Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
 
 
223 [837/8]-cü il. Bu ilin hadis ələri 

---

101 
AfĢinin Babək və onun qardaĢı ilə birlikdə Mö`təsimin yanına gəlməsi 
barədə söyləyirlə r: o, Sa mirəyə səfər ayının 3-də (4 yanvar 838-ci ildə) cü mə
axĢamının ın gecəsində gəlib çıxd ı.
AfĢin Hü zeyfə körpüsünə çatdıqda, Mö`təsimin ailə üzv ləri və oğlu
(Harun tərə findən qarĢılandı. O, Babəklə, Sa mirəyə yetiĢdikdə [xə lifə ] Babəkə
əl-Mətirədə
1
, öz sarayında yer eləd i. Gecə yarsı Əh məd ib Əbu Davud
2
paltarını 
dəyiĢib ora gəldi və Babə klə görüĢüb, onunla söhbət etdi. Sonra o, Mö`təsimin
yanına qayıdıb Babəki ona təsvir etdi. Bundan bir az keçməmiĢ Mö`təsim ata
minib əl-Xeyrin
3
iki divar arasından keçərə k pa ltarın ı dəyiĢ miĢ halda içəri girdi, 
ona göz qoyub baxdı, lakin Babək onu tanımadı. 
Ertəsi gün səhəri Mö`təsim [onun iĢinə] ba xılma təyin etdi (bu, ya
bazar ertəsi, ya da cü mə a xĢa mı o lmuĢdu)
4
və əhalini Xalq qapısında (Bab ə l 
Əmma) əl-Mətirəyədək sıraya düzdürdü, çünki o, Babəkin gözə çarpasına 
istəyridi ki, ha mı ona görsün. Ona görə də o soruĢdu: ―Bu adamı [nəyin
üstündə] aparmaq olar və necə edək ki, hamı onu görə bilsin‖ 
Hiza m [ibn Qalib] cavab verdi: ― Ey mö min lərin ə miri, [Babəki] göstərə 
bilmə k üçün fildən yaxĢısı yo xdur‖ . 
―Sən düz deyirsən‖, - deyə Mö`təsim cavab verd i və gətirilməsini ə mr 
etdi. O buyurdu ki, Babəkin qayğısına qalsınlar, ona ipək kaba
5
və samur
xə zindən dəyirmi ka lansuva
6
geydirdilə r. 
…Əl-Mətirədən Xa lq Qap ıısınadək ca mmat ona ba xmağa tökülüĢdü. 
Onu qəbul sarayına, Mö`mmin lərin Əmirin i yanına gətirdilə r, onun əllərini və
ayaqlarını vurma qüçün cəllad çağrıld ı. Ancaq sonra Mö`təsim onun yerinə 
Babəkin öz cəlladın ı gətirməyi ə mr etdi, saraya qulluqçusu Xalq Qapısından 
bayıra çıxıb qıĢqırmağa baĢladı: ―Nudnud!‖ (Babəkin Cəlladının adə belə idi). 
Və ―Nudnud‖ qıĢqırıq ları o gəlin çıxana kimi hər tərəfə yayıldı. O, qəbul 
sarayına daxil olanda Mö`minlərin Əmiri əmr etdi ki, Babəkin qollarını və 
ayaqlarını kəssin. Cəllad onları kəsdi
7
və Babək yıxıldı. Bundan sonra 
1
Əl-Mətirə-Samirədən iki fərsəx cənubda yerləĢirdi. 
2
Əhməd ibn Davud xəlifə Mö`təsimin vəziri idi. 
3
Əl-Xeyr-Samirədə içqalanın adıdır. 
4
Xəlifə Qəbul Sarayında bazar ert əsi və cümə axĢamı günləri məĢvərət edirdi. 
5
Kaba-ehtila görə uzun köynək. 
6
Kalnasuva-çalma altından parça və ya xəz. 
7
E`dam zamanı Babəkin mənəvi dözümlüyü təkcə Mö`təsim və saray əhlini deyil, orta əsr 
müəlliflərini belə heyrətdə qoymuĢ,heyran etmiĢdi.Bu cəhətdən Ġbn əl-Cəvzi və Qazi Əbu Əli 
Möhsün ibn Məhəmməd ibn Əbi-l Fəhm Tənuxinin yazıları ibratamizdir. Tənxi yazır: ―ġəxsi iradə 
qüvvəsi haqqında olan dastanlardan biri də odur ki, Babək Xürrəmi... barəsində nəql edirlər. Babək 
Mö`təsimin hüzuruna yetiĢəcək, Mö`təsim ona dedi: ―Ey Babək, sən bir iĢ gördün ki, heç kəs görə 
bilməmiĢdir. Ġndi də o qədər dözməlisən ki, kimsə elə dözü bilməmiĢdir. Babək dedi: ―Tezliklə 
mənim dözümünü görərsən‖. Mö`t əsim onun əllərinin və ayaqlarının öz hüzürunda kəsilməsini əmr 
etdi. Əvvəlcə Babəkin sağ əlini kəsməyə baĢladılar. Əlindən qan axmağa baĢladıqda onu bütün üz-

---

102 
Mö`minlərin Əmiri əmr etdi ki, onun qarnını yarsınlar və ikisindən biri
1
buna
əməl etdi. Daha sonra o, Babəkin baĢını Xo rasana göndərdi, bədənini isə 
Sa mirədə, mə ziyyəti ya xĢı b ilən olan əl-Əkəbə adlı yerdə çarmıxa çə kdirdi. 
…Tau k ibn əhmədin sözləri ilə deyirlər ki, Babək qaçan za man o, Səh l 
ibn Sunbatın yanına gəlmiĢ, AfĢin isə Əbu Səid və Bu zbarı göndərib Babəki 
ondan almıĢ və Səhl öz oğlu Müaviyyəni Babəklə AfĢin in yanına göndərmiĢdir. 
AfĢin əmr etmiĢdir ki, Müaviyəyə yüz min dirhəm, Səhlə isə Mö`min lər 
Əmrin in adından bir milyon dirhəm, habelə ço xlu daĢ-qaĢla bəzədilmiĢ kəmər 
və batrik tacı verilsin. Bu yolla Səh l batik oldu. O hə m də söyləyirdi ki, Babə kin
qardaĢı Abdullah Bey ləqan hakimi Uxt Ġstifanus adı ilə bəlli o lan Ġsa ibn Yusifin
yanında idi. 
Babəklə müharibə dövründə AfĢin qoĢuna azuqə, hədiyyə və yardım ilə
yanaĢı, at belinə qalxd ığı hər gün üçün [10 min dirhəm]
2
alırd ı. 
Söyləyirlər ki, 20 il ərzində Babə k 225.500 ada m ö ldürülmüĢ, Yəhya
ibn Mü`əz, Ġsa ibn Məhəmməd ibn Əbu Xalid, Əh məd ibn Cüneyd (onu əsir 
almıĢdır), Züreyq ibn Əli ibn Sadaqa, Məhəmməd ibn Hu meyd ət-Tusi və 
Ġbrahim ibn əl-Leys üzərində qələbə çalmıĢdır. Babəklə birlikdə 3309 nəfər əsir 
alın mıĢ və ona əsir düĢən 7600 müsəlman qadın və uĢaqları azad ed ilmiĢdir. 
Babəkin 17 oğlu, 23 nəfər q ız və gə lin i AfĢinin ə linə keç miĢdir. Mö`təsim 
AfĢinin baĢına tac qoydu, onu geyindirib brilyantlarla bəzədi. Ona 20 milyon 
dirhə m pul göndərdi-bunun 10 milyonu hədiyyə idi, 10 milyonu is ə o, ö z
əsgərlərinin ailələrinə paylad ı.bundan baĢq o, Sindin hakimi təyin edild i. O 
(Mö`təsim), Ģairləri onu təhrif etməyi buyurdu və onları mü kafatlandırmağı əmr 
etdi. Bu 2-ci rəbi ayının 13-də cü mə a xĢa mı (14 mart 838-ci ildə) oldu.
Bu ildə Bizans çarı M ixa ilin oğlu Feofil
3
Zibatra
4
sakinlərinin ü zərinə 
hücum edib onları ələ keçird i və Ģəhərlərini v iran qoydu. Sonra o, Malatyəyə
5
doğru tələsdi və bir-b irinin ardınca müsəlman qalalarının əhalisi üzərinə 
basqınlar etdi. O, müsəlman qadınların ın (bəzilərin in də deməsinə görə mindən 
gözünə yaxdı. Mö`təsim dedi: ―Ondan soruĢun, görək o nə üçün belə etdi?‖. Babəkdən soruĢduqda 
dedi: ―Xəlifəyə deyin, sən mənim əl-ayağımın kəsilməsinə əmr verdin. Qəlbindən qanım axıb üzüm 
sarala, camaat da elə təsəvvür edə ki, mənim üzümün saralması qanın axmasından deyil, qorxudandır. 
Üzümün sarılığını göstərməmək üçün onu qana boyadım‖. Mö`təsim dedi: Onun gördüyü iĢlər 
bağıĢlanmalı olsaydı, elə bu üstünlüyə görə yaĢamağa layiq olardı. O, Babəkin iĢinin bitirilməsini 
əmr etdi...‖ (bax: Səid Nəfisi. Babək, s. 95-96.) 
1
― Ġkisindən biri‖-Babəkin edamında iki cəlladın iĢtirak etdiyini göstərir. 
Əl-Əkəbə-Samirədə məhəllə. 
2
Babəkə qarĢı müharibədə AfĢin ―hər atlandığı gün on min dirhəm, atlanmadığı gün isə beĢ 
dihrəm pul alırdı‖ (bax: Ġbn əl-Əsir, s. 64). 
3
Feofil-Bizans imperatoru (829-842). 
4
Zibatra-Mesopatamiya ilə Bizans sərhəddində qala.
5
Malatya-Fərat çayının yuxarı axarında, Xilafətin Bizansla sərhəddində, Zibatranın 5 
fərsəxliyində qala. 

---

103 
çoxunu) əsir ald ı və əlinə keçən müsəlman kiĢiləri cəzanlandıraraq və burunlarını 
kəsdirdi.