Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
145 
Adətən  qabaqlama  məsafəsi  gözəyarı  təyin  olunur.  Çünki, 
döyüşlər  zamanı  bunu  dəqiq  müəyyənləşdirmək  mümkün  deyildir. 
Ona görə də məsafələrin gözəyarı ölçülməsi sahəsində çoxlu məşq 
etmək lazım gəlir. 500 metrlik atəş uzaqlığında qabaqlama məsafəsi 
60-80 metr (təyyarənin uzunluğundan 5-7 dəfə böyük) olmalıdır. 
Tədris materialının şərhindən sonra hərbi rəhbər düşmənin təy-
yarə və vertolyotlarına  yerdən atəş açma priyomlarının məşq etdiril-
məsinə  keçir.  Məşqlər  əmrvermə  və  dərhal  onun  icrası  formasında 
aparılır.  Hərbi  rəhbər  müxtəlif  vəziyyətlərə  uyğun  əmrlər  verir. 
Məsələn,  “Bölmə,  ağacın  üzərində,  vertalyota,  üç  fiqur  irəli,  müşa-
hidə  etmə üsulu ilə  ATƏŞ” , “Bölmə, kəndin  üzərində  çəpər çəkmə 
üsulu ilə - ATƏŞ” və s. Komandalara uyğun olaraq şagirdlər əvvəlcə 
cüt-cüt,  sonra  isə  manqalarla  (Manqa-əksər  ölkələrin  hərbi 
qüvvələrində  ilk  (ən  aşağı)  taktiki  bölmədir.  6-12  nəfərdən  ibarət 
manqa  bir  qayda  olaraq  matorlaşdırılmış  atıcı  və  piyada,  minaatan, 
paraşüt-desant  və  s.  taqımların  tərkibinə  daxil  olur)  məşq  edirlər. 
Məktəblilərdən kimsə verilən komandaları səhv  yerinə  yetirsə, hərbi 
rəhbər bütün manqanı saxlayır, onun səhvini göstərir və sonra məşqi 
davam etdirir. Digər manqanın şagirdləri isə onları müşahidə edirlər. 
Birinci manqanın məşqindən sonra ikinci manqanın məşqinə keçilir. 
Məşğələnin  sonunda hərbi  rəhbər ümumiləşdirici söhbət  apa-
rır və qeyd edir ki, alçaqdan uçan havadan hücum vasitələrinə atəş 
açma qaydalarını yaxşı bilmək, düşmənin təyyarə və vertolyotlarını 
tez aşkara çıxarmaq, onların hansı ölkəyə mənsub olmasını tanımaq 
və  tipini  müəyyənləşdirmək,  öz  silahının  döyüş  imkanlarını  müəy-
yən  etmək  və  bu  imkanlardan  bacarıqla  istifadə  etmək  düşmənin 
havadan  hücum  vasitələri  ilə  mübarizədə  müvəffəqiyyət  qazanma-
ğın başlıca şərtidir. 
Bununla da hərbi rəhbər məşğələni  yekunlaşdırır və ev tapşı-
rığını verir. Ev tapşırığına həm də aşağıdakı çalışmalar daxildir: 
1.
 
Nə  üçün  havadan  hücum  vasitələrinə  atəş  açmaq  üçün  ən 
əlverişli məsafə 500-600 metrdir və nə üçün nişangah 3 (üç) və ya 
“П” vəziyyətinə qoyulur? 

---

 
146 
2.
 
Kalaşnikov avtomatından hədəfə qabaqlama üsulu ilə atılan 
güllə  2  saniyədən  sonra  280  m/san  sürətilə  hərəkət  edən  düşmənin 
yük təyyarəsinə dəymişdir. Qabaqlama məsafəsi nə qədər olmuşdur? 
“Taktiki  hazırlıq”  bölməsinin  əsas  mövzularından  biri  də 
“Kəşfiyyat”  mövzusudur.  Eksperimental  siniflərdə  bu  mövzunun 
izahına  hərbi  rəhbər  şifahi  şərhetmə  metodu  ilə  başlayır.  O,  məş-
ğələni üç başlıca hissəyə ayırır, bu, şagirdlərə elan edilmir: başlan-
ğıc,  əsas  və  yekunlaşdırıcı  hissələr.  Hər  bir  hissədə  hərbi  rəhbərin 
şifahi şərhi və müsahibə aparması xüsusi yer tutur. O, mövzunu elan 
etdikdən  sonra  dərsin  məqsədini  bildirir  və  məktəblilərin  əvvəlki 
hərbi  və  riyazi  biliklərini  yada  salmaq  məqsədilə  sual-cavablar 
aparır.  Sorğu  bilavasitə  yeni  biliyin  öyrədilməsi  zamanı  istifadə 
edilən hərbi və riyazi anlayışlara aid olur: 
-
 
Kəşfiyyatçı  əsgər  kəşfiyyat  zamanı  ən  çox  hansı  obyekt-
lərə fikir verməlidir? (Kəşfiyyatçı ən çox hərbi əhəmiyyətli obyekt-
lərə fikir verməli, onları yadda saxlamalı və ya qeyd etməlidir. Mə-
sələn, körpüləri, dəmir yol xətlərini, yaşayış məntəqələrini, teleqraf 
xətlərini və s.). 
-Kəşfiyyatçı ən çox hansı keyfiyyətlərə malik olmalıdır? (yax-
şı yaddaşa, diqqətə, müşahidə qabiliyyətinə, fiziki hazırlığa və s.) 
Hərbi rəhbər bu qayda ilə sual-cavab aparır və müsahibəni ye-
kunlaşdıraraq yeni mövzunun izahına başlayır: “Uşaqlar, müşahidə 
kəşfiyyat  zamanı istifadə  olunan əsas  üsullardan  biridir”. O, dərsin 
əsas hissəsində tədris materialını şifahi şərh etmə və müxtəlif əyani 
vəsaitlərdən istifadə zamanı nümayiş etdirmə üsullarını seçir. Hərbi 
rəhbər  bu  üsulların  köməyilə  “müşahidə”nin  forma  və  üsullarını 
(müxtəlif  şəraitlərdə)  aydınlaşdırmağa  başlayır.  Kəşfiyyatçının  ge-
yimi üzərində dayanır və eyni obyektin müxtəlif şəraitlərdə müşahi-
dəsini  plakatların  köməyi  ilə  başa  salır.  Plakatlardakı  şəkillərdə 
müşahidənin  həm  düzgün,  həm  də  düzgün  olmayan  müşahidə  for-
maları  olur.  Həmin  formaları  şagirdlərə  çatdırmaq  üçün  müqayisə 
priyomunun  köməyi  ilə  yaradılan  problem  situasiyadan  istifadə 
edilə  bilər.  Problem  situasiya  yaradılarkən  sual  belə  qoyulur:  “De-
yin görək bu müşahidə formalarından hansı düzgündür? Nə üçün?” 

---

 
147 
(Hərbi  rəhbər  eyni  bir  obyektin  müxtəlif  formalarda  müşahidəsini 
əks etdirən şəkilləri göstərir). 
Sual şagirdləri düşünməyə, şəkillərdəki müşahidə formalarını 
bir-biri  ilə  tutuşdurmağa  (oxşarlıqda  fərqi  tapmağa)  vadar  edir. 
Nəticədə problemli situasiya yaranmış olur. Məktəblilər fikirləşərək 
aşağıdakı cavabları verirlər: 
-
 
Ağacın yanında və yaxud kolun dibində uzanaraq müşahi-
də  etmək,  ayaq  üstə  dayanıb  müşahidə  etməkdən  daha  düzgündür. 
Çünki birinci halda müşahidəçi tez nəzərə çarpmır. Ikinci halda isə 
əksinə, düşmən onu tez görə bilir. 
-
 
Hasarın  taxtaları  arasından  müşahidə  etmək  düzgündür. 
Hasarın üstündən müşahidə etmək isə təhlükəlidir və s. 
Bu işi yekunlaşdırdıqdan sonra hərbi rəhbər özünə mövqeseç-
mə  və  məsafəni  təyin  etmə  anlayışlarının  öyrədilməsini  aşağıdakı 
ardıcıllıqla  həyata  keçirir.  Əvvəlcə  şifahi  şəkildə  izahat  verir  ki, 
müşahidə olunan nöqtədən hədəfə qədər olan məsafə müxtəlif for-
malarda  təyin  edilə  bilər.  Bu  formalardan  ən  tez  və  sadə  yerinə 
yetiriləni gözəyarı seçmə üsuludur. Hər bir əsgər (o cümlədən, hərbi 
hazırlıq  keçən  hər  bir  şagird)  50,  100,  200,  400,  800,  1000  metrə 
bərabər  olan  məsafələri  tez  bir  zamanda  gözəyarı  müəyyənləşdir-
məyi  bacarmalıdır.  Bunun  üçün  şagirdlər  çoxlu  məşq  etməli  və 
yaxud  müxtəlif  obyektlərin  görünmə  məsafələrini  göstərən  cədvəli 
bilməlidir.  Bütün  bu  məlumatlardan  sonra  hərbi  rəhbər  məktəb-
lilərin  diqqətini  xüsusi  hərbi  əhəmiyyətə  malik  əşyaların  görünmə 
məsafələrini səciyyələndirən cədvələ yönəldir: 
 
Obyektlər və əlamətlər 
ƏĢyaların görünmə 
məsafəsi 
1. Böyük olmayan ev 
6000 m 
2.Damdan ucalan truba 
3000 m 
3.Ağacın  kölgəsi  və  yaxud  rabitə  xətlərinin 
dirəkləri 
1200 m 
4.Yeriyən adamın əl və qol hərəkətləri 
1000 m 
5.Əl pulemyotu və avtomat 
250-300 m 

---