Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ

 
233 
c.
 
202
Nm
 
202
201,93
2
 
715
 
10
7,9
2
mV
E
2
-4
2
0







 
4.  Kalaşnikov  avtomatında  geritəpmə  enerjisi  19,6  çouldan 
çox ola bilməz. 
5.  Havanın  müqavimət  qüvvəsi  nəzərə  alındıqda  güllə  üfüqi 
istiqamətlə 35
0
-li, havanın müqaviməti nəzərə alınmadıqda isə 45
0
-
li bucaq altında ən uzaq məsafəyə düşür. 
Şagirdlərin  sinifdənxaric  müstəqil  işlərinin  təşkili  zamanı  isə 
hərbi rəhbər aşağıdakı tip çalışmalar sisteminə müraciət edir: 
1.  Kalaşnikov  əl  pulemyotundan  şaquli  istiqamətdə  yuxarı 
atılmış güllə hansı hündürlüyə qalxar? 
2. Üfüqlə 45
0
-li bucaq təşkil etmək şərti ilə Kalaşnikov avto-
matından  atılmış  güllənin  hərəkət  trayektoriyasını  qurmalı.  Baş-
lanğıc sürəti və koordinatların miqyaslarını ixtiyari götürmək olar. 
3.  Üfüqlə 

=60
0
  bucaq  təşkil  etmək  şərti  ilə  Kalaşnikov 
avtomatından  və  pulemyotundan  güllə  atılmışdır.  Güllə  atıldığı 
yerdən  nə  qədər  uzağa  düşəcəkdir?  O,  hansı  hündürlüyə  qalxacaq-
dır?  Ucuş  neçə  müddət  davam  edəcəkdir?  Havanın  müqavimətini 
nəzərə almamalı. 
4.  Üfüqlə 

 bucağı  təşkil  etməklə  atılan  avtomat  gülləsi  t 
saniyədən  sonra  trayektoriyanın  hansı  nöqtəsində  yerləşəcəkdir? 
Nöqtənin x və y koordinatlarını ümumi şəkildə ifadə edin. Havanın 
müqaviməti nəzərə alınmır. 
Çalışmaların  həllinə  istiqamət  olaraq  hərbi  rəhbər  qeyd  edə 
bilər ki, həll zamanı yuxarıdakı çalışmaların həlli üsullarına əsaslan-
maq  olar.  Növbəti  məşğələlərdə  həmin  tapşırıqlar  yoxlanılarkən 
hərbi  rəhbərlər  aşağıdakı  mühakimələri  çalışmaların  doğru  həlli 
kimi qəbul edə bilər: 
1.
 
Çalışmaların həlli zamanı Kalaşnikov avtomatından atılan 
güllənin  qalxdığı  hündürlüyü  hesabladığımız  düstura  əsaslanmaq 
lazımdır. Burada V
0
=745 m/san; 
m
 
27751
m/san
9,8
2
/san
m
745
g
2
V
h
2
2
2
2
2
0





 

---

 
234 
Qeyd  edirik  ki,  bu  halda  da  havanın  müqaviməti  nəzərə  alın-
mır. 
2.
 
Çalışmanın həlli zamanı 8-ci sinif fizika kursunun “Ağırlıq 
qüvvəsinin təsiri altında olan hərəkət: cismin başlanğıc surəti üfüqlə 
bucaq  təşkil  edir”  mövzusu  üzrə  fizika  biliklərindən  istifadə  edilir. 
Kalaşnikov  avtomatında  güllənin  başlanğıc  surəti  V
0 
=  715m/san 
olduğundan  üfüqlə  bucaq  təşkil  etməklə  atılmış  cismin  hərəkət 
tənliyinə  əsasən  güllə  aşağıdakı  parametrik  şəklində  verilən  əyri 
boyunca uçacaqdır. 













2
 t
9,8
 t
2
715
2
gt
sinα
t 
V
y
t
2
2
715
cosα
t 
V
x
2
2
0
0
 
3. Fizika kursundan şagirdlərə məlumdur ki, üfüqlə 

 bucağı 
təşkil  etməklə  atılan  cismin  uçuş  məsafəsi 
g
sin2α
V
l
2
0

 düsturu  ilə 
hesablanır. 
g ≈ 10m/san
2
. Kalaşnikov avtomat və pulemyotu üçün isə V
0
 
başlanğıc sürəti uyğun olaraq 715 m/san və 745 m/san-dir. Onda 

 
=  60
0
  bucaq  altında  atılmış  avtomat  və  pulemyot  güllələri  uyğun 
olaraq 
m
10
3
28
10
sin120
745
l
m,
10
3
26
10
sin120
715
l
3
0
2
pulem
3
0
2
avtom






 
məsafələrə uçacaqdır. 
3.
 
Üfüqlə 

 bucağı  təşkil  etməklə  atılan  avtomat  gülləsi  t  = 
t
0
 saniyədən sonra trayektoriyanın A(x
0
; y
0
) nöqtəsində olacaqdır: 







2
gt
sinα
t
V
y
cosα
t
V
x
2
0
0
0
0
0
0
0
 

---

 
235 
Avtomatdan atəş açmaq priyomlarına aid növbəti məşğələlər-
dən sonra hərbi rəhbərlər şagirdlərin müstəqil nəzəri işlərinin təşkili 
məqsədilə aşağıdakı tip çalışmalara da müraciət edə bilərlər: 
1.
 
İnsanı sıradan çıxarmaq (öldürmək) üçün güllə hansı ener-
jiyə malik olmalıdır? (həmin enerji 78,5 couldan az olmamalıdır). 
2.
 
Nə  üçün  karabində  güllənin  başlanğıc  sürəti  (750  m/san) 
avtomatda  güllənin  başlanğıc  sürətindən  (715  m/san)  böyükdür? 
Qeyd  edek  ki,  patronlar  bir-birindən  az  fərqlənir.  (Karabində  lülə 
kanalının  uzunluğu  avtomatın  lüləsindən  uzundur.  Ona  görə  atəş 
zamanı  patronun  yanma  kamerasında  əmələ  gələn  yüksək  təzyiqli 
qaz karabində gülləyə nisbətən çox müddətə təsir edir. Bu təsirin də 
nəticəsində karabində güllənin başlanğıc sürəti böyük olur). 
3.
 
Kalaşnikov  avtomatından  atılan  güllə  1  km-də  dayanan 
düşmən  əsgərini  öldürə  bilərmi?  (Bəli,  çünki  bu  güllə  1500  m-lik 
məsafədə öz öldürücü təsirini saxlayır). 
4.
 
40  sm  qalınlığı  olan  taxta  maneənin  arxasında  gizlənərək 
avtomat  (və  yaxud  pulemyot)  gülləsində  tam  təhlükəsiz  müdafiə 
olunmaq mümkündürmü? (Bəli, məlumdur ki, 150 m-ə qədər məsa-
fədən atılan avtomat gülləsi taxta maneənin 30-40 sm-nə qədər gedə 
bilir.  Demək,  güllə  40  sm  qalınlıqlı  taxta  maneəni  keçə  bilmir, 
keçsə də artıq öz kinetik enerjisini əslində itirir). 
5.
 
Kazarmadan qərargaha qədər olan məsafə 450 metrdir. Əs-
gər adi yerişlə bu qədər məsafəni neçə dəqiqəyə qət edə bilər? (Adi 
yerişlə əsgərin hər addımının uzunluğu 70-80 sm-dir. Orta addımı-
nın uzunluğu isə (70+80):2 = 75 sm olacaqdır. Bir dəqiqədə əsgərin 
adi  yerişlə  addımlarının  orta  sayı  isə  (110+120):2  =115-dir.  Onda 
həmin  məsafəni  əsgər  adi  yerişlə  (450  m  :  75  sm)  :  115  =  (45000 
sm: 75 sm) : 115 = 5 dəqiqəyə gedəcəkdir. 
6.
 
Avtomatın  kütləsi  güllənin  kütləsindən  200  dəfə  böyük 
isə,  atəş  zamanı  çıxan  güllənin  (barıt  qazları  ilə  birlikdə)  kinetik 
enerjisi  ilə  avtomatın  kinetik  enerjisi  arasındakı  nisbəti  təyin  edin. 
Güllənin kütləsi m-dir. Onda avtomatın kütləsi 200 m olar. Enerjilər 
arasındakı nisbət isə 

---