Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

 
Gürcülərin Beyləqanı qarət etməsi haqqında 
619 (1222)-ci ilin ra ma zan (fevral) ay ında gürcülər ö z vilayətlərindən 
Arran vilayətinə tərəf hərə kət edərək Beyləqan Ģəhərinə gəldilə r.
Yu xarıda söylədiyimiz kimi, bu Ģ əhəri tatarlar dağıy mıĢ və qarət
etmiĢdilər. Tatarlar buradan çıxıb Qıpçaq vilayətinə getdilər. Sağ qalan
beyləqanlıla r qayıdı gəlmiĢ və mü mkün olduğu qədər tikililəri tə min et miĢdilə r. 
Bu arada gürcülər gəlib o Ģəhərə girdilər və sahib oldular.
Bu yerlərdə olan müsəlman lar gürcülərə a lıĢ mıĢdılar. Gürcülə r b ir yeri 
aldıqda, pul sərf edib o ranı abadlaĢdırırlar. Sonra da oradan qayıdıb ged ərdilər. 
Bir sözlə, demək o lar ki, on lar düĢmənlərin n isbətən ən yaxĢısı id i.
Bu dəfə də gəlib buranı a ldıqda müs əlman lar zənn etdilər ki, onla r yenə
keçmiĢdəki kimi rəftar edəcəklər. Ona görə də onların buranı almasına çıx da
mane o lmadılar. Özləri də onlardan qaçmadılar. Gürcülər isə Ģəhəri aldıqdan 
sonra əhaliyə, qılınc qald ırıb, tatarların etdikləri qırğ ını və soyğunu təkrar etdilər.
Azərbaycan vilayətlə ri hakimi Özbək ibn Pəhlivanda Təbrizdə oturur. 
Bir xeyirli iĢ görmürdü. Vaxtını ancaq yemək, içmək, sərxoĢluq və məiĢət
pozğunluğu ilə keçirirdi.
 
 
 

---

139 
 
 
 
 
 
Cəlal-ə d-dini n Azər bayc anı al ması haqqı nda 
622 (1225)-ci ildə Cə lal-əd-din
1
Azərbaycanı zəbt etdi. Əhvalat belə o ldu: 
yuxarıda söylədiyimiz kimi Cəlal-əd-din Dəquqədən hərəkət etdi, Marağaya
gəldi və onu fəth etdi. Orada oturub Ģ əhəri təmir et məyə baĢladı bu Ģəhər onun 
çoxĢuna gəlmiĢdi. O, Mağaraya çatdıqda qardaĢı Qiyas -ədinin dayısı əmir Ġğan 
Taisinin ondan iki gün əvvəl Həmədan üstünə gəldiyi xəbəri ona yetiĢdi. 
Hə min bu Ġğan Taisi 50 min at lıdan a rtıq əsgər toplayıb Azə rbaycanın 
bir ço x yerlərini qarət etdikdən sonra dəniz ətrafında o lan Arran Ģəhərlərinə 
getmiĢ, soyuq az olduğuna görə oralarda qıĢlamıĢdır. Sonra ikinci dəfə olaraq
yenə Azərbaycanı soya-soya Həmədana qayıtmıĢdı. 
Onun Həmədanın ın gəlməsinin xəbəri xə lifə Ən-Nəsir-Əddinillahın ona 
mə ktub göndərib Hə mədana get məsini ə mr et məsi idi; Hə mədanı və baĢqa 
yerləri ona iqta vermiĢdi. O da ona əmir olduğu kimi o yerlə rə sahib olmaq
üĢün gəlmiĢdi. 
Cə lal-əd-din bunla rı eĢitdikdə ö z at lıları ilə birlikdə gedib gecə va xt ı 
Ġğan Taisiyə çatdı. Ġğan isə bura yerləĢib və Azərbaycan və Arrandan qənimət 
alımıĢ o lduğu ilxını, qatırları, eĢĢ əkləri, mal-qaranə və qoyunları tamamilə ö z 
qərargahı ətrafına bura xmıĢdı.
Cə lal-əd-din gəlib bunları mühasirəyə aldı. Sabah açıldı. Ġğan Taisinin
əsgərləri Cəlal-əd-d inin əsgərlərin i və sultanın baĢındakı çətiri gördülər. Bunun 
Cə lal-əd-din o lduğunu bildilə r və rudan düĢdülər və onla r Dəquqədə olduğu 
zənnində id ilə r.
Ġğan Taisi öz arvadını (Cə la l-əd-din in bacısın ı), onun yanına 
göndərdi.Cəlal-əd in də ona aman verdi və onu yanına gətirdi. Onun əsgərləri də 
Cə lal-əd-dinə tabe o ldular. Cə lal-əd-din ona öz əsgərlərindən olmayan baĢqa 
əsgərlər verincəyə qədər Ġğan Taisi təkcə əsgərsiz qaldı. Cəlal-əd-d in oradan 
Mağaraya qayıtdı. Çünki, ora onun xoĢuna gəlir və ora ilə maraqlan ırd ı. 
Azərbaycan və Arran hakimi Özbə k ibn Pəhləvandan Cəla l-əd-d inin
qorxusundan Təbrizdən çıxıb Gəncəyə getdi. Cə lal-əd-din Təbrizdə vali, ə mir və
rəis o lan Ģə xslərə ada m göndərib, onun əsgərlərinin a zuqə və s. alması üçün 
onların Ģəhərə gəlməsinə icazə istədi. Onlarda onun xahiĢin i qəbul edib ona itaət 
1
Cəlal-əd-din-XarəzmĢah Məhəmmədin oğlu; sultan Cəlal-əd-din Manqburnu 1225-ci ildə 
Azərbaycanı zəbt edərək, 1231-ci ilə kimi onu öz hakimiyyəti altında saxlamĢdı. 

---

140 
göstərdilər. Əsgərlər Ģəhərə gəlib-gedir. Ərzaq, geyim və s. satır və alırdılar. 
Ancaq əhalinin ma llarına da ə l uzad ırdılar. Onla r bu və digər Ģeyi alır, pulunu öz 
kefləri istədiyi qədər verdilər. (A ldıqla rı Ģeyin əsl dəyərini ve rdilər). 
Buna görə Təbriz əhalisindən bir neçəsi Cəlal-əd-dinə Ģikayət etdi. 
Cə lal-əd-din onla ra nəza rətçi göndərdə və onlara ə mr etdi ki, Təbrizdə otursun 
və əsgərlərin əlini Təbriz əhalisindən yığsın. Əgər əsgələrdən bir adam zü lm 
etmə k istəsə, onu tutub atsın. Bu nəzarətç i də orada oturub əsgərlərə zü lm 
etməyə qoymad ı.
Özbəyi arvadı sultan Toğrul ibn MəlikĢah ibn Məhəmməd ibn Toğrul ibn 
Arslanın qızı idi. Bu arvad Təbrizdə oturub ərinin vilayətlərinə hamilik ed ird i. 
Əri isə həmiĢə öz kefində, yeməkdə, sərxoĢluqda, iĢrətdə idi. 
Sonra Təbriz əhalisi mə zkur nəza rətçidən Ģikayət elə məyə baĢladı və
dedi: ―Bu bizə gücü müzdən artıq Ģeylər təklif edir‖.
Cə lal-əd-din ə mr verdi ki, hər kəs ancaq gücü çatdığı qədər vergi versin. 
Ondan sonra onlarda belə etdilər. Bu arada Cəla l-əd-d in gedib Təbrizi beĢ gün 
mühasirə edərək, oranın əhalisi ilə Ģiddətli mübahisə etdi və Ģəhərə yaxınlaĢdı. 
Əsgərlər qalan ın barısına çatdı. Bundan sonra Ģəhər əhalisi itaət etmək qərarına 
gəlib, ada m göndərdilər və Cə lal-əd-dindən a man istədilər. Çünki, Cə lal-əd-din
bunları töh mət edir və deyirdi: ―KeçmiĢdə siz b izim müsəlman yoldaĢlarımızı 
öldürdünüz və baĢlarını da kafir tatarlara göndərdiniz!‖ 
Bu hadisə 621 (1224)-ci il hadisələri arasında keç miĢdir. Təbrizliklə buna 
görə də Cəlal-əd-dindən qorxurdular. Ġndi bunlar aman istədikdə, Cəlal-əd-din
bunların onların atasının yoldaĢlarına elədiklərin i və öldürdüklərin i onlara 
xatırladı. Bunlar isə özlərin in heç b ir günahı olmad ığını, bu iĢlərin bunların
hakimlərinin görmüĢ olduğunu qeyd etdilər. Ha kimlərini bu iĢdən dayandırmağa
gücləri çatmad ığını da irəli sürdülər. 
Cə lal-əd-din bunla rın üzürünü qəbul edib, onlara a man verd i. Sonra
bunlar [təbrizlilə r] Özbəyin arvadına da a man verməsini və onun Azərbaycanda 
və baĢqa yerlərdə olan ma lına-puluna və qeyri iĢlə rə to xunma masını Cə lal-əd-
dindən xahiĢ etdilər. O, bunlarn bu xah iĢini də qəbul etdi və bu ilin rəcəb ayının
17-sində Ģəhərə sahib oldu. 
Sonra Cə la l-əd-d in Özbəyin a rvadını Xoya göndərdi və onu ötürmə k üçün 
yanınca bir bölük əsgər və rütbəli adam da təyin edib ona qulluq etmələrini əmr 
etdi. On lar onu aparıb Xoya qoydular və qayıtdılar. 
Cə lal-əd-din Təbrizə köçüb gəldi və ə mr verd i ki, Təbriz əhalisindən onun 
yanına gəlmək istəyənlərin heç birinə mane olmasınlar. Əhali də çəkin məyib
onun yanına gəldi, onu təbrik etdi. O da onları yaxĢı qəbul etdi, onlarla ədalətli 
rəftar etdi.
Onlara daha ço x yaxĢılıq lar edəcəyini vəd etdi və dedi: ―Siz mən im 
Mağarada etdiyim yaxĢılıqları, xaraba ikən oran ı abadlaĢdırdığ ımızı gördünüz; 

---

141 
indi də mən im sizinlə necə ədalətli keçinəcəyimi və Ģəhərimizi necə
abadlaĢdıracağımızı görəcəksiniz‖. 
Cə lal-əd-din cü mə gününə qədər orda oturdu və cümə [na ma zında] ha zır 
oldu. Xətib xütbə o xuduğu və xəlifəyə dua etdiyi za man, o ayaq üstə qalxıb dua 
qutarıncaya qədər ayaq üstə durdu; ondan sonra yenə oturdu. Sonra gedib 
Özbəyin çoxlu pul sərf edib tikdirmiĢ olduğu çox gözəl və baxçalara baxan
eyvanına çıxdı, dedi: ―Bu yer tənbəllərin yerid ir və b izə yaramaz!‖ 
Ondan sonra bir neçə gündə orada dayanıb, ətraf yerlərdən bir qədərin i də
zəbt etdi. Sonra qoĢunlarını oradan çıxarıb gürcü vilay ətinə göndərdi.