Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

220/835-ci il. Bu ilin hadis ələri 
Bu ildə Mö`təsim AfĢin Heydər ibn Kavusu
5
Cibəlin hakimi təyin etdi 
və onu Babəklə müharibəyə göndərdi. Bu hadis ə 11 cü madə ayında cümə
axĢamı günü [ iyunun 3-də] oldu. O, Bağdadın yaxınlığ ındakı Müs əllədə
6
düĢərgə saldı, sonra Bərzəndə
7 
yola düĢdü. 
Babək və onun üsyanı haqqında hekayə t 
Cibəl-Qədim (Böyük) Midiya ərazsini əhatə edən vilayət.
1
Masabazan, Mihricanqazax-Ərəb Ġraqı sərhəddində Ģəhərlər. 
2
Yenə orada bax: Бунияатов З.Азербаиджан в VII-IX вв., с. 288 
3
Ġshaq ibn Ġbarhim ibn Mə`səb 833-cü ildə Cibəlin hakimi və ərəb qoĢunlarının baĢ 
komandanı təyin edilmiĢdir. 849/50-ci ildə ölmüĢdür. 
4
T ərbiyə günü zülhəccə ayının 12-ci ayı) 8-nə, qurban bayramından 2 gün qabağa düĢür. 
Həmin gün zəvvarlar Məkkədən Mədinəyə gedirlər. 
5
AfĢin ibn heydər Kavus –xəlifə Mö`təsimin sərkərdələrindən biri, ərəb ordularınnın baĢ 
komandanı. 835-ci ildə Ərməniyyənin, 837/8-ci ildən ölənə kimi 840/1 Sind vilayətinin hakimi 
olmuĢdur.
6
Müsəllə-böyük bayramlarda səlat (məeasim duası) icra olunan yer. 
7
Bərzənd Ģəhəri ərdəbildən 14 fərsəx Ģimalda idi. 

---

78 
 
Deyirlər ki, Babəkin [ilk] ç ıxıĢı 201 [816/7-c i ildə] oldu, onun vilayəti 
və Ģəhəri Bə zz o lmuĢdur. [Hə min va xtadək] o, bir neçə sultan
1
ordusunu qaçmağa 
məcbur et miĢ, xə lifənin ço xlu sərkərdələ rin i ö ldürmüĢdü. Xilafət Mö`təsimin
əlinə keçərkən o, Əbu Sə`id Məhəmməd ibn Yusifi Zəncar və Ərdəbil arasında, 
Babək tərə fidən dağıdılmıĢ istehkam məntəqlərini bərpa et mə k və Ərdəbilin
təhcizatın ı heç kəs təhlükə altına almasın deyə, yollara qarnizon düzmək barədə
sərəncamla Ərdəbilə göndərdi. Əbu Səid bu məqsədlə yola düĢdü və Babəkin
dağıtdığı istehkamları bərpa etdirdi. Sonra Babək öz həmlələrin in birində 
Müaviyə adlı sərkərdəsini baĢçılığ ı altında ona qarĢı qoĢun dəstəsi gondərdi; o 
ətraf əyalətlərə yürüĢ etdikdən sonra öz iqamətgahına yönəldi. Bu barədə Əbu 
Səid ibn Məhə mmədə xəbər çatdıqda, o ada mlarını toplayıb ona qarĢı hücuma
baĢladı. Yo lların birində onu saxlayıb, silahdaĢların ın bir qismin i q ılıncdan 
keçirdi, az bir hiss əsini əsir etdi, hə mç inin yürüĢ za manı Müaviyyənin [ö zünün] 
əsir ald ığı adamları azad etdi. Bu, Babək tərəfdarların ın ilk məğlubiyyəti id i və 
Əbu Səid ö ldürülənlərin baĢlarını və əsirlərin i Mö`təsimə göndərdi.
Babəkə sonrakı zərbəni Məhəmməd ibn ə l-Bə is vurdu. 
Məhəmməd ibn əl-Bəis Azə rbaycan əyalətində, özünün ġahi
2
adlanan
əlçatmaq qalasında olurdu. O, həmin qalanı Vacnə ibn ər-Rəvvadın əlindən 
almıĢdı. O, iki fərsəxlikdən görünürdü. Onun Azərbaycanda Tibriz
3
adlı baĢqa
bir qalası da var id i, lakin ġahi daha yaxĢı müdaifə o lunurdu. Ġbn əl-Bəis
babəklə müttəfiq idi və Babəkin dəstələri buradan keçərkən qəbul olunmuĢ adət 
üzrə burada qalırd ılar. ĠĢ elə gətirdi ki, Babək özünün ispahbedlərindən
4
Ġsmət 
adlı birin i göndərdi, o, dəstənin müĢayiəti ilə ibn ə l- Bə isin yanına düĢdü. 
Müəyyən edilmiĢ adətə görə, əl-Bəis ona qoyun, yemək-içmək və baĢqa azuqə 
göndərdi və buyurdu ki, ö z məiyyəti və dəstə baĢçıları ilə b irlikdə onu yanına 
qalxmasın ı ona desinlər. Buna görə də Ġsmət yuxarı qalxdı və o, (Ġbn əl-Bəis) 
onları kellənincəyə qədər yedirdib -içirtdi. Bundan sonra o, Ġs mətin üstünə 
atılaraq onu əsir etdi və yanındakı adamları öldürdü. Sonra o, ona (Ġsmətə) əmr 
etdi ki, ö z silahdaĢların ı adı ilə bir-b iri yu xarı ard ınca çağırsın. Adı çəkilən Ģəxs 
yuxarı (qalaya) qalxd ıqca Məhəmməd ibn əl – Bəisin əmri ilə boynu vuruldu. 
Yerdə qa lanlar budan xəbər tutub qaçanadək belə davam etdi. Bundan sonra 
1
Sultan, yəni xəlifə. 
2
Urmiya gölündə ada. Bu adadakı dağda böyük qala vardı. 
3
T ibriz (Təbriz)-Urmiya sahilindən 10 fərsəx Ģərqdə qala; sonralar görkəmli Ģəhər, bir sira 
Aazərbyacan feodal dövlətlərinin paytaxtı. Ġbn əl-Fəqif əl-Həmədani 902-903-cü illərdə yazırdı: 
―Təbriz (Burada əvvəlcə) -Ər Rəvad əl-Əzadi, sonra isə Vacnə`u ibn ər-Rəvvad məskən salmıĢ, 
(evlər) tikdirmiĢ, (qala) divarları möhkəmlətmiĢ, burada əhali yerləĢdirmiĢdir.(bax: Vəlixanlı 
N.M.IX-XII əsr ərəb coğrafiyaĢünasi-səyyaları haqqında. B., 1974, s. 37).‖
4
Ġspahbed-pəhləvi sözüdür. Spahpat –―sərkərdə‖, ―qoĢun baĢçısı‖, ―komandan ‖ 
çalarındandır. 

---

79 
Məhəmməd ibn ə l-Bə is Ġs məti Mö`təsitmə göndərdi. Mö`təsim Ġs mətdən 
Babəkin ö lkəsi barədə sorğu-sual etdi və o, xə lifəyə onun yolla rı və hə min
yollarda müharibə etmək üsulları haqqında danıĢdı. Ġsmət Vasiqin
1
[xəlifə liyi] 
zaman ınadək əsirlikdə qald ı.
AfĢin Bərzəndə gələrək orada düĢ ərgə saldı və Bərzəndlə Ərdəbil 
arasındakı qalaları bərpa etdird i. O, Məhəmməd ibn
Yusifi
XuĢĢ
2
adlanan yerə 
göndərib orada səngər qazd ırdı. O, əl-Cəzirədən
3
olan sərkərdəsi Heysəm ə l-
Qənəvini ƏrĢak
4
adlanan kəndə göndərib oradakı qalan ı pərba etdirdi və ətrafına
səngər qazdırdı. O, hə mç inin Əbna
5
baĢçılarından biri o lan Əlviyyə ə l-Əvəri 
Ərdəbil yaxınlığ ındakı Hisn ən-Nəhr ad lı qalaya göndərdi. 
Bu ildə ƏrĢakda Babəklə AfĢin arasında baĢ verən toqquĢma za man ı 
AfĢin Babək tərəfdarların ın b ir ço xunu, deyirlər ki, mindən artığ ını qılıcdan 
keçirdi. Babək Muğana qaçdı, o radan is ə özünün Bəzz adlanan Ģəhərinə 
yollandı.