Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
151 Üçmərtəbəli evin hündürlüyü nə qədər olar? Təxminən birmərtəbəli evin hündürlüyü 3 metr qəbul edilir. Onda üçmərtəbəli evin hün- dürlüyü 9 metr olar. Binoklın şaquli şkalasında isə evə uyğun gələn bölgü 0-0,5-dir. Onda müşahidə etdiyimiz nöqtədən evə qədər olan məsafə D = 5 1000 9 = 1800 m-dir. Hərbi rəhbər məlumat verir ki, əgər binokl olmasa, onda müşahidə edilən obyektlərin bucaq kəmiyyətini xətkeş, karandaş, kibrit qutusu, əl barmaqları və s. vasitəsilə də ölçmək mümkündür. Bu zaman onların minlikdəki qiymətlərini yadda saxlamaq lazımdır. Əgər qolu irəli uzadıb tam açırıqsa (əldə tutulan əşya ilə göz arasındakı məsafə təxminən 50 sm-ə bərabərdir), onda əldə tutulan aşağıdakı əşyaların minlikdəki bucaq qiymətləri belə olar: Xətkeşdə 1mm ........................................................... 0-02 Baş barmaq qalınlığı (25 mm) .................................. 0-50 Şəhadət barmağı (20 mm) .......................................... 0-40 Çeçələ barmaq (15 mm) ............................................. 0-30 Kibrit qutusu : Uzununa ..................................................................... 1-00 Eninə ...................................................................... 0-75 Hündürlüyünə .......................................................... 0-30 Dairəvi karandaş ......................................................... 0-16 Əgər müşahidə edilən obyekt, məsələn, düşmənin tankı qolun tam açılması şərti ilə şəhadət barmağı ilə örtülürsə, onda tanka qədər olan məsafə belə hesablanır: D = 40 1000 5 , 2 = 62,5 m. Tankın hündürlüyü 2,5 m-dir. Şagirdlər öyrənirlər ki, məsafənin belə təyini yalnız kəşfiyyat- çıya deyil, tankın və digər zirehli maşınların hücumuna müqavimət göstərən hər bir əsgərə lazımdır. Səngərdə dayanan əsgərlərdən hər 152 biri tankın orta hərəkət sürətini və onun hansı məsafədə olduğunu bilərək təxminən neçə müddətdən sonra tankın səngərin 5-10 metr- liyinə çatacağını müəyyənləşdirir. Bu isə, səngərdə oturaraq tankı əl qumbarası ilə partlatmaqda ən əlverişli metodlardan biridir. Orta məktəblərimizdə müşahidələr apararkən şagirdlərdən biri hərbi rəhbərə belə bir sual verdi: -Cənab mayor, müşahidə obyektinə qədər olan məsafəni iti bucağın tangensindən də istifadə edərək tapa bilərikmi? Əvvəlcədən tədqiqatın nəticələri ilə tanış olan hərbi rəhbər məktəblidə yaranmış bu ideyanı inkişaf etdirmək məqsədilə dedi: -Bəli, olar. Siz bunu haradan bilirsiniz? -Biz həndəsə dərsində yanına getmək mümkün olmayan nöq- təyə qədər məsafəni iti bucağın tangensinə görə hesablamışıq. Sonra şagird 12-ci şəkil üzərində izahata başladı: -BS parçası evin hündürlüyü olsun. BAS bucağının qiymətini hesablayırıq. Sonra iti bucağın tangensinin tərifinə əsasən tag BÂS AB BC (2) yazırıq. AB məsafəsini (2) düsturundan tapsaq onda AB = S A B tg BS və yaxud, AB = BS ∙ S A ˆ B ctg alarıq. Bu düsturdan istifadə etməyi riyaziyyat kursundan bilirik, bu haqda çoxlu məsələ həll etmişik. Məsələn, əgər ev beşmərtəbəlidirsə, onda evin hündürlüyü 15m olar. BAS bucağını ölçürük. Bu 2 0 17 1 -dir. Dördrəqəmli riyaziyyat cədvəlindən tapırıq ki, tg2 0 17 1 = 0,0399 ≈ 0,04. AB = S A ˆ B tg BC = 0,04 15 = 375 m AB = 375 metr. 153 Deməli, müşahidə etdiyimiz nöqtədən müşahidə olunan evə qədər olan məsafə 375 metrə bərabərdir. Şagirdlərin riyazi biliklərindən istifadə ev tapşırıqlarının verilməsi prosesində də davam etdirildi. Hərbi rəhbər evdə həm də belə bir çalışmanı yerinə yetirməyi tapşırdı: “Kəşfiyyata gedən əs- gər binokldan istifadə etmədən çayın əks tərəfində yerləşən düşmən obyektinə qədər olan məsafəni necə müəyyənləşdirə bilər?” Həmin məsələ məktəblilər tərəfindən aşağıdakı şəkildə həll olundu. Tutaq ki, B müşahidə nöqtə- sindən çayın əks tərəfində yerlə- şən C düşmən obyektinə qədər olan məsafəni tapmaq lazımdır (13-cü şəkil). Bunun üçün AB parçasının üzərindəki bir E nöqtə- sindən AB parçasına perpendi- kulyar EK düz xətt parçasını qu- ruruq və K nöqtəsini qeyd edirik. İki oxşar ABC və AEK düzbu- caqlı üçbucaqlarını alırıq. Üçbucaqların oxşarlığından yaza bilərik: EK : BC AB AE : BC -müşahidə nöqtəsindən düşmən obyektinə qədər olan məsafədir. AB , AE və EK məsafələrini isə (şəkildə göründüyü kimi) ölçmək asandır. Tutaq ki, m; AB n; AE l EK . Onda, BC = n l m Bu yolla düşmən obyektinə qədər olan məsafəni tapmaq mümkündür. Şəkil 13 Şəkil 13. C A E K B • • 154 Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) üzrə məşğələlərin bu şəkildə, fizika və riyazi biliklərdən istifadə edil- məklə, müvafiq çalışmaları dərsdə və evdə yerinə yetirməklə qurulması hərbi anlayışların daha asan qavranılmasına və istənilən anda tətbiqinə imkan və şərait yaradır. Məktəblilər həm fizika və riyaziyyat üzrə vaxtilə qazandıqları bilikləri xatırlayırlar, həm də “Əsgərin döyüşdə davranış qaydalarına” (“Taktiki hazırlığa”) yiyələnirlər. Bu isə müasir hərb işində çox zəruri yer tutan məsələ- lərdəndir. Döyüşün taleyini həll edən vacib amillərdən biridir. Bu gün parta arxasında əyləşən şagirdlər sabah milli orduda xidmət edərkən gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı (ibtidai hərbi hazırlıq) məşğələlərinin riyaziyyat və fizika ilə əlaqəli şəkildə öyrəndikləri döyüşdə davranış qaydalarına dair bilikləri onlara lazım olacaq, Vətənin müdafiəsində sayıq, bacarıqlı əsgər kimi iştirak etmələrinə kömək göstərəcəkdir. 3.3. “Silahlar və atıcılıq hazırlığı” (“Atəş hazırlığı”) bölməsinin tədrisində şagirdlərin fizika, riyaziyyat və rəsmxət fənləri üzrə biliklərindən istifadə “Silahlar və atıcılıq hazırlığı” (“Atəş hazırlığı”) mövzusu ibtidai hərbi hazırlıq fənninin ən geniş bölmələrindən biri idi və erməni işğalçılarına qarşı müharibəyə qədər proqramda buna oğlan- lar üçün 28 saat, qızlar üçün isə 18 saat vaxt ayrılırdı. “Atəş hazır- lığı” üzrə məşğələlərdə, tədris proqramının tələbinə uyğun olaraq şagirdlər Kalaşnikov avtomat və əl pulemyotunun, həmçinin qəlpəli əl qumbaralarının hissələrini və döyüş xüsusiyyətlərini öyrənməli, avtomatdan atəş açmaq və əl qumbaralarını atmaq üzrə qaydaların və priyomların yerinə yetirilməsi bacarıqlarına yiyələnməli, atıcı silahların saxlanması və qorunması qaydaları ilə tanış olmalı, döyüş patronları ilə avtomatlardan atəş açma praktikasını bilməlidir. “Atəş hazırlığı”nın özü də kiçik mövzulara bölünür. Bu mövzuların hər birinə uyğun tədris materialının özündə şagirdlərin fizika, riyaziyyat və rəsmxət üzrə biliklərinə müəyyən dərəcədə istinad edilir. Lakin Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|