Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
155 
20 ildən artıqdır ki, Azərbaycan torpaqlarında qan tökülür, ərazimi-
zin 20%-i erməni işğalçı orduları tərəfindən işğal olunub. Bu gün də 
cəbhə bölgələrində şəhidlər veririk. Belə bir vaxtda “Atəş hazırlığı” 
(“İbtidai  hərbi  hazırlıq”  fənni  üzrə)  bölməsi  “Silahlar  və  atıcılıq 
hazırlığı” (“Gənclərin çağırışaqədərki hazırlığı” fənni üzrə) bölməsi 
ilə  əvəz  olunmuş,  tədris  materialları  necə  gəldi  ixtisar  olunmuş, 
fənlərarası  əlaqələrin  imkanları,  demək  olar  ki,  nəzərə  alınmamış, 
tədris saatı 28 saatdan 8 saata endirilmişdir. Nəzərə alsaq ki, atıcılıq 
hazırlığı gənclərin orduda xidmətə hazırlanmasının canını təşkil edir 
və buna X-XI siniflərdə cəmi 8 saat vaxt ayrılır, onda belə qənaətə 
gəlmək olar ki, müharibə gedən ölkəmizdə yeniyetmə gənclər Milli 
Ordumuzda  xidmətə  lazımı  səviyyədə  hazırlanmır.  Artıq  mövcud 
tədris  proqramının  və  müvafiq  dərsliklərin  məzmununun  yenidən 
hazırlanması  vaxtıdır.  Bu  işə  təxirə  salınmadan  başlanılmalıdır. 
Lakin  tədqiq  olunan  problemin  praktikada  vəziyyəti  araşdırılarkən 
məlum  oldu  ki,  sistemsiz  və  epizodik  şəkildə  olan  belə  istinadlar 
hərbi  materialların  ümumtəhsil  fənn  bilikləri  ilə  əlaqəli  tədrisi 
sahəsində,  habelə  tədris  materiallarının  düzgün,  şüurlu  və  möhkəm 
mənimsənilməsi  istiqamətində  səmərəli  nəticələr  verə  bilmir.  Belə 
halda  əlaqəli  tədris  təlimin  əlavə  yüklənməsinə  şərait  yaradır  və  o 
qədər də zəruri olmayan artıq bir iş təsiri bağışlayır. 
Bütün  bunlar  nəzərə  alınaraq,  “Atəş  hazırlığı”  üzrə  tədris 
materiallarının şagirdlərin digər ümumtəhsil fənnlər üzrə bilikləri ilə, 
xüsusən də fizika, riyaziyyat və rəsmxət fənləri üzrə biliklərlə əlaqəli 
tədrisinə dair metodika hazırlanmış və əvvəlki paraqrafda göstərdiyi-
miz  eksperimental  sinif  müəllimlərinə  (hərbi  rəhbərlərinə)  paylan-
mışdır. Hərbi dərslər bu metodika əsasında keçirilmişdir. Indi həmin 
təlim prosesinin ən xarakterik və mühüm mərhələlərini göstərək: 
Kalaşnikov  avtomatının  və  qəlpəli  əl  qumbaralarının  hissə-
ləri. Bu mövzunun tədrisinə hərbi rəhbər nəqletmə metodu ilə baş-
layır. O, əvvəlcə ibtidai hərbi hazırlığın mühüm bölməsi olan “Atəş 
hazırlığı”nın vəzifələri, odlu əl silahlarının yaranma və inkişaf tarixi 
haqqında  danışır.  Nəhayət,  hazırda  ordumuzda  olan  Kalaşnikov 
avtomatının  üzərində  dayanır,  avtomatın  özünü  nümayiş  etdirir  və 

---

 
156 
onun  yaradıcısının  rus  konstruktoru  M.T.Kalaşnikov  olduğunu 
göstərir. 
Dərsin  giriş  hissəsinin  sonunda  (5-6  dəqiqədən  sonra)  hərbi 
rəhbər  əsas  mövzunun  izahına  Kalaşnikov  avtomatı  və  Kalaşnikov 
əl  pulemyotunun  döyüş  xüsusiyyətlərini  əks  etdirən  aşağıdakı 
plakatın nümayişi ilə başlayır: 
 
 
Silahın döyüş xüsusiyyətləri 
Silahın növü 
Kalaşnikov 
avtomatı 
Kalaşnikov əl 
pulemyotu 
Lülənin kalibri, mm 
7,62 
7,62 
Atəşin əsas təsir uzaqlığı, m 
400-ə qədər 
800-ə qədər 
Atəşin nişangah məsafəsi, m 
1000 
1000 
Düzünə atəş uzaqlığı, m: 
Yarımbədən insan fiquruna 
Hərəkət edən insan fiquruna 
 
350 
525 
 
365 
540 
Toplama atəş uzaqlığı, m: 
Yerüstü hədəfə 
Təyyarə və paraşütçüyə 
Atəşin tempi, atım/dəq 
 
800-ə qədər 
500-ə qədər 
600-ə qədər 
 
800-ə qədər 
800-ə qədər 
600-ə qədər 
Döyüş atəş tezliyi, atım/dəq: 
Fasiləsiz atəş zamanı 
Tək-tək atəş zamanı 
 
100-ə qədər 
40-a qədər 
 
150-yə qədər 
50-yə qədər 
Dolu xəzinə (daraq) ilə 
birlikdə kütləsi, kq 
 
3,6 
 
5,6 (6,8)
* 
Süngü-bıçağın kütləsi, q 
450 
- 
Xəzinənin  (daraq)  tutumu, 
patronlar 
 
30 
 
40 (75)
**
 
Güllənin uçuş uzaqlığı, m 
3000 
3000 
Güllənin  öldürücü  gücünü 
saxladığı uzaqlıq, m 
 
1500 
 
1500 
Güllənin  başlanğıc  sürəti, 
m/s 
 
715 
 
745 
 
*
Doldurulmuş barabanlı xəzinə ilə birlikdə kütləsi. 
**
 Barabanlı xəzinələrin tutumu. 

---

 
157 
 
Plakatdakı  cədvəlin  oxunuşundan  sonra  silahların  hər  bir 
döyüş  xüsusiyyətinin  izahına  keçilir.  Hərbi  rəhbər  qeyd  edir  ki, 
lülənin kalibri dedikdə, avtomatın (və ya pulemyotun) lülə kanalının 
diametri  başa  düşülür.  Diametr,  həndəsə  kursunda  deyildiyi  kimi, 
çevrənin  mərkəzindən  keçən  vətərə  deyilir.  Yəni,  çevrənin  mərkə-
zindən keçən və  onun iki  nöqtəsini birləşdirən düz xətt parçası  hə-
min  çevrənin  diametri  adlanır.  Avtomatın  lüləsi  silindrik  olduğun-
dan lülənin en kəsiyi çevrədir. Məhz həmin çevrənin diametri silah-
larda  kalibr  adlanır  və  uzunluq  vahidi  olan  millimetrlərlə  ölçülür. 
Nəzərdən keçirdiyimiz Kalaşnikov avtomatının və əl pulemyotunun 
kalibri 7,62 mm-ə bərabərdir. 
Cədvəldə  ikinci  göstərici  birbaşa  atəşin təsir  uzaqlığıdır ki, bu 
da  avtomatlar  üçün  400  m-ə,  pulemyot  üçün  800  m-ə  bərabərdir. 
Atəşin  nişangah  məsafəsi  dedikdə,  “müşahidə  olunan  hədəfə  atəş 
açan zaman güllənin çıxma nöqtəsindən orta trayektoriyanın nişanal-
ma xətti ilə kəsişməsinə qədər olan məsafə” (81, s.238) başa düşülür. 
Hərəkətsiz  yarımbədən  və  hərəkət  edən  tam  insan  fiquruna 
düzünə atəş uzaqlığı uyğun olaraq avtomatlar üçün 350 m və 365 m, 
pulemyotlar üçün 525m və 540m-dir. 
Toplama atəş uzaqlığının göstəricilərindən danışmazdan əvvəl 
hərbi  rəhbər  “toplama  atəş”  anlayışının  özünü  aydınlaşdırmalıdır. 
Çünki belə atəş haqqında dərslikdə heç bir məlumat verilmir. Lakin 
anlayış kimi ondan istifadə olunur. Bunu nəzərə alaraq, tədqiqatçı-
nın verdiyi məzmun əsasında hərbi rəhbər göstərir ki, toplama atəş” 
bir  neçə  pulemyotdan  və  ya  bölmənin  bir  neçə  atıcı  silahlarından 
düşmənin bir hədəfinə və yaxud döyüş sırasının bir hissəsinə yönəl-
dilmiş atəşə deyilir. Toplama atəş vasitəsi ilə düşmən qısa müddətdə 
məhv  edilir”  (81,  s.282).  Avtomat  və  pulemyotlardan  toplama  atəş 
uzaqlığı  yerüstü  hədəflər  üçün  800  m-ə,  təyyarə  və  paraşütçülərə 
atəş  zamanı  isə  500  metrə  qədər  olmalıdır.  Bu  məsafələrdən  uzaq 
olan hədəflərə göstərilən üsulla atəş açmağın faydası yoxdur. Çünki 
güllələrin  əksəriyyəti  uçuş  zamanı  öz  istiqamətini  və  öldürücü 
enerjisini  tədricən  itirir.  Məşğələdə  hərbi  rəhbər  silahın  atəş  tempi 

---