Azərbaycan tarġXĠ ÜZRƏ qaynaqlar

28 
 
латинских, о Скифии и Кавказе т. II, вып. 1, СПб, 1904, с. 16-200),  Albaniya 
haqqındakı aĢağıdakı parçalar  həmin çevirmədən götürülmüĢdür.  
 
VI KĠTAB 
 
§26.  Kür çayı öz baĢlanğıcın ı Hen io x dağlarından (baĢqaları onu Koraksi 
adlandırır)  götürür,  Araz    və  Fəratın  baĢladığı  dağdan,  ondan  (Fəratdan)  6000 
addım məsafədən  [babaĢlayır]; o Uzi çayın ı ö zünə qəbul ed ir və ö zü, yazıçıların  
(müəliflərin.- Red.) əksəriyyətinin  fikrincə , öz sularını Kürün yatağından  Kaspi 
dənizinə  aparır....[29].  Kürdən  baĢlayaraq,  bütün  düzənlikdə  Alban  tayfaları, 
sonra    iberlər  ye rləĢir;   onlar  birinc idən  Qafqa z  dağlarından  a xıb   Kür  çayına   
[tökülən]  Oka zan  çayı
1
 ilə  ayrılırlar.  A lbaniyada  baĢ  Ģ əhər  Kalabakd ır.....
2 
Albaniya    sərhədlərindən  baĢlayaraq,  dağların  bütün  sinəsi  boyu  silvlər
3
 adlı 
vəhĢi tayfa, aĢağıda isə lupenilə r
4
, sonra didurlar
5
 və sodlar yaĢayır.  
§  30.  Onların  arxasında    ço xların ı  s əhvən  Kaspi  [qapıları]  adlandırd ığı 
Qafqaz dağları yerləĢir... 
§  36.  Dənizə  g iriĢ  sağ  tərəfdəki  boğazın  kənarında  skif  tayfası  olan  
[udinlər]  yaĢayır.  Sonra   sahil  boyu,  rəvayətə  görə,  Yasondan  törəyən  albanlar 
[yaĢayır]; dənizin onların qarĢısındakı hiss əsi Alban dənizi ad lanır. [39].  Qafqa z 
dağları  boyu  yerləĢən  bu  tayfa[lar],  deyildiy i  kimi,  Ermənistan  və  Ġberiyanın  
sərhədlərini  təĢkil  edən  Kür    çayına  kimi  gəlib  çatır.  On ların  dəniz  sahili 
torpaqları və udin tayflarından yuxarıda  sarmat ların, dorsların torpaqları u zanır, 
onlartın  arxasında  isə  artıq    xatırladılan  amazonkalar  və  savromatlar  [yerləĢir]. 
Kas  və  Alban,  sonra  baĢlanğıcını  Qa fqaz  dağla rından  götürlən  Kamb is,  sonra 
yuxarıda  deyildiy i  kimi,  Koraksi  dağla rından  axan  Kür  Albaniyadan  keçərək 
                                                                 
1
 Okuzan çayı- Alazan çayı, I yüzilin sonunda Albaniyanın (Ġberiya) ilə qərb sərhəddi.
 
2
 Kabalaka- Qəbələ,  e. ə.   IV-  b.e.  V  yüzillərində  Qafqaz Albaniyasının paytaxtı.  Xarabalığı 
Qəbələ rayonunun Çuxur kəndi yaxınlığındadır. 
 
3
  Silvlər- Albaniyanın şimal sərhəddi yaxınlığında tayfa, erməni mənbələrindəki çilblər. 
4
 Lupenilər-  (erməni  m ənbələrində  lpinlər,  lbinlər)-  Qafqaz  dağlarının  cənub  ətəklərində 
K.V. Trevəre görə, Alazan vadisində yaşayan Alban tayfalarında biri.
 
5
 Didurlar  (erməni  mənbələrində  didoylar)  müasir  didoyların  (Dağıstan)  ulu  babaları 
sayılırlar. 
Pilini həm də qədim türklərdən yazan antik müəlliflərdən biridir. Herodatda iürk və türreket 
(Strabonda-  ürk?)  adlanırılan    bu  etnoslar  Plinidə  və  Pomponi  Meleda  türklər  (Turcae)  kimi  yad 
edilir.  Bu məlumat  Dionisi  Periegetin aşağıdakı arayışı  ilə  səsləşir:  “Kaspi dənizi m ənsəbinə  yaxın 
skiflər,  sonra    hunlar,  onlardan  sonra    kaspilər,  dah  sora    isə  döyüşkən  albanalr  və  kadusilər..., 
yerləşm işlər.”
 

---

29 
 
dənizə  tökülür. Aqrippanın
1
 verdiyi  mə lu mata   görə,  [Kas] çayından baĢ layaraq  
bütün  sahil  ço x  yüksək  qayalardan  ibarət  olduğu  üçün  425  min   addım  boyu 
keçilməzd ir.  Kürdən  sağıda  dəniz  Kaspi  adını  daĢıyır;  sail  boyu  kaspilər 
yaĢayır.[40] Bu rada ço xların ı hətta son vaxt Korbolunun Ermənistana  yürüĢündə 
iĢtirak  edənlərin  səhvini  düzəltmək  lazımd ır;  onlar  Ġberiyadakı  qapları  Kaspi 
qapıları  ad landırırlar  ki,  bizim  dediyimiz  qafqaz  qapıları  adlan ır;  həmin  ad   
oradakı vəziyyətə dair göndərilən  xəritələrdə var. 
Ġmperator  Neronun
2
 hədə-qorxusu  da    guya  Kaspi  qapılarına  a id  imiĢ, 
halbuki  orada  o  qaplar    nəzə rdə  tutlurdu  ki,  Ġberiyadan  sarmat ların  torpağını 
aparır... doğrudur, kaspi dənizi  xalq ıarını baĢqa qapıları da var, yalnız bu barədə 
böyük Aleksandırın müĢayiətçilərin in söylədiklərindən məlu mat almaq olar.  
§ 50 Bütün Kaspi dənizi boyu çoxlu adalar  səpələnib, onlardan  biri 
Zizata daha  məĢhurdur. 
 
VII KĠTA B 
 
§9.  Nikeyli Ġsiqon yazır  ki,  .... A lbaniyada alagözlü adamlar  doğulur  ki, 
uĢaqlıq çağlarında çal saçlıdırlar və gecələri gündüzdən daha  yaxĢı görürlər.  
 
VIII KĠTAB 
 
§  149  Böyük  A lkesandrın  Hindistana    yürüĢü
3
 za man ı  Alban    ça rı  ona  
qeyri-adi böyüklükdə  bir köpək bağıĢladı. Onun görkə mindən xoĢlanan çar onun 
üstünə  ayıların,  sonra  qabanların,  nəhayət,  xallı  maralların  buraxılmasını  əmr 
etdi,    ancaq  o  [it ]    nifrətlə,  tərpən məz  halda    u zanıb  qald ı.  Bu   nəhənglikdə  
heyvanın belə süstlüyündən kefi pozulan cəsur çar onun öldürülməsin i əmr etdi. 
Bu haqda  xəbər a lban çarına
4
  çatdı.  Belə liklə, o baĢqa bir it göndərərək üstəlik 
də bidirmiĢdi ki, Ale ksandr onu xırda  heyvanlarla deyil, Ģir v ə ya fillə sınaqdan 
keçirsin... 
XXXI KĠTAB 
 
                                                                 
1
 Aqrippa  (Mark  Vipsani  Aqrippa  e.  ə.  63-12)-  Roma  imperatoru  Avqusutun  silahdaşı, 
sərkərdə. Onun coğrafi izahatlarında (zəmanəmizə çatmayıb) Strabon və Pilini də istifadə etmişlər. 
 
2
 Neron b.e. 54-68 –ci illərdə Roma  imperatoru. 
3
 Makedoniyalı İskəndərin e.ə. 327-ci il yürüşü. 
4
 Mətnin iki yerində “Alban çarı” ifadəsi işlədilib. Bu hekayət (III yüzilin Roma yazıçısı Yuli 
Solinin  əsrərində  də  vardır.)  Albaniyada    hökm dar  hakim iyyətinin  hələ  e.  ə.  IV  yüzilin  ikinci 
yarısında  mövcud  oduğunu göstərir. 
 

---