılma prinsipinin) fizika və riyazi anlayışlarla (biliklərlə) əlaqəli tədrisindən bilavasitə sonra, ya da məşğələnin sonunda aparıla bilər. Müqayisədə şagirdlər mənimsə- dikləri hərbi anlayışlarla fizika və riyazi anlayışları oxşar və fərqli əlamətlərinə görə qarşılaşdırır və müqayisə edirlər. Hərbi biliklərin mənimsədilməsində məktəblilərdə fizika və riyazi biliklərindən istifadə bacarıqları fizika və riyazi məzmunlu hərbi çalışmaların və praktik tapşırıqların icrası prosesində forma- laşdırılir. Bu çalışmalar və praktik tapşırıqlar həm yeni hərbi mate- rialların tədrisindən bilavasitə sonra, yəni yeni biliyin möhkəmlən- dirilməsi zamanı, həm də ev tapşırıqları kimi verilə bilər. Deməli, belə qənaət hasil olur ki, fizika və riyazi biliklərdən istifadə, fizika və riyazi məzmunlu hərbi çalışmaların və praktik Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|