Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
Salman i bn Rə bi yyə əl -Bəhilinin Azər bayc an 
ölkəsinə yürüĢü 
və baĢ qa ölkələrin zəbti haqqı nda
1
hekayə
[Əl-Kufi] deyir: Salman ibn Rəb iyyə və Ġran əhalisindən onunla olan lar 
Ermənistan ölkəsinə tərə f yola düĢdülər. Ermənistan hökmdarları ə rəblə rin
onların ö lkəsinə basqını haqqında eĢidən kimi qaçıb dağ, qala , vadi və meĢəlik 
talalarda gizləndilər. On lar bir-b irinə deyird ilər ki, üstümüzə gə lən tayfa, 
deyilənə görə, guya göylərdən en miĢdir və guya bu ad ma lar ölmür və silah
onlara heç bir xətər yetirmir. [Müə llif] deyir: Sa lman ibn Rəbiyyə onun ordusuna
ədavət bəsləyənləri məhv etməyə, qarĢısına çıxan bütün Ģ əhər və qalaları 
tutmağa baĢaldı və o, ölkən i düĢmənlərdən təmizləy ib, Aran ölkəsindən olan 
Beyləqan Ģəhərinə gəlib çatdı. 
[Müəllif] deyir: Beyləqan əhalisi onun qarĢısına aman vahiĢi ilə çıxaraq, 
ordusu üçün düĢərgə yerləri ayırd ı; ödül vermək Ģərtilə onunla barıĢıq bağladı
1
. 
1
Ərəblərin Azərbaycan ilk yürüĢü hicri 18-ci ildə (639) olmuĢ yerli mərzban barıĢıq 
imzalamıĢdı. Salman ibn Rəbiyyənin yürüĢü yeddi il sonra –hicri 25-ci ildə (645/46) olmuĢdur. 

---

59 
O, bu Ģərtləri qəbul etdi. Bundan sonra o, Beyləqandan çıxaraq Bərdə qalasına
basqın etdi. Onun əhalisi təzminat vermək Ģərtilə barıĢığa gəldi; o, pulları 
əsgərləri arasıda bölərək onların döyüĢə həvəsini artırd ı. Sonra o ö z atlıları ilə 
Cüzran (Gü rcüstan) üzərinə yol aldı. Buranın əhalisi onunla hər il müəyyən 
təzminat ödəmə k Ģərtilə barıĢıq bağladı. 
Bundan sonra o və onun silahdaĢları geriyə dönərək əl-kü r (Kür) çay ını 
keçənə kimi irəlilədilər. On lar ġirvan torpaqlarına yaxınlaĢıb düĢərgə saldılar. 
ġirvan hakimini yanlarına çağırıb onunla təzminat vermək Ģərti ilə barıĢıq
bağladılar. Sonra ġirvandan hərəkət edərək ġabran və Maskata çatdılar. Bundan 
sonar o, dağlardakı hakimlərin (mülü k-əl-cibal) yanına ö z elçilərinin
göndərərək onları yanına gəlmək üçün dəvət etdi.
Onun yanına əl-Lazka, Filan və Təbəristan hakimləri (malik) gəld ilər. 
Onlar hamısı ona pul, hədiyyəıər gətirərək, hər il məlu m təzminat vərməyə 
razılaĢdılar. Bütün bunlara o da razılığ ını verd i.
<…> Bundan sonra o, əl-Bab (Dərbənd) Ģəhəri istiqamətində hərəkət 
etdi.
2
Bu va xt orada dinsizlərin (küffar) 300 min lik ordusuna baĢçılıq ed ən
Xəzə r hökmda rı xaqan yaĢayırdı. Ərəb lərin Ģəhərə ya xınlaĢdığını eĢidən xaqan
Ģəhəri tərk etdi. Bu vaxt ona dedilər: ―Ey hökmdar! Sənin hökmün a ltında 300 
min [döyüĢçü] olduğu halda, s ən 10 min lik ordunun qarĢısından geri çə kilirsən?‖ 
Xaqan cavab verdi: ―Mən bu qəbilə haqqında bəzi Ģeylər eĢitmiĢə m, deyirlər 
onlar göydən enmiĢlər və heç bir silah onlar xələl gətirmir. Kim olara qarĢı dura
bilər?‖
Bundan sonra o, Ģəhərdən çəkilməkdə davam etdi. Salman ibn Rəbiyyə 
Ģəhərə yaxınlaĢdı və müsəlman lar əl-Baba girdilər. Sonra o, xaqanı və onun 
ordusunu təqib etmək üçün Ģəhərdən çıxdı. O, Xə zər Ģəhərindən biri olan
Bə ləncərə çat mağı qət etdi.
<...> Salman ibn Rəbiyyə o yerlə rdə it i a xan çay sahilində yerləĢən 
meĢəyə yaxınlaĢdı. Burada xaqan qoĢunlarından olan xəzərlər g izlən ird i. 
Onlardan b iri yaxın gələrək müsəlman döyüĢçülərini gözdən keçirməyə baĢladı....
Onlardan biri dəstəma z a lmaq üçün çaya endi. Bu va xt, o, yarağın ın döyüĢ çü
müslimə xətər gətirib-gətirməyəcəyin i yo xlamaq üçün onu oxla vurub öldürdü. 
Sonra o yaxınlaĢıb geyimini götürdü, baĢını kəsərək gətirib xaqanın qarĢısına
qoydu və dedi: ― Ey hökmda r! Sən deyird in silah onlara xətər gətirmir və ö lü m
onların alın ına yazılmayıb. Bu, onlardan b iridir!...‖
1
Beyləqan həmin ildə tutulmuĢ, yerli əhali ərəbləər cizyə və xərc verməyi öhdəsinə 
götürmüĢdü. 
2
Ġlk dəfə ərəblər Dərbənd hicri 22-ci ildə (642/43) tutub üzərinə bac qoymuĢdur. 

---

60 
<...> Görən xaqan ö z döyüĢçülərini çağırıraq b ir yerə topladı. Sonra 300 
minlik ordunu baĢında geriyə, müslimlərin ü zərinə hücuma keçərək, onların
hamısı qırılana kimi vuruĢdu. 
<...> Sa lman ibn Rəbiyyə əl-Bəhili və onunla olanla rın ha mısı öldürüldü
1
. 
Allah onlara rəh mət e ləsin!. 
Onların qəbirləri orada tanın ır və həm də Bələncərdə hamı oranı 
―Ģəhidlər qəbirstanı‖ [qubur aĢ-Ģuhada] adlandırır... (s. 9-11)