Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

Bunun səbə bi
: Dey irlər ki, Təra xan Babəkin sərkədələrindən biri olub, 
onun ətrafındakılar içərisində nüfuzlu mövqe tutbdur.Bu ilin qıĢı gələndə o, qıĢı 
Mağara yaxınlığındakı kəndində keçirmək üçün Babəkdən icazə istədi. Bu vaxt,
artıq, AfĢin onu güdür və Babəkin yanında yüksək mövqeyə malik olduğu üçün 
onu ələ keçirməyə can atırd ı. Babək ona [Tərxana] icazə verd i və o, öz kəndinə
yola düĢdü. [Bundan xəbər tutan] AfĢin Marağada olan türkə-Ġshaq ibn Ġbarh im 

---

86 
ibn Məs`əbn müavləsinə
1
yazıb, gecə hə min kəndə gedəcək, Tərxanı ö ldürməyi, 
yaxud əsir a lıb onun yanına göndərməy i ə mr etdi. Ona görə də türk Tərxanın
yanına yollanıb, gecəyarısı qəflətən ona hücum etdi və onu öldürdü. Sonra onun 
baĢını AfĢinə göndərdi. 
 
 
 
 
 
222 [836/37]-ci il. Hə min ilin hadisələri
Bu ildə Mö`təsim Cəfər ibn Dinar ə l-Xəyyatı
2
əlavə qoĢunla AfĢinə 
kö məyə göndərdi. Sonra o, Cəfərin ardınca xərclik və ordunun maaĢını vermək 
üçün 30 milyon dinar pulla Ġtaxı
3
yola saldı.
Bu ildə A fĢinin döyüĢçü baĢçıları ilə Babəkin Azin adlı s ərkərdəsi
arasında vuruĢma oldu.
AfĢin Əbu Sə idin dəstə baĢçılarından ikisini –Zəfər ibn Ə`la əs-Sədi və
Hüseyn ibn Xalid əl-Mədaini b ir bölük atlı və dağlılarla göndərdi. Onlar gecə 
ikən Kalanruddan
4
hərəkət edib, tək atlının çətin liklə keçə bildiyi da rısqal 
dərəyə enən kimi getdilər. Adamla rın ço xu atlıları yedəkləyib bir-birini ardınca
dalbadal gedird ilə r, çünki AfĢin ə mr et miĢdi ki, iĢıq lanan kimi Rud ər-Rudda
5
çatsınlar. Dağ lılar p iyada sırası ilə keçd ilər çünki, süvarilərin hərəkəti üçün 
imkan yo x id i. Onlar dağa dırmaĢdılar və [ə mr edildiy i kimi] iĢıqlaĢanadək 
Rud-əd Ruda çatdılar. Bundan sonra o, (Zə fər) onunla süvarilərə ə mr etdi ki, 
yaxınlaĢsınlar, atdan enib paltarlarını soyusunlar. Onlar hamısı atdan enib çayı 
keçdilər, dağlılar onlarla birgə dağa çıxd ılar. On lar orada Azin in ailəsin i və 
oğlanların ın bir neçəsini ələ keçirib, onlarla b irlikdə qayıtdılar. 
Ailəsinin xəbəri Azinə çatdığı üçün AfĢin ehtiyat etməyə baĢladı ki, 
piyada qoĢun geyi qayıdıb dərəyə girərkən onların qarĢısını kəsə bilərlər. Ona
1
Mavlə- erkən xilafət dövründə azad edilmiĢ və əvvəlki ağasının himayəsində ola qul və ya 
əsir, həmçinin ərəblərin fəht etdiyi torpaqlardakı əhalidən islamı qəbul edən və hər hansı ərəbin 
himayəsinə keçən Ģəxs. 
2
Cəfər-əl Xəttat- Mö`təsimin sərəkərdələrindən biri. Yəminin 838/9-cü ildə və 845/6 –cı 
ildən etibarən hakimi, ―xəyyata‖ ərəbcə ―dərzi‖ deməkdir. 
3
Ġtax (ərəbcə ― aĢpaz‖), aĢpaz qul kimi Mö`t əsimə 814/5-ci ildə hədiyyə edilmiĢdi. Sonralar 
Mö`təsimin tanınmıĢ sərkərdələrindən biri olub, Samirədə saray qaravolunun komandanı rütbəsinə 
çatmĢdı. Mö`təsimin ölümünə həsr etdiyi adamları, öz evində öldürülürdü. Xəlifə Mütəvəkkilin (847-
862) əmri ilə 849/5o-ci ildə öldürüldü. 
4
Kalanrud-(farsa ―Böyük çay‖)-Azərbaycanda, Bəzzin yaxınlığından keçən çay. 
5
Rud ər-Rud (Davud ər-Rud-Bərzəndən 6 fərsəx, Bəzzdən 1 fərsəx məsafədə ola yer; 
burada Salançay boyunca ərəb qoĢunlarınn üçüncü səngəri yerləĢirdi. Birinci səngər Bərzəndən 2 
səngər aralıdakı Sadarabda (Sumbur çayı sahilində), ikinci səngər isə buradan daha 2 fərsəx 
məsafədəki ZəhrəqaĢda (qarasu çay boyunda) idi. 

---

87 
görə də, dağlılara əmr etdi ki, ö zləri ilə bayraq götürüb Zəfər ibn əl-Ə`la və 
onun adamlarına görünə bilən ən hündür dağın zirvəsində dayansınlar, əgər 
təhlükə törədə biləcə k kimsəni görsələr bayraqları açsınlar, buna gör də dağlılar
gecəni dağların baĢında keç ird ilə r.
Ġbn Ə`la və Hüseyn ibn Xalid, Azinin əsir a lın mıĢ ailəsi ilə geri qayıdan
vaxt, dərənin girəcəyindəki yol ağ zında Azinin piyada qoĢunu yamacla en ird i. 
Onlar (ərəb lər) dərəyə girənəcən döyüĢ baĢlandı. Hər iki tərəfdən ço xlu tələfat
oldu, lakin onlar b ir neçə qadını xilas etdilər. 
AfĢinin yerləĢdird iyi dağlılar onları gördülə r, A zin dərəni onların üzünə
bağlamamaq üçün iki dəstə göndərdi. Dağ lılar bayraqlara iĢarə verdikdə AfĢin
Müzəffər ibn Kəyzəri ö z adamlarından ibarət bölüklə göndərdi və atlılar irəli 
çapdılar. Müzəffərin ardınca Əbu Səid i göndərdi, onların arxasınca isə 
Bu xaradatı
1
irə li verdi. Sonra onlar ha mısı üz-üzə gəldilər. A zinin dərən in üst 
tərəfindəki piyadaları onla rı gördükdə aĢağı enib öz dəstləri ilə birləĢdilə r. Zə fər 
ibn Ə`la və Hüseyn ibn Xalid və onun adamları qaçdılar. Birinci döyüĢdə ölən 
oldu, sonra heç kim öldürülməd i.
Bu ildən Babəkin Ģəhəri Bəzz a lındı. Müs əlmanlar ora da xil o ldular və
222-c i il ra ma zan ayının 20
2
-sində cümə günü onu dağıtdılar.