Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

Tatarların Azərbaycana yürüĢü, Ərdəbili və 
Qeyri Ģəhərləri zəbt etmələri haqqında 
Tatarlar Hə mədandan qurtarıb Azərbaycana tərəf hərəkət etdilər və 
Ərdəbilə gəld ilər. Ərədbili alıb o rada böyük qırğ ın etdilər və Ģəhərin ço x
hissəsini dağıtdılar. Sonra oradan çıxıb Təbrizə tərə f yönəldilər. 
O za man Təbrizin hakimi ġə ms-əd-din ət-Tuğrai idi. O, Təbriz əhalisi 
arasında ittifaq yaratmıĢdı.
Təbrizin əsl hakimi Özbək ibn-Pəh ləvan oranı bura xıb get miĢdi. Çünki 
o, fəaliyyətsiz [ölkəni idarə et mək qalmayan] bir ə mir id i. Gecə-gündüz içki ilə
məĢğul idi. Bir-iki ay bayıra ç ıxma z və kimsəyə görünmə zd i. Birdən bir təhlü kəli 
hadisə eĢitdikdə, qorxudan əlk-ayağı titrə rdi. A zərbaycan və Arran ta ma milə
onun ixtiyarında idi. O isə ona qarĢı gələn düĢməndən ölkən i müdafiə etməkdə 
allah ın yaratdığı adamların ən acizi, bacarıqsızı idi. 
1
Ġrbil Ģəhəri, orta əsrlərdə Mosul Atabəyliyinə tabe olmuĢdur. 

---

133 
Tatarların Hə mədandan çıxıb gəlməkdə o lduqlarını eĢitdikdə, ö zü
Təbrizi bura xıb Na xçıvana get miĢ və arvad-uĢaqlarını da, özündən 
uzaqlaĢdırmaq üçün Xoya göndərmiĢdi. 
Bundan sonra bu Tuğrai deyilən ada m Ģəhərin idarəsin i öz ə linə almıĢ, 
əhalini bir yerə toplamıĢ, onların arasında ittifaq düzəltmiĢ və ö zlərini düĢmədən 
müdaifə üçün onlarda ruh yüksəkliyi yaratmıĢdı; naümid və düĢkün ruhlu 
olmanın p is nəticələrini onlara anlatmıĢdı. Odur ki, onun çalıĢması və bacarığı 
ilə Ģəhəri möhkə mləndirilmiĢdi. 
Tatarlar gə lib bu Ģəhərə yaxınlaĢdıqda, Ģ əhər əhalisinin onlara qarĢı 
hazırlan mıĢ və onlarla vuruĢmağı ittifaq etmiĢ, Ģ əhəri möhkəmlətmiĢ, barıları və 
xəndəklə ri düzə lt miĢ olduqlarını eĢitdikdə, ada m göndərib onladan pul və paltar 
istədilər. Təbrizlilə r hər iki tərəfin ra zılığı ilə bir qədər pul və s. ayıraraq onlara
göndərdilər; onlar da bu sərvəti alıb, o radan çıxd ılar və Sərab Ģəhərinə gəldilər. 
Sərab Ģəhərini qarət etdikdən və orada yaĢayanları ta ma milə qırd ıqdan 
sonra, oradan köçüb Arran Ģəhərlərindən olan Beyləqana getdilər. Oraya gedib 
çatan qədər yol üstündə Ģəhərləri və kəndləri qarət etdilər, dağıtdılar və əhalidən 
gücləri çatanları öldürdülər. Gedib Beyləqana çatdıla r, onu mühasirə etdilə r. 
Beyləqan əhalisi sülh danıĢığı aparmaq üçün onlardan bir nümay əndə istədi. 
Onlarda ö z böyüklərindən və piĢdarlarından birini nümayəndə olaraq Ģəhərə 
göndərdilər. 
Nü mayəndə gəldikdə, Ģəhər əhalid i onu tutub öldürdü. Tatarlar d ərha l 
onların üstünə gedib müharibəyə baĢladılar və bir qədər vuruĢduqdan sonra 613 
(1221)-c i ilin Ra ma zan ayında zorla Ģ əhəri a ldılar. Qılıncı sıyırıb kiç ik, böyük 
və arvad buraxmadılar. Ha mısını qırdılar. Hətta, ha milə a rvadların qarınla rını 
yarıb, çağalarını çıxartdılar və öldürdülər. Özləri də arvadları zorlay ıb sonra 
öldürdülər. Onlar bəzən bir həyətin və ya bir evin qapısından girir, orada olan
adamları bir-b ir ö ldürür və araxayın o lurdular. O adamlardan heç biri onlara əl 
qaldırmırdı.
Tatarlar Beyləqanı və ətra fın ı qarət edib dağıtdıqdan sonra Gəncə
Ģəhərinə tərəf hərəkət etdilər. Gəncə Arran v ilayətlərin in anası (mərkəzi) id i. 
Ancaq tatarlar ora əhalisinin ço xluğunu, Ģücaətini, gürcülə rlə o lan müharibədə 
kiĢilik və qoçaqlıq göstərmiĢ olduqların ı və bu Ģəhərin olduqca möhkəmliy ini 
bildikləri üçün oraya ya xın gedə b ilmədilər. Ancaq Ģəhər əhalisinə ada m 
göndərib, onlardan pul və paltar istədilər. ġəhər əhalisi də onların istədiklərini 
verdi; onlar da o radan çıxıb getdilə r.