Azərbaycan respublġkasi təHSĠl nazġRLĠYĠ GƏNCƏ DÖVLƏt unġversġtetġ
Yüklə 16,42 Kb. Pdf görüntüsü
|
230 4. Boyu 170 sm olan əsgər ayaq üstə dayanaraq üfüqi istiqa- mətdə Kalaşnikov avtomatından atəş açmışdır. Güllə hansı məsa- fədə yerə düşəcəkdir? Çalışmaların həllinə istiqamət vermək məqsədilə hərbi rəhbər 8-ci sinif fizika kursunun 135-140-cı səhifələrindən istifadə etməyi məsləhət görür. “Atəşin əmələ gəlməsi” mövzusunun şərhinə hərbi rəhbər müsahibə yolu ilə başlaya bilər. Şagirdlərin 6-cı sinif fizika kur- sundan öyrəndikləri və hazırda hərbi mövzunun izahı üçün zəruri olan bir sıra anlayışları yada salmaq faydalıdır. Bu zaman müsahibə təxminən aşağıdakı kimi aparılır: -Təzyiq nəyə deyilir? (Səthə perpendikulyar təsir göstərən qüvvənin bu səthin sahəsinə bölünməsindən alınan kəmiyyətə təzyiq deyilir). Təzyiqi necə təyin etmək lazımdır? (Səthə perpendi- kulyar təsir göstərən qüvvəni səthin sahəsinə bölmək lazımdır. Yə- ni, təzyiq = qüvə: sahə və ya p=F:S. Burada p-təzyiq, F-səthə təsir edən qüvvə, S-isə səthin sahəsidir). Təzyiq vahidi olaraq nə götürü- lür? (1 m 2 səthdə 1N qüvvənin təsiri ilə yaranan təzyiq götürülür. Bu vahid Paskal adlanır və 1Pa=1N/m 2 yazılır). Təzyiq üçün prakti- kada digər hansı ölçü vahidlərindən istifadə edirlər? (hidropas- kaldan (hPa), kilopaskaldan (KPa) və mikropaskaldan (MPa); 1 hPa=100 Pa; 1 KPa=1000 Pa; 1MPa=10 -6 Pa). Tətik çəkildikdən sonra zərbə mexanizmi patronun kapsuluna dəyir, zərbədən kapsul qığılcım verir və barıt alışır. Patrona doldu- rulmuş barıt ani bir müddətdə alışaraq yanır və patronun daxilində çox yüksək təzyiqli qaynar qaz əmələ gətirir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, atəş vaxtı patronun daxilində əmələ gələn 250-500 kqQ/sm 2 təzyiqli qazın hesabına güllə patrondan ayrılır (1 kqQ/sm 2 = 0,1MPa). Güllə patrondan ayrılandan sonra da barıtın yanması və təzyiqin artması davam edir. Güllə silahın lüləsi boyunca 2-4 sm hərəkət etdikdə təzyiq maksimuma -2800 kqQ/sm 2 -na kimi çatır. Güllənin lülə daxilində sonrakı hərəkəti nəticəsində qazın yerləşmə həcmi genişləndiyinə görə təzyiq qəflətən aşağı düşür və 300-900 kqQ/sm 2 -na enir. Bu zaman artıq güllə lülədən çıxır və hədəfə doğru 231 istiqamət alır. Bütün sadaladığımız bu proses ani bir müddətdə, 0,001-0,06 saniyədə baş verir. Şərhin bu hissəsindən sonra hərbi rəhbər şagirdlərə aşağıdakı tipli sual və çalışmalar verə bilər: 1. 1kqQ/sm 2 nəyin ölçü vahididir? (Bu, təzyiqin ölçü vahidi- dir və 1sm 2 sahəyə 1kq-lıq qüvvənin təsir etdiyini göstərir). 2. 1kqQ/sm 2 neçə MPa-dır? Cavabı əsaslandırın. (1kqQ/ sm 2 = 9,8 N : 10 -4 m 2 = 10 5 N/m 2 = 10 5 Pa = 0,1 MPa). 3. Tətiyin çəkilməsi ilə güllənin atılması nə qədər müddətə başa gəlir və burada hansı proseslər yaranır? (Şagirdin cavabı yuxa- rıdakı mühakimələr əsasında qurulmalıdır). 4. Patronun yanma kamerasında təzyiq neçə MPa ola bilər? (Güllə patrondan 250-500 kqQ/sm 2 təzyiqin hesabına ayrılır. 1 kqQ/sm 2 = 0,1 MPa. Onda, yanma kamerasında təzyiq 25-50 MPa olacaqdır). 5. Güllə açılan zaman ən böyük təzyiq nə vaxt əmələ gəlir və onun maksimum qiyməti nə qədər ola bilir? (Güllə patrondan ayrı- laraq 4-6 sm yol getdikdən sonra təzyiq ən böyük qiymət alır və 2800 kqQ/sm 2 olur). Güllənin başlanğıc sürəti və silahın geritəpmə anlayışları da bir sıra rəqəm və faktlarla aydınlaşdırılır. Bu faktlar və rəqəmlər isə fizika kursunda öyrədilən bir sıra anlayışlarla bilavasitə bağlıdır. Ona görə də həmin fizika proseslərinə aid və bu proseslər əsasında şərh olunan hərbi anlayışları özündə saxlayan çalışmalardan istifadə etmək məqsədə müvafiqdir. Belə tip çalışmalara nümunə olaraq aşağıdakıları göstərmək mümkümdür. Həmin çalışmalar verilən hər- bi anlayışların nəzəri əsaslarını da özündə sazlayır. 1. Kalaşnikov avtomatından şaquli istiqamətdə yuxarı atılmış güllə hansı hündürlüyə qalxar? (havanın müqaviməti nəzərə alınmır). 2. Üfüqlə bucaq təşkil etmək şərti ilə atılmış güllənin hərəkə- ti zamanı ona hansı qüvvələr təsir göstərir? 3. Kalaşnikov avtomatında güllənin başlanğıc enerjisini he- sablayın. 4. Kalaşnikov avtomatının geritəpmə enerjisi neçə couldur? 232 5. Güllə hansı bucaq altında ən uzaq məsafəyə düşəcəkdir? (havanın müqaviməti nəzərə alındığı və alınmadığı hallarda). Çalışmalar aşağıdakı mühakimələr əsasında həll oluna bilər. 1. Kalaşnikov avtomatının başlanğıc sürətini V 0 ilə, güllənin qalxacağı hündürlüyü isə h ilə işarə edək. Məlumdur ki, Kalaşnikov avtomatında güllənin başlanğıc sürəti 715m/san-dir (V 0 =715m/ san). Hesablama başlanğıcı olaraq güllənin atıldığı nöqtəni, yəni lülənin uc nöqtəsini qəbul edək. Həmin nöqtədə güllənin potensial enerjisi sıfra, kinetik enerjisi isə mV 0 2 /2-yə bərabərdir. m - güllənin kütləsidir. Deməli, güllənin tam enerjisi 2 mV 2 mV 0 2 0 2 0 bərabərdir. Yuxarı atıldığı h hündürlükdəki nöqtədə güllənin potensial enerjisi h g m -a bərabərdir. Fizikada tam enerjinin saxlanması qanununa görə 2 mV h g m 2 0 ; g 2 V h 2 0 ; olduğundan h = 715 2 :(2∙9,8) = 511225:19,6 = 26083 m ≈ 26 km alınır. 2. Havada uçarkən gülləyə iki qüvvə – güllənin ağırlıq qüvvə- si və havanın müqavimət qüvvəsi təsir edir. Bunlar isə güllənin sürətini və istiqamətini dəyişir. 3. Güllənin başlanğıc enerjisini hesablayarkən fizikadan öy- rədilən E = 2 mV 2 ; g p m düsturundan istifadə etmək lazımdır. Burada m – güllənin kütləsi, p- güllənin çəkisi, g - sərbəst düşmə təcilidir. Əvvəlki hərbi dərslərdən isə məlumdur ki, Kalaşnikov avtomatı üçün V 0 = 715 m/san; P güllə = 7,9q = 7,9∙10 -3 kQ. Şərti olaraq g = 9,8 m/san 2 = 10 m/san 2 qəbul edək. Onda, kq; 10 7,9 10 7,9 10 10 7,9 g p m 4 - 4 - -3 Yüklə 16,42 Kb. Dostları ilə paylaş:
|